Kremlin puç olan ümidi: “Ukrayna müharibədə qalib gəlir”

Yuval Noy Harari: “Putin əsas məqsədinə - Ukrayna xalqının məhvinə nail ola bilmədi”

“Rusiya təbliğatının irəli sürdüyü nağılın əksinə olaraq, Ukrayna müharibədə qalib gəlir. Hətta 2025-ci ilin fevralında Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskini əlində heç bir kartı olmadığına görə Rusiyanın tələblərinə tabe olmağa çağıran ABŞ Prezidenti Donald Tramp bu həftə “Ukrayna Avropa Birliyinin dəstəyi ilə döyüşməyə və qalib gəlməyə qadirdir” dedi. 2014-cü ildə münaqişə başlayanda Ukrayna Rusiyanın təcavüzü qarşısında tamamilə aciz görünürdü və ruslar Krımı, Ukraynanın şərqinin bir hissəsini asanlıqla ələ keçirdilər. Müharibə 2022-ci il fevralın 24-də Rusiyanın bütün Ukraynanı işğal etmək və müstəqil dövlət kimi mövcudluğuna son qoymaq üçün genişmiqyaslı işğala başladığı zaman daha gərgin mərhələyə qədəm qoydu”.

Bu sözləri israilli hərbi tarixçi, orta əsrşünas və futuroloq Yuval Noy Harari “Financial Times” üçün yazdığı köşə yazısında qeyd edib.

Onun sözlərinə görə, 2022-ci ilin fevralında, yəni genişmiqyaslı müharibə başlayanda Rusiya rəhbərləri və dünyadakı müşahidəçilər Rusiyanın Kiyevi tutacağını və bir neçə gün ərzində Ukrayna ordusunu tamamilə məğlub edəcəyini gözləyirdilər: “Hətta Ukraynanın Qərb müttəfiqləri də onun müqavimət şanslarına o qədər şübhə ilə yanaşırdılar ki, mühacirətdə hökumət qurmağa kömək etmək üçün Prezident Zelenskini və onun komandasını təxliyə etməyi təklif etdilər. Lakin Zelenski Kiyevdə qalmaq və döyüşmək qərarına gəldi, “mənə evakuasiya yox, silah-sursat lazımdır” dedi. Hərbi gücünə görə ruslardan geri qalan Ukrayna qüvvələri Kiyevə hücumu dəf edərək dünyanı heyrətə saldı. Ukrayna ordusu daha sonra 2022-ci ilin yayın sonunda əks hücuma keçərək Xarkov və Xerson vilayətlərində iki böyük qələbə qazandı və işğalın ilk aylarında Rusiyanın ələ keçirdiyi ərazilərin əhəmiyyətli bir hissəsini azad etdi. O vaxtdan bəri, hər iki tərəfin təcrid olunmuş xırda uğurlarına baxmayaraq, cəbhə xətti mahiyyətcə dəyişməz qalır. Rusiya davamlı irəliləyiş təəssüratı yaratmağa çalışır, lakin reallıqda 2022-ci ilin yazından etibarən Kiyev, Xarkov və ya Xerson kimi böyük strateji əhəmiyyət kəsb edən vahid hədəfi ələ keçirə bilməyib. 2025-ci ildə 200-300 min ölü və yaralı itkisi ilə Rusiya ordusu sərhəd zonasının yalnız dar bir zolağını, Ukrayna ərazisinin təxminən 0,6% -ni ələ keçirə bildi. 2025-ci ildə irəliləyiş sürəti ilə nəzəri cəhətdən ruslara Ukraynanın qalan hissəsini fəth etmək üçün təxminən 100 il və on milyonlarla itki lazım olacaq. 2025-ci ilin avqustunda Rusiya 2022-ci ilin avqustunda olduğundan daha az Ukrayna ərazisinə nəzarət edir”.

“Vəziyyət Birinci Dünya müharibəsinin Qərb cəbhəsini xatırladır. O zaman amansız generallar on minlərlə əsgəri bir neçə kilometr xaraba, palçıqlı torpaqları ələ keçirmək üçün qurban verdilər. Vətənpərvər qəzetlər çox vaxt böyük irəliləyişləri göstərən xəritələr çap etməklə bu dəliliklərin miqyasını gizlədirdilər. Lakin bu xəritələrin ən mühüm elementi onların miqyası idi. Tarixçi Tobi Takerin qeyd etdiyi kimi, Birinci Dünya müharibəsi zamanı qəzetlər tez-tez qəsdən iri miqyaslardan istifadə edirdilər ki, bu da "qabaqcıllıqları" təsir edici göstərirdi. Lakin hər bir dərrakəli oxucu onların əhəmiyyətsiz olduğunu görə bilərdi. Bir çox qəzetlərdə dəqiq coğrafi təfərrüatlar "nailiyyətlər" və "yeniliklər" haqqında daimi hesabatlar birbaşa ziddiyyət təşkil edirdi”, - Harari vurğulayıb.

