Keçmiş inqilablar və çıxarılmamış dərslər

"The New York Times" aksentləri necə və niyə səhv salıb?Məşhur Fransız sosioloqu və kulturoloqu Jan Bordiyar deyir: "Biz informasiyanın get-gedə artdığı, mənanın isə getdikcə azaldığı dövrdə yaşayırıq.

Mən "The New York Times" nəşrində Jeffrey Gettlemanın bir məqaləsini oxudum. Məqalə belə adlanır: "Gürcüstanda etirazlar, Ukraynanın keçmiş inqilablarının əks-sədası".

Bu yazıda xeyli informasiya var, amma Bordiyarın dediyi kimi məna ya azdır, ya da çoxlu məlumatdan çox yanlış mənalar çıxarılıb. Gerçəklik, əsasən, təhrif olunub.

Yazıda bir gerçək, əlbəttə, var: "Gürcüstan küçələrində bu olanlar, Rusiya ilə gərginliyin yarandığı 10 il əvvəlki Ukraynaya bir az bənzəməyə başlayır".

Doğrudan da, Gürcüstandakı vəziyyət Ukraynaya bənzəməyə başlayır. Əgər bu bənzərlik eyniyyətə çevrilsə, yəni Gürcüstanda da Ukraynadakı "keçmiş inqilablar" baş tutsa, ölkənin bundan sonrası Ukraynanın indisi kimi olacaq. Bu, dəqiqdir.

Amma məqalə müəllifi göz qabağında olan başqa bir gerçəyi axıra qədər demir; Gürcüstanın indisini Ukraynanın əvvəli ilə müqayisə edir və orda dayanır.

Ukraynanın sonrası haqda yazmır. Sadəcə, Qərbin düşüncə klişesinə uyğun bir cümlə qurur: "Keçmiş sovet respublikasında (Gürcüstanda -B.H.) getdikcə avtoritarlaşan hökumət Avropa İttifaqına soyuqlaşır və Moskvaya yaxınlaşır".

Qərbdə, o cümlədən, Qərb mediasında belə bir daşlaşmış fikir var: əgər kimsə hardansa uzaqlaşsa (yaxud özlərinin qənaətinə görə, uzaqlaşırsa), mütləq Rusiyaya yaxınlaşdığı üçündür.

Bu yanlış narrativ üzərindən məsələlərə baxdıqları üçün səhv nəticələrə gəlmələri də qaçılmazdır. Gürcüstanın nə Qərbdən uzaqlaşdığını, nə də Rusiyaya yaxınlaşdığını göstərən ciddi əlamətlər yoxdur. Əksinə, diqqətlə müşahidə və dərin təhlil edəndə aydın olur ki, Qərb özü Gürcüstanı özündən uzaqlaşdırır. Bunu hətta özünə belə etitaf etmək istəmir, günahı Gürcüstan hökumətinin üzərinə qoymaq üçün, Rusiya faktorunu ortaya atır. NYT-dakı məqalə də bu üslubda, bu məqsədlə, hətta bəlkə də bu sifarişlə yazılıb.

Qərbin fikir mərkəzləri və mediası hər hansı bir ölkənin müstəqil siyasət yürütməsi imkanına inanmır.

Daha doğrusu, bunu, ümumiyyətlə, təsəvvür etmir. Təsəvvür etsə də, heç bir halda qəbul etmək istəmir. Gürcüstan, yaxud hər hansı başqa bir inkişaf etməkdə olan ölkə Çinlə münasibətləri qurursa, onun hökumətini dərhal totalitar, Rusiya ilə vuruşmursa, avtoritar elan edirlər. Amma sözdə həmin ölkələrin müstəqilliyini və suverenliyini "dəstəkləyirlər".

Bir yandan, postsovet ölkələrin müstəqilliyini guya Rusiyadan qoruyurlar, o biri tərəfdən, həmin ölkələrin müstəqil qərarlarını özləri bloklayırlar. Bir yandan, yeni müstəqil dövlətləri sanki Rusiyanın orbitindən çıxarmağa çalışırlar, o biri yandan, özlərindən geriyə itələyirlər.

9Buna görə şəxsən mən Qərbin siyasətindən baş aça bilmirəm. Bu, ola bilsin, Qərbdə qərar verən mərkəzlərin çoxluğundan, ümumiyyətlə, Qərb deyə tanımladığımız qlobal cinahın daxili yekcinsliyinin olmamasından irəli gəlir.

Eyni fikirləri Qərb mediasına da aid edirəm. Müxtəlif Qərb ölkələrində müxtəlif media orqanlarında bir fakta və ya hadisəyə müxtəlif cür yanaşmalar var. Bir mənada bu, təbiidir. Hər media orqanının, hətta hər jurnalistin eyni hadisəyə fərqli tərəflərdən şərhləri ola bilər, ancaq hərənin bir cür gerçəyi ola bilməz axı. Çünki idrak və ifadə olunma formaları fərqlənsə də, gerçək -gerçıkdir və nəticədə hamı üçün eyni cürdür.

Gürcüstandakı gerçək də məlumdur; ölkə Rusiya ilə münasibətlərin normallaşmasını öz prioritetlərindən biri olaraq seçib. Amma bu, Avropaya, hətta Avroatlantika məkanına inteqrasiyadan imtina etmək demək də deyil. Çünki həmin strateji seçim ölkənin Koiənstitusiyasında təsbit edilib və Gürcüstan hökuməti Avrointeqrasiyanı nəzərdə tutan 78-ci maddəni Konstitusiyadan çıxarmaqla bağlı referendum elan etməyib ki. Hökumət bunu etsəydi, o zaman Avrointeqrasiyadan imtina cəhdi haqqında danışmaq olardı.

Məqalə müəllifi yazır: "Bu yaxınlarda aparılan sorğu göstərdi ki, 3,7 milyon əhalisi olan ölkənin 82 faizi Avropa Birliyinin bir hissəsi olmaq istəyir".

Müəllif istinad etdiyi sorğu haqqında məlumat verməyib, bu da NYT kimi bir nəşr üçün ciddi səhvdir, qeyri-peşəkarlıq göstəricisidir. Amma məsələ bu deyil. Məsələ odur ki, 3,7 milyon əhalinin 82 faizi 3 milyon 34 min nəfər edir. Bunun da 1 milyon 200 min nəfəri - yəni seçib-seçilmək yaşına çatmış 1,2 milyon şəxs "Gürcü arzusu-Demokratik Gürcüstan" Partiyasına səs verib.

Başqa sözlə, hökumətin tabanı da müxalifət kimi Avrointeqrasiya tərəfdarıdır. Amma həmin o 1,2 milyon seçici hakimiyyətin atdığı addımı anlayır və müdafiə edir. Əks halda Tiflisin küçələrinə minlərlə yox, on minlərlə, hətta yüz minlərlə etirazçı çıxardı. Deməli, "Gürcü arzusu"na səs verənlər hər nə qədər Avrointeqrasiyadan yana olsalar da, hökumətin müstəqil siyasətinə və manevrlərinə dəstək də verirlər. Çünki rasional olanı da budur.

NYT öz məqaləsində göstərir ki, Rusiya Gürcüstanın Avropa İttifaqına daxil olmasından naraha9tdır və Tiflisə təzyiq göstərir.

Bu fikir yanlış deyil, amma tam deyil. Əlbəttə, Rusiya Gürcüstanın Avropa İttifaqına qoşulmasını istəməz. NATO üzvü olmasını isə heç istəməz. Ancaq Qərb "beyin mərkəzləri" və mediası bir nüansı dəqiq anlamayıb. Başa düşməyiblər ki, Moskva Gürcüstanın Avropa İttifaqına və NATO-ya yolunu çoxdan kəsib. Abxaziyada və Tsxinvali regionunda.

Rusiya yaxşı bilir ki, Avropa İttifaqı indiki parçalanmış vəziyyətində Gürcüstanı öz tərkibinə qəbul etməz. Ən azı belə tezliklə qəbul etməz. Gürcüstanın hökuməti - istər "Gürcü arzusu" olsun, istər başqa bir qüvvə olsun - Avropa İttifaqına qoşulmaq üçün bu bölgələrdən imtina etməz. İstəsə də, edə bilməz; xalq buna imkan verməz. NATO-ya gəlincə isə, bu, ümumiyyətlə, çox uzaq xəyaldır.

Bu, məsələnin bir tərəfi. İkinci tərəfdən baxsaq, Avropa İttifaqının, NATO-nun üzvü ola-ola, Rusiya ilə münasibətləri bərpa etmək tərəfdarı olan ölkələr var. Hələ bilinmir, Gürcüstan Avropa İttifaqına nə vaxt qəbul ediləcək, ümumiyyətlə, qəbul ediləcək, yoxsa yox. Amma Avropa İttifaqının üzvü olan Macarıstan, eləcə də, Slovakiya Rusiya ilə münasibətləri qaydaya salmaq mövqeyindən çıxış edir. Slovakiyanın baş naziri Robert Fitso hətta tezliklə Avropa İttifaqının dağılacağını deyir. NATO-ya gəlincə, seçilmiş prezident Donald Tramp ABŞ-ın Şimali Atlantika blokundan çıxa biləcəyini anons edir. Tramp hələ öz səlahiyyətlərinə başlamamış artıq öz müttəfiqlərinə - Avropa ölkələrinə və Kanadaya təzyiq göstəri; o, ABŞ-ın NATO-nu, demək olar, təkbaşına maliyyələşdirməsini istəmir.

