Kartla ödəniş edəndə niyə daha çox pul xərcləyirik? “Cashless effect”in təsiri

Son illərdə nağdsız ödənişlərin artması ilə birlikdə yeni bir psixoloji anlayış da gündəmə gəlib – “cashless effect”, yəni nağdsız effekt. Bu termin insanın kartla və ya rəqəmsal üsulla pul xərclədikdə daha az tərəddüd etməsi və büdcə üzərində nəzarətin zəifləməsi ilə bağlıdır.
Mütəxəssislərin fikrincə, fiziki pul xərcləmək insan beynində real “itki hissi” yaradır. Lakin kartla və ya mobil cihaz vasitəsilə ödəniş edildikdə, bu hiss zəifləyir. Beləliklə, insanlar rahatlıqla və düşünmədən alış-veriş edirlər.
Aparılan araşdırmalar göstərir ki, nağdsız ödəniş edən insanlar, nağd pul istifadə edənlərə nisbətən 30-50 faiz daha çox xərc çəkirlər. Kart və tətbiq vasitəsilə ödənişlər zamanı məhsulun real dəyəri daha az hiss olunur. Nağd pulla müqayisədə kartla ödəniş zamanı psixoloji məsafə yaranır – insan konkret nə qədər xərclədiyini dərhal qavramır.
İqtisadçılar bildirirlər ki, “cashless effect” xüsusilə impulsiv alış-verişlərin artmasına səbəb olur. Yəni planlaşdırılmamış, anidən verilən qərarlarla alınan məhsulların sayı artır. Bu isə şəxsi maliyyə planlamasını çətinləşdirə bilər.
Marketdə eyni məhsula kartla 20 manat ödəmək insana “asandır”, amma nağd şəkildə eyni məbləği vermək daha “ağrılı” hiss oluna bilər. Mobil tətbiqlərdə alış-veriş bir kliklə tamamlandığı üçün insan nə qədər pul xərclədiyini dərhal hiss etmir. Büdcəsini yalnız kart balansı ilə idarə edənlər, bəzən ayın ortasında artıq vəsaitin bitdiyini fərq etmirlər.
Maliyyə üzrə mütəxəssislər bildirirlər ki, bu effektdən qorunmaq üçün aşağıdakı addımlar faydalıdır:
Gündəlik və ya həftəlik alış-veriş limitləri təyin edin;
Kart balansınızı mütəmadi izləyin;
Rəqəmsal ödəniş etdikdə sanki nağd pul xərcləyirmişsiniz kimi davranın;
İmpulsiv alışlardan əvvəl 5-10 dəqiqə düşünün.
Nağdsız ödənişlər həyatımızı xeyli asanlaşdırsa da, onun psixoloji təsiri də unudulmamalıdır. “Cashless effect” insanları daha rahat pul xərcləməyə yönəldir, bu isə gələcəkdə büdcə problemlərinə səbəb ola bilər. Maliyyə savadlılığının artırılması və xərclərə şüurlu yanaşma bu effekti minimuma endirə bilər.
Murad Məmmədov