İranla ABŞ nin nüvə sazişi bağlamaq istəyi: Tərəflərin maraqları nədir? AÇIQLAMA

ABŞ Prezidenti Donald Tramp İranla nüvə proqramı üzrə "nəzarət edilən saziş" bağlamağı təklif edib. İran tərəfi isə ölkə hakimiyyətinə Vaşinqtonla fikir ayrılıqlarının tənzimlənməsi üçün "şans" verməyə hazır olduğunu bildirib. 

Tramp administrasiyası İranla nüvə sazişi bağlamaqda hansı maraqları güdür, İranın mövqeyi hansı mənanı daşıyır? İran-ABŞ münasibətlərinin Qəzza münaqişəsinə hansı təsiri ola bilər?

Mövzu ilə bağlı Sfera.az-a açıqlama verən Yaxın Şərq məsələləri üzrə siyasi şərhçi Vüqar Zifəroğlu bildirib ki, bu addımlar tərəflərin mövcud reallıqlardan çıxış edərək öz maraqları doğrultusunda müəyyən hədəflərə çatmaq məqsədi daşıyır: 

Onun sözlərinə görə, Tramp administrasiyasının İranla nüvə sazişi bağlamaqda bir neçə marağı ola bilər, lakin əsas maraqlardan biri təbii ki, İranın nüvə silahı əldə etməsinin qarşısını almaqdır:

“Tramp administrasiyası 2015-ci il Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının (JCPOA) İranın nüvə proqramını tamamilə dayandırmadığına və müddəti bitdikdən sonra İranın nüvə silahı istehsal edə biləcəyinə inanırdı. Yeni bir saziş, İranın nüvə fəaliyyətlərinə daha sərt və daimi məhdudiyyətlər tətbiq edə bilər. Tramp administrasiyası, "maksimum təzyiq" kampaniyası vasitəsilə İranı nüvə proqramı, regional fəaliyyətləri və insan haqları məsələləri ilə bağlı güzəştə getməyə məcbur etmək istəyir. Vurğulamaq yerinə düşər ki, yeni bir nüvə sazişi, İrana qarşı təzyiqi davam etdirmək və ya hətta artırmaq üçün bir vasitə ola bilər. Eyni zamanda, xarici siyasətdə uğur qazanmaq, xüsusilə də nüvə silahının yayılmasının qarşısını almaq kimi mühüm bir məsələdə, prezident üçün daxili siyasi qazanc gətirə bilər. Tramp administrasiyası, İranla yeni bir saziş bağlamaqla seçicilərinə və beynəlxalq ictimaiyyətə özünün diplomatik bacarıqlarını və qətiyyətini nümayiş etdirmək niyyətindədir”.

V.Zifəroğlu qeyd edib ki, İranın Vaşinqtonla fikir ayrılıqlarının tənzimlənməsi üçün "şans" verməyə hazır olduğunu bildirməsi bir neçə məna daşıya bilər:

“İranın bu mövqeyi ölkə hakimiyyətinin ABŞ ilə diplomatik danışıqlara başlamağa hazır olduğunu göstərə bilər. Bu, İranın "maksimum təzyiq" kampaniyasının təsirindən yorulması, eyni zamanda bölgədəki durumun onun xeyrinə inkişaf etməməsi ilə əlaqədardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, İranın öz ətrafında formalaşdırdığı “müqavimət oxu” faktiki olaraq dağıdılıb. İranın "şans" verməyə hazır olması ölkənin müəyyən güzəştlərə getməyə hazır olduğunu da göstərə bilər. Bu güzəştlər, nüvə proqramı ilə bağlı məhdudiyyətləri qəbul etmək və ya regional siyasətində müəyyən dəyişikliklər etmək şəklində ola bilər. Eyni zamanda, İranın mövqeyi həm də tərəddüd və ehtiyatlılıq əlaməti ola bilər. İran Tramp administrasiyasının təklifinin nə qədər ciddi olduğunu və ABŞ-nin sazişə əməl edəcəyinə nə dərəcədə əmin ola biləcəyini qiymətləndirmək istəyir, “nəbz” yoxlayır”.

Müsahibimiz vurğulayıb ki, İran-ABŞ münasibətlərinin Qəzza münaqişəsinə təsiri həmişə birbaşa və dolayı yollarla özünü göstərib:

“İran və ABŞ arasında gərginliyin azalması, Yaxın Şərqdəki regional gərginlikləri də azalda bilər. Bu, Qəzza münaqişəsində tərəflər arasında danışıqlar üçün daha əlverişli bir mühit yarada bilər. Lakin bu gərginlik azalacaqmı? İndi əsas düşündürücü sual budur. Xüsusilə vurğulanmalı məqam odur ki, İranla yeni bir saziş bağlamaq, ABŞ-nin Yaxın Şərqdəki siyasətində müəyyən dəyişikliklərə işarə edə bilər. Bu dəyişikliklər, Qəzza münaqişəsinə dair ABŞ-nin mövqeyinə və münaqişənin həlli üçün səylərinə təsir edəcək”.

Firuzə Əliyeva