Gürcüstan hökumətinin 4 illik fasilə götürməsinin məntiqi həm də Trampın Avropa İttifaqı və NATO ilə bağlı siyasətinin nədən ibarət olacağını izləməkdir. Bundan başqa İttifaqa can atan ölkələr arasında belə addım atan tək Gürcüstan da deyil; eynilə Serbiya da Brüssellə danışıqları dondurur. Ancaq Serbiyaya deyil, Gürcüstana təzyiq edilir. Səbəbi də məlumdur: Serbiyadan fərqli olaraq Gürcüstan Rusiya ilə həmsərhəddir. Yenə Serbiyadan fərqli olaraq, Gürcüstanın iki bölgəsi Rusiyanın işğalı altındadır. Deməli, Ukraynada Rusiyanın irəliləməsini dayandırmaq üçün Moskvaya qarşı "ikinci cəbhə"ni Gürcüstandan açmaq olar. Əlbəttə, əgər Qərbin təsir agentlərini hakimiyyətə gətirmək mümkün olsa.

Bunun isə mümkün nəticələrini proqnozlaşdırmaq çətin deyil; dəfələrlə yazılıb, deyilib.

Hətta NYT nəşrindəki sözügedən məqalədə də bu, etiraf olunur. Müəllif yazır: "Gürcüstanda və ondan kənarda Ukraynadakı 2014-cü il inqilablarının təkrarı insanları narahat edir; bu inqilab ölkəni Moskvadan qoparmağı bacarsa da, nəticədə dağıdıcı müharibəyə gətirib çıxardı".

Hətta NYT da etiraf edir ki, Ukrayna "Maydan"ı Gürcüstanda təkrarlansa, bu ölkəni də Ukrayna kimi dağıdıcı müharibə gözləyir.

Əslində bu cümlələrdən sonra şərhi davam etdirməmək də olardı. Lakin məqalədə Gürcüstan hökumətinin etirazçılara qarşı güc tətbiqinə dair yazılanlara münasibət bildirmədən keçmək olmur.

Maraqlı budur ki, Gürcüstanda bu gün baş verənlər ABŞ-da 2020-ci il prezident seçkisindən sonrakı hadisələri xatırladır. Seçkinin nəticələrinin Cozef Baydenin xeyrinə saxtalaşdırıldığını düşünən və narazı qalan Tramp tərəfdarları 2021-ci ilin yanvarında - andiçmə ərəfəsində Konqresə hücum etmişdilər. İğtişaşlar olmuşdu. Amerika hakimiyyətinin qərarı ilə polis etirazçıları dağıtmaq üçün güc tətbiq etməmişdi? Etmişdi. Eyni şey Gürcüstanda baş verəndə - hökumət etirazları yatıranda, bu, NYT nəşrinin məntiqinə görə niyə avtoritarizm olur, ancaq Amerikada belə şeylər demokratiyadır və normaldır?! Yaxud Fransada parlamentin qəbul etdiyi qanunlara etiraz olmur?! Olur. Polis o etirazları dağıtmır? Dağıdır. Həm də daha miqyaslı, daha sərt formada. Eləcə də, Avropanın başqa ölkələrində Gürcüstan müxalifətindən fərqli olaraq, heç bir inqilab məqsədi olmayan, sadəcə, sosial haqlarını tələb edən nümayişçilərə qarşı su şırnaqlarından da istifadə olunur, gözyaşardıcı qazdan da, başqa qanuni vasitələrdən də. Yeri gəlmişkən, həmin o su şırnaqları vuran maşınları da, o gözyaşardıcı qazları da, rezin güllələri də Gürcüstan elə Avropa İttifaqından idxal edib, Rusiyadan deyil. Çünki Qərb ölkələrində bunlardan tez-tez istifadə etmək lazım gəlir, ya da lazım bilinir. Hələ Gürcüstanda Avropadakı kimi etirazçıların üzərinə itlər buraxılmayıb, nümayişçilər atdöşü qovulmayıb.

Etiraz - narazılığın, tələbin, fikrin, mövqenin sözlü, yazılı formalarda - çıxışlarda, şüarlarda, plakatlar üzərində dinc ifadəsi deməkdir. Buna qarşı polis də güc tətbiq etmir. Ancaq etirazçılar öz ölkəsinin ali hakimiyyət orqanlarının binalarına, dövlət əmlakına və ictimai əmlaka, eləcə də, xüsusi mülkiyyətə "Molotov kokyeyli", başqa yandırıcı, dağıdıcı vasitələr, maddələr atırsa, bu, artıq dinc aksiya deyil, silahlı hücumdur. Hər dövlətin isə özünü və vətəndaşlarını bu hücumlardan hər cür qanuni vasitələrlə qorumaq kimi hüququ və öhdəliyi var. NYT buna "avtoritarizm" deyirsə, əvvəlcə qayıdıb etirazçıların ABŞ Konqresinə 2021-ci il hücumuna baxsa, bəlkə bundan sonra hadisələri müqayisəli təhlil edər və daha obyektiv yanaşar...