Tarixçi bildirib ki, eyni sözləri Rusiyanın son “irəliləyişləri” haqqında da demək olar: “Hərbi baxımdan Ukraynanın taktiki olaraq geri çəkilməsi, qüvvələrini və əsgərlərinin həyatını qoruyub saxlaması və Rusiyanın əhəmiyyətsiz nəticələrə görə bahalı hücumlarda qanaxmadan ölməsinə icazə verməsi məntiqlidir. Həqiqət budur ki, Ukrayna müharibəni çıxılmaz vəziyyətə salmağı bacarıb. Avstraliyanın istefada olan general-mayoru Mik Rayanın bu yaxınlarda yazdığı kimi, sanki 2003-cü ildə İraqın işğalından üç ildən çox müddət sonra Birləşmiş Ştatlar bir milyon itki bahasına ölkənin yalnız 20%-ni ələ keçirə bilmişdi. Kimsə bunu Amerikanın qələbəsi adlandırarmı? Dənizdə Ukraynanın nailiyyətləri eyni dərəcədə təsiredicidir. 24 fevral 2022-ci ildə Rusiyanın Qara dəniz donanması mütləq üstünlüyə malik idi və görünürdü ki, Ukraynanın buna qarşı çıxmaq üçün heç bir vasitəsi yoxdur. Həmin günün ən məşhur epizodlarından biri İlan adasındakı hadisə idi. Qara Dəniz Donanmasının flaqmanı, idarə olunan raket kreyseri "Moskva" kiçik qarnizonuna radio ilə mesaj verdi: "Mən rus döyüş gəmisiyəm. Qan tökülməsinin və lazımsız itkilərin qarşısını almaq üçün silahlarınızı yerə qoymağınızı və təslim olmağınızı təklif edirəm". Buna cavab olaraq qarnizon estafet etdi: "Rus döyüş gəmisi, get rədd ol". İlan adası tezliklə Rusiya tərəfindən tutuldu, lakin 2022-ci il iyunun sonunda ukraynalılar onu geri aldılar. O vaxta qədər “Moskva” və bir çox digər rus gəmiləri artıq Qara dənizin dibinə batmışdı. Raketlərin və pilotsuz təyyarələrin innovativ istifadəsi sayəsində ukraynalılar Rusiyanın dəniz üstünlüyünü zərərsizləşdirməyə, dəniz müharibəsinin mahiyyətini dəyişdirməyə və Qara Dəniz Donanmasının qalıqlarını cəbhə xəttindən uzaqda yerləşən sığınacaqlara qovmağa nail oldular”.

“Rusiya havada da uğursuzluqlar yaşadı. İsrail 2025-ci ilin iyununda İranla 12 günlük müharibə zamanı bir dənə də olsun təyyarə itirmədən təxminən 36 saat ərzində İran səmasında nəzarəti ələ keçirdi. Rusiya hələ də Ukrayna üzərində hava üstünlüyünə nail ola bilməyib. Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri, xüsusən də iyun ayında Ukraynanın Rusiyanın strateji bombardmançı təyyarələrinə endirdiyi zərbə zamanı böyük itkilər verib. Buna cavab olaraq, Rusiya Ukrayna şəhərlərində terror törətmək üçün uzaqmənzilli raketlər və pilotsuz təyyarələrdən istifadə etməyə başladı. Ukrayna cavab zərbələri endirməkdən çəkinib və Rusiyada mülki hədəflərə zərbə endirməkdən böyük ölçüdə yayınıb, lakin Ukrayna pilotsuz təyyarələri Rusiya ərazisinin yüzlərlə kilometr dərinliyində aerodromlara və infrastruktura, xüsusilə neft emalı zavodlarına zərbələr endirmək qabiliyyətini nümayiş etdirib. Ukrayna bütün bunlara kənardan birbaşa hərbi müdaxilə olmadan nail olub. İndiyə qədər müharibəyə birbaşa daxil olan yeganə üçüncü tərəf Rusiya tərəfində döyüşmək üçün 10 mindən çox əsgər göndərən Şimali Koreya olub. NATO ölkələri Ukraynaya silah və resurs baxımından əhəmiyyətli köməklik göstərib, lakin heç bir NATO ölkəsi döyüşlərdə rəsmi olaraq iştirak etməyib”, - deyə hərbi tarixçi əlavə edib.

Harari onu da qeyd edib ki, 2022-ci il fevralın 24-dək və həmin tarixdən sonra da uzun müddət NATO ölkələri Ukraynaya bir çox növ daha ağır və müasir silahların ötürülməsindən imtina edib və ötürülənlərin istifadəsini məhdudlaşdırıb: “Bu məhdudiyyətlərin bəziləri hələ də qüvvədədir. Ukraynanın 2022-ci ildə Kiyev, Xarkov və Xersonda qazandığı qələbələr çox məhdud arsenalla əldə edilib. Ukrayna əvvəldən tam dəstək alsaydı, Rusiya ordusunu yenidən dirçəltməyə və hərbi iqtisadiyyat qurmağa vaxt tapmamış 2022-ci ilin sonu və ya 2023-cü ilin yayına qədər müharibədə qalib gələ bilərdi. 2025-ci ildə Ukraynanın müdafiəsində ən zəif halqa onun qərbli dostlarının ağlında qalır. Hava və dəniz üstünlüyünə nail ola bilməyən və ya Ukraynanın qurudakı müdafiəsinə nüfuz edə bilməyən Rusiyanın strategiyası indi Amerika və Avropanın qətiyyətini sarsıtmaqla Ukraynanın mövqelərini üstələyib. Qaçılmaz qələbə ilə bağlı təbliğat apararaq Rusiya ümid edir ki, ABŞ və Avropa iradələrini itirəcək, Ukraynaya dəstəyindən əl çəkəcək və onu təslim olmağa məcbur edəcək. Bu təbliğata boyun əymək təkcə Ukrayna üçün deyil, həm də NATO ölkələri üçün fəlakət demək olardı ki, bununla da öz nüfuzunu və artan Rusiya təhlükəsinə qarşı ən yaxşı qalxanını itirəcək”.

“Rusiya ordusunu genişləndirməyə və hərbiləşdirilmiş iqtisadiyyata sərmayə qoymağa davam edərkən, Avropa təcili olaraq yenidən silahlanır. Ancaq bu gün Rusiya ordusu ilə Varşava, Berlin və ya Paris arasında dayanan ən böyük və təcrübəli qüvvə Ukrayna ordusudur. Polşa, Almaniya və Fransa ordularının hər biri təxminən 200 min əsgərdən ibarətdir, onların əksəriyyəti heç vaxt döyüş görməmişdir. Ukrayna ordusu isə əksinə, əksəriyyəti təcrübəli veteranlar olan bir milyona yaxın əsgərdən ibarətdir”, - deyə Harari vurğulayıb.

Tarixçi xatırladıb ki, artıq iki həftədir Rusiya qırıcıları və pilotsuz təyyarələri NATO ölkələrinin – Estoniya, Polşa, Rumıniya və Danimarkanın hava məkanına soxulur: “Avropalıların bunu düşünməsinin vaxtı çatmayıbmı? Sabah Rusiya Avropaya hücum etsə və ABŞ müdaxilə etməmək qərarına gəlsə, Ukrayna ordusu Avropanın ən böyük hərbi qüvvəsi olmayacaq? ABŞ ordusu Ukraynadan həm döyüş təcrübəsində, həm də qabaqcıl silahlarda çox şey öyrənə bilər. Bu, xüsusilə Ukraynanın yenilikləri və toplanmış məlumatlarının onu dünya lideri etdiyi pilotsuz uçuş aparatları sahəsində doğrudur. Yəqin buna görə də Prezident Tramp son vaxtlar Ukraynanı dəstəkləməyə başlayıb. O qaliblərə “stavka” etməyi xoşlayır”.

“Müharibənin necə inkişaf edəcəyini proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Çünki bu, gələcək qərarlardan asılıdır. Ancaq bir əsas aspektdə, Ukraynanın qələbəsi artıq həlledici və dönməzdir: müharibə siyasətin başqa vasitələrlə davamı. Qalib ən çox torpağı zəbt edən, ən çox şəhəri dağıdan və ya ən çox insanı öldürən tərəf deyil. Siyasi məqsədlərinə çatan qalib gəlir. Ukrayna məsələsində isə artıq aydındır ki, Putin əsas məqsədinə – Ukrayna xalqının məhvinə nail ola bilməyib. Putin bir çox çıxışlarında və məqalələrində Ukraynanın heç vaxt əsl xalq olmadığını iddia edib. Bu, məsələn, onun 2021-ci ilin iyulunda dərc edilmiş “Rusların və ukraynalıların tarixi birliyi haqqında” adlı uzun essesinin əsas istiqaməti idi. Putinin fikrincə, Ukrayna Rusiyanı zəiflətmək üçün bir vasitə kimi xarici güclər tərəfindən dəstəklənən süni bir qurumdur. O dünyaya Ukrayna millətinin olmadığını, ukraynalıların əslində rus olduqlarını, bir şans verilsə, məmnuniyyətlə “Ana Rusiyaya” qoşulacaqlarını sübut etmək üçün müharibəyə başladı. Putinin aldatmaları və ambisiyaları ucbatından daha nə qədər insanın öləcəyini heç kim bilmir, amma tamamilə aydındır ki, Ukrayna əsl millətdir və milyonlarla ukraynalı müstəqil qalmaq üçün var gücü ilə mübarizə aparmağa hazırdır. Millətlər torpaq parçaları və ya qan damcılarından doğulmur. Onlar insanların beynində yaşayan hekayələrdən, obrazlardan və xatirələrdən doğulur. Və qarşıdakı aylarda müharibənin gedişindən asılı olmayaraq rus işğalı, rus vəhşilikləri və ukraynalı qurbanların xatirəsi nəsillər boyu Ukrayna vətənpərvərliyini gücləndirəcək”, - Harari yazısını tamamlayıb.