İraq seçkiləri: İranın köhnə təsir oyunu yeni reallıqlarda da davam edəcəkmi?

İraqda noyabrın 11-də parlament seçkiləri keçiriləcək. Bu seçkilərdə ölkənin 329 üzvdən ibarət Nümayəndələr Şurası (Council of Representatives of Iraq) yenidən formalaşacaq.

Seçkilərə 31 siyasi ittifaq, 38 partiya və 79-a yaxın müstəqil namizəd qatılır. Siyasi palitrada şiə, sünni, kürd və digər dini-etnik qrupların nümayəndələri ilə yanaşı, qadınlar üçün də xüsusi kvotalar nəzərdə tutulub. Seçkilərin təşkili və keçirilməsinə İraqın Müstəqil Seçki Komissiyası nəzarət edir.

Bu seçkilər sadəcə hökumətin dəyişməsi üçün deyil, həm də İraqın siyasi müstəqilliyinin və regional güc balansında yeni nizamın müəyyənləşməsi üçün həlledici mərhələ sayılır.

Xüsusilə İran üçün bu proses strateji baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb edir. Tehran uzun illərdir İraqda həm siyasi, həm də hərbi və iqtisadi təsir mexanizmləri qurub. Lakin Suriya və Livanda nüfuzunun zəifləməsi, Hizbullahın zərbə alması və ABŞ-nin tətbiq etdiyi yeni sanksiyalar İranın bu təsirini əvvəlki səviyyədə saxlamağı çətinləşdirib.

2003-cü ildə ABŞ-nin İraqı işğalından sonra Tehran dini və ideoloji yaxınlıqdan istifadə edərək özünə bağlı güclər formalaşdırmışdı. “Həşdi Şəbi” adlı silahlı koalisiya və onlarla əlaqəli partiyalar bu təsirin əsas dayaqlarına çevrilmişdi. Lakin Qasım Süleymaninin öldürülməsi və ardınca ABŞ-ın “İraqı İrandan Xilasetmə Aktı” çərçivəsində tətbiq etdiyi sanksiyalar bu strukturları həm maliyyə, həm də legitimlik baxımından zəiflətdi.

Hazırda İran açıq siyasi müdaxilədən çox, parlamentdəki Şiə blokları vasitəsilə dolayı təsir strategiyasını izləyir. Bu, ona hökumət formalaşarkən əsas nazirliklərdə - Daxili işlər, Müdafiə və Enerji kimi postlarda söz sahibi olmaq imkanı verir. Lakin bu taktika da artıq sınaq qarşısındadır. Çünki, İraq cəmiyyətində, xüsusilə gənc nəsil arasında “xarici təsirdən qurtulmaq” çağırışları güclənir. Eyni zamanda, ölkənin Türkiyə, Körfəz ölkələri və ABŞ ilə artan əməkdaşlığı Tehran üçün yeni diplomatik çətinliklər yaradır.

İran üçün daha bir təhlükə, İraqın iqtisadi və enerji siyasətində diversifikasiya istiqamətində atdığı addımlardır. Bağdadın Türkiyə ilə “Kalkınma Yolu” layihəsini həyata keçirməsi, Körfəz ölkələri ilə enerji və infrastruktur sahəsində əməkdaşlığa başlaması İraqı Tehran asılılığından xeyli uzaqlaşdırır. Nəticədə, İranın İraqdakı yumşaq güc vasitələri - ticarət, sərhəd bazarları, mədəni təsir mexanizmləri əvvəlki kimi işlək deyil.

Ancaq bütün bu geriləmələrə baxmayaraq, İran hələ də İraqda tamamilə təsirsiz deyil. Dini institutlar, zəvvar mərkəzləri və sosial layihələr vasitəsilə Tehran öz nüfuzunu qorumağa çalışır. Bu isə göstərir ki, İran hərbi və siyasi alətlər zəifləsə də, ideoloji və sosial təməllər üzərindən təsirini saxlamağa çalışır.

Nəticə etibarilə, 2025 noyabr seçkiləri İran üçün təkcə siyasi yox, həm də geosiyasi bir sınaq olacaq. Əgər İraq xalqı bu seçkilərdə milli maraqları önə çəkə bilsə və müstəqil hökumət formalaşarsa, bu, təkcə Bağdadın deyil, bütün Yaxın Şərqin siyasi tarazlığında yeni mərhələnin başlanğıcı demək olacaq. Tehran isə artıq anlayır ki, dəyişən regional reallıqlarda əvvəlki təsir modelini davam etdirmək mümkün deyil. Bu seçkilər, İranın “köhnə üsullar”la “yeni Yaxın Şərq”i idarə etməyə çalışmasının son imtahanıdır.

Zülfü Məmmədov