Konstituya günü: Əsas Qanunun bu günü və gələcəyi

Konstitusiya Babildə Hammurapi qanunlarından, Spartada Likurqun qanunlarından başlayıb. Sonra zamanla gəlişib, təkmilləşib, cilalanıb və gəlib bu günkü nöqtəyə çatıb.

Konstitusiya dövlətin əsas qanunudur. Elə bir adı da məhz bu cürdür: Əsas Qanun. Deməli, dövlətin bütün başqa qanunları Konstitusiyaya uyğun, bütün dövlət adamları da Konstitusiyaya tabe olmalıdır.

Konstitisiya dövlətin hüquqi sütunudur; qalan hər nə varsa, nə qurulubsa, onun üzərindədir.

1918-20-ci illərdə Azərbaycan Cümhuriyyəti zamanında Konstitusiya layihəsi hazırlanmışdı, ancaq qəbul etmək mümkün olmamışdı. Cümhuriyyət işğal edildi və süqut etdi.

Maraqlı faktdır: Azərbaycan hələ müstəqil olmadığı dövrdə də onun Konstitusiyaları olub. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra - 1921-ci ildə ilk Konstitusiya qəbul edilmişdi. Bu, təbii ki, bolşevik işğal rejimini bərqərar etmək məqsədi daşıyan psevdohüquq hadisəsi idi. Sonrakı Konstitusiya 1937-ci ilə aiddir. 1936-cı ildə Sovet İttifaqında yeni Konstitusiya qəbul edildi. Buna "Stalin Konstitusiyası" da deyilir. Azərbaycan artıq 1922-ci ildən Sovet İttifaqının tərkibinə daxil olmuşdu və 1937-ci ildə öz Konstitusiyasını İttifaq dövlətinin Əsas Qanununa - "Stalin Konstitusiyası"na uyğunlşdırdı. Üçüncü dəfə isə Azərbaycan 1978-ci ildə yeni Konstitusiyaya ehtiyac duymuşdu; öz hüqiqi vəziyyətini SSRİ-də qəbul edilmiş 1977-ci il "Brejnyev Konstitisiyası"na uyğunlaşdırmalı.

Beləliklə, göründüyü kimi, həmin sənədlər tam mənada Konstitusiya deyildi. Doğrudur, 1978-ci il Konstitusiyasında Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi təsbit edilməsi çox ciddi uğur sayılırdı. "Müttəfiq" adlanan Sovet respublikaları arasındabu, ilk belə hadisə, mühüm presedent idi. Çünki milli dil milli kimliyi qoruyub saxlamaq üçün əsas istinad dayaqlarından biri, bəlkə də birincisidir.

Bolşevik işğalından sonra qəbul edilmiş Konstitisiyalar, əlbəttə, formal xarakter daşıyıtdı; əslində ölkə Konstitusiya ilə idarə olunmurdu. O da ola özü müstəmləkə olan bir respublikanın Konstitisiyası.

Ancaq 1995-ci il Konstitusiyası əvvəlki anoloqlarından köklü fərqlənirdi. Bu, artıq müstəqil dövlətin Konstitusiyasın idi. 1991-ci ildə Azərbaycan öz müstəqilliyini bəyan və bərpa etmiş olsa da, öz Konstitusiyasını 1995-ci ildə qəbul etmişdi. Bu, müstəqilliyin, müstqil Konstitusiyası idi. Bu sənədin qarşısında Azərbaycanın müstəqilliyini qoruyub saxlamaq və daha da möhkəmləndirmək kimi çox mühüm məqsəd dayanırdı. O səbəbdən hazırlanması və ictimai müzakirəsi uzun və gərgin keçən Konstitusiya bir az gec qəbul olundu. Müstəqillik Konstitusiyası belə meydana gəlib.

Bu gün artıq 30 ildir ki, müstəqik Azərbaycan Respublikasının öz Konstitusiyası var. Bu Konstitusiyaya bir neçə dəfə dəyişikliklər, düzəlişlər və əlavə edilib. Ancaq Əsas Qanunun əsas qayəsi, məğzi, başlıca fəlsəfəsi dəyişməyib.

Azərbaycan 2020-ci ildə öz işğal olunmuş ərazilərini azad etdikdən və btarixi qələbə qazandıqdan sonra yeni Konstitusiyaya ehtiyacın yarandığı haqda fikirlər irəli sürülməyə başladı. Ancaq bunlar hələ ki ayrı-ayrı şəxslərin subyektiv mülahizələridir. Azərbaycanda, doğrudan da, yeni Konstitusiyaya ehtiyac varmı?! Əsas qanun yeni redaksiyada yenidən hazırlanıb qəbul ediləcəkmi?

Bunu zaman göstərəcək.

Yazıçı-publisist, əməkdar jurnalist Bahəddin Həzi, bizimyol.info