Makron Fransanı necə itirir?

Yelisey Sarayından verilən qərarlarda nə demokratiya, nə də insan hüquqları var

“Avropanın mərkəzində - Korsikada onlar (Fransa – red.) Korsika dilini qadağan edirlərsə, bu dilin ictimai yerlərdə istifadəsinə icazə vermirlərsə, o zaman Yeni Kaledoniya haqqında nə demək olar? Bu, nəyə yarayar? Bu demokratiyadır? Bu, insan hüquqlarıdır?”. Bu fikirləri söyləyən Prezident İlham Əliyev “Rossiya Seqodnya" Beynəlxalq İnformasiya Agentliyinin Baş direktoru Dmitri Kiselyova müsahibəsində əlavə edib ki, Fransa ola bilər ki, nə vaxtsa böyük ölkə, dahi mütəfəkkirlər, böyük alimlər, yazıçılar ölkəsi olub. Amma indi belə deyil. Hazırda Makron rejimi mahiyyət etibarilə Fransanı uğursuz dövlətə çevirir.

Azərbaycan Prezidentinin bu fikirləri Fransanın bir dövlət kimi nə qədər çətin duruma düşdüyünü, siyasi burulğanda çapaladığını, indiyədək təbliğat maşını vasitəsilə bu ölkə haqqında yaradılan mifin dağıldığını, Makronun hakimiyyəti dövründə Yelisey Sarayından verilən qərarların nə qədər dişsiz olduğunu, tarixi Fransanın tənəzzülə uğradığını göstərir. Fransa “demokratiya” və “insan haqları” kimi fəlsəfədən bu gün dəyənək kimi istifadə edir. Paris ifşa olunub, onun nüfuzu hər gün aşağı düşür, dünyanın hər yerindən rəzilliklə qovulur, yaratdığı idarə-üsulları bir anın içində yerlə yeksan olur. Afrika xalqları Fransaya qarşı ayaqdadırlar, ölkələrindən Parisin izini-sorağını kəsmək üçün dirəniş göstərirlər. Dənizaşırı ölkələrin xalqları üsyana başlayıblar, Fransanın yaratdığı istismarçı rejimlərə qarşı ölüm-dirim savaşındadırlar.

Azərbaycan ərazilərində, konkret olaraq Qarabağ bölgəsində ermənilərin yaratdığı qanunsuz separatçı rejimi dəstəkləyən Makron administrasiyası müstəmləkəsi olan ölkələrdə baş qaldıran azadlıq hərəkatlarına başqa don geydirməyə, status verməyə, onları quldur, terrorçu adlandırmağa cəhd edir. Qoşulmama Hərəkatının Bakıda keçirilən Zirvə toplantısında 13 dənizaşırı ölkə təmsilçilərinin iştirakı Parisi, xüsusilə də Makronu özündən çıxarıb. Buna görə də hər addımda Azərbaycanı qaralamaq, ölkəmizə qarşı hansısa tədbir görmək istəyi də ortadadır. Hətta Makronun göstərişi ilə Fransanın Milli Assambleyasında və Avropa Parlamentində Azərbaycana qarşı sanksiyaların tətbiq olunması təklifi göndərilmişdi. Düzdür, həmin təklif hələ də realizə olunmasını gözləyir. Sadəcə Avropada və dünyada baş verən kataklizmlər, qarşıdurmalar, Fransada hakimiyyət böhranı, Avropa Parlamentində rüşvət və korrupsiya qalmaqalı bu ideyanı arxa plana keçirib.

Makronun və Fransanın böhranı

Fransa prezidenti Emmanuel Makron ölkəsində baş verən və həlli hələ də mümkünsüz görünən siyasi böhranı həll etməyə çalışır. İfrat solçu və ifrat sağçı qüvvələrin onun namizədlərinə etimadsızlıq səsi bildirmək niyyətində olduğu bir şəraitdə onun stabil hökumət yaratmaq çətinliyi var. Çox güman ki, tərəflər gələn ilin yeni büdcəsi ilə bağlı razılığa gələ bilməyəcəklər. Lakin bu halda fransızların rifahı naminə siyasətçilər kompromis texniki büdcəyə, bəlkə də mərkəzçi baş nazirə - texnokrata razılaşmalı olacaqlar.

…Parlament partiyalarının liderləri baş nazir postuna potensial namizədləri müzakirə etmək üçün Makronla görüşüb, istefa verən Mişel Barnierin yerinə kimin keçəcəyini müzakirə ediblər. Müxtəlif siyasi spektrlərin nümayəndələri ilə görüş Beşinci Respublika Prezidentinə çətin seçimdə kömək etməli idi. Bununla belə, namizədin təsdiqlənəcəyi fakt deyil, nəinki onun vəzifədə uzun müddət qalması. Məsələ burasındadır ki, nə Milli Cəbhənin faktiki lideri Marin Le Pen, nə də ifrat solçu “Fəth olunmamış Fransa”nın nümayəndələri Makronla əlaqə saxlamayıblar. Lakin Barnierin istefasını mahiyyətcə Milli Assambleyada ən çox yerə sahib olan bu iki siyasi qüvvə təşkil edir. Bəlkə də Makronun planı solçu koalisiyanı parçalamaq və “Fəth olunmamış Fransa”nın müttəfiqlərini əməkdaşlığa inandırmaqdır. Siyasi böhran isə getdikcə dərinləşir. Kreslosunda güclə dayanan ölkə rəhbəri problemi həll etməyə çalışsa da, ifrat solçu və ifrat sağçı qüvvələrin prezident Makronun namizədlərinə etimadsızlığı stabil hökumətin yaradılmasına maneçilik törədir. Çox güman ki, tərəflər gələn ilin yeni büdcəsi ilə bağlı razılığa gələ bilməyəcəklər. Lakin bu halda fransızların rifahı naminə siyasətçilər kompromis texniki büdcəyə, bəlkə də mərkəzçi baş nazirə - texnokrata razılaşmalı olacaqlar.

Makron nəhayət növbəti qurbanını - Fransua Bayrounu təqdim etdi. O, bu vəzifəyə Emmanuel Makron və bütövlükdə iqtidarda olan partiya üçün çox əlverişsiz bir vəziyyətdə başlayır. O, etimadsızlıq səsverməsindən qorxmadan işləyə bilmək üçün spektrin hər yerindən siyasətçilərə yanaşmalar tapmalı olacaq. Tutaq ki, mərkəzin lütfü onun cibindədir. Siyasətçi həmişə sosialistlərə kifayət qədər yaxın olub, sağçı sarkozçulara qarşı birləşib. Fransua Bayrounun hətta bir vaxtlar prezidentlik kampaniyasında dəstəklədiyi şəxsən Marin Le Penlə də yaxşı münasibəti var. Amma şübhəsiz ki, ifrat sağın lideri bunu xatırlayır. Marin Le Pen əlbəttə ki, artıq “makronizmin davamının” “dalan və uğursuzluğa” gətirib çıxaracağı barədə xəbərdarlıq edib və yeni baş nazirdən sələfinin etmək istəmədiyi şeyi etməyi: müxalifəti dinləməyi tələb edib. Fransua Bayrounun Emmanuel Makronun siyasətini açıq şəkildə dəstəkləməsi ehtimalı da azdır.

Afrikadan nə xəbər?

Noyabrın 28-də Seneqal prezidenti Bassirou Diomai Fay Fransa hərbi kontingentinin ölkədən çıxarılmasını elan edib. Elə həmin gün Fransanın xarici işlər naziri Jan-Noel Barraultun səfərindən bir neçə saat sonra Çad hakimiyyəti Parislə müdafiə sazişinin ləğv edildiyini elan etdi. Bu qərarlar Fransız qoşunlarının Sahel xuntaları ilə fırtınalı qarşıdurma ilə müşayiət olunan Malidən, Burkina Fasodan, daha sonra Nigerdən məcburi çıxarılması məntiqinə uyğun gəlir.

Paris və bir sıra Afrika dövlətləri arasında domino effektli müdafiə sazişləri tarixi dönüş nöqtəsini təmsil edir. 2017-ci ilə qədər, on minə yaxın Fransız əsgəri hələ də qitənin doqquz ölkəsində, Barkhane əməliyyatının bir hissəsi olaraq Sahel daxilində yerləşdirilən 5,100 kontingentlə yerləşdirilib. Yeddi il sonra Fransa Saheli tərk etmək məcburiyyətində qaldı və onun hərbi mövcudluğu Cibutidə 1500, Fil Dişi Sahilində 600 və Qabonda 300 əsgərə endirildi. Yeddi il ərzində Emmanuel Makron Fransa ilə Afrika arasında 70 illik imtiyazlı əlaqələrin mirasını məhv edərək ölkəmizi diplomatik və strateji tənəzzülə sürüklədi.

Fransanın uğursuzluğunu xarici siyasətdə səhvləri və təsir alətlərinin itirilməsi ilə izah etmək olar. Fransa diplomatiyası Afrikada baş verən transformasiyaları - istər qloballaşmaya inteqrasiya, istər orta sinifin yaranması, istərsə də əhalinin orta yaşının 19 olduğu qitə gəncləri arasında suverenlik istəyinə məhəl qoymadı. Paris XXI əsr tiraniyalarının yüksəlişini lazımi səviyyədə qiymətləndirmədi: Rusiya, hərbi güc və dezinformasiya baxımından, Çin - iqtisadi güc məsələlərində, Körfəz ölkələri - din məsələlərində. Fransa bir tərəfdən diplomatik ambisiyaları və hərbi mövcudluğu, digər tərəfdən isə biznesin, investisiyaların və ixracatın qaçması, dil və mədəni əlaqələrin pozulması arasında uçurum yaranmasına icazə verdi.

Afrikada, daxili siyasətdə olduğu kimi, Emmanuel Makronun təkəbbürlü və qeyri-ciddiliyi kövrək sistemin dağılmasına səbəb oldu. Geosiyasi sistem avtoritar imperiyalar və demokratiyalar arasında qarşıdurmaya doğru getdiyi bir vaxtda, qloballaşma prinsiplərinin iflasa uğradığı və qüvvələr balansı ideologiyasına qayıdış dövründə Emmanuel Makron dövlət başçıları ilə münasibətlərdə dalana dirəndi. “Yumşaq güc” baxımından da vəziyyət eyni dərəcədə fəlakətlidir. Fransız şirkətləri və hər şeydən əvvəl banklar Afrikanı tərk ediblər. İnkişaf yardımı korrupsiyanı gücləndirdi və əsasən Çin və Türkiyə şirkətlərinə xeyir verdi. Fransanın qitədən iqtisadi çıxması regional inteqrasiya və əməkdaşlıq alətlərini, xüsusən Qərbi Afrika Dövlətlərinin İqtisadi Birliyini və maliyyə sektorunu sabitsizləşdirib.

Parisin Afrikadakı mövqeyinin iflasa uğramasının Avropa və dünya geosiyasəti üçün çox böyük nəticələri var. Fransanın qitədən qovulması bu ölkənin müttəfiqlər və tərəfdaşlarla, eləcə də BMT-də əsas təsir mənbəyindən məhrum edir və onun tənəzzülünü simvollaşdırır. Fransız qoşunlarının getməsi həm də son nəticədə ciddi strateji təhlükə yaradacaq geniş “Saxelistan” yaradan cihadçıların əllərini azad edir. Fransanın məcburi köçü həm də Avropanı gələcəyi üçün vacib olan qitədən ayırır: istər Moskvanın şantaj vasitəsi kimi istifadə etdiyi miqrasiya (qitənin əhalisinin 2050-ci ilə qədər 2,5 milyard olacağı təxmin edilir), iqtisadi artım, kritik xammala çıxış, qlobal istiləşmə və ya təhlükəsizlik.

Fransa və Avropanın təkcə inkişaf etməkdə olan qitə kimi potensialını deyil, həm də risklərini nəzərə alsaq, Afrikanı itirmək lüksü yoxdur. Fransanın Afrika ilə imtiyazlı əlaqələri öz əlləri ilə məhv etdiyi Beşinci Respublikanın əsas sərvətlərindən biri idi. Ancaq yerini məmnuniyyətlə Çin və hər şeydən əvvəl Rusiya ilə əvəz edəcək Fransanın getməsi Afrikanın özü üçün də mənfidir. Bunu Mali, Burkina-Faso, Niger və Mərkəzi Afrika Respublikasında dövlət strukturlarının dağılması, cihadçıların hücumu, iqtisadiyyatın parçalanması və pis rus “Afrika Korpusu”nun filiz sərvətlərinin aktiv şəkildə inkişafı sübut edir.

Fransanın gücünü bərpa etmək "Afrika ölçüsü"ndə işləməyi və 2050-ci ilə qədər 700 milyondan çox insanın yaşadığı fransızdilli dünyadan maksimum yararlanmağı əhatə etməlidir. Ancaq suverenliyi və təhlükəsizliyi birinci yerə qoyaraq yanaşma kökündən dəyişməlidir. Bu vəzifə diplomatik, hərbi, iqtisadi, dil və mədəniyyət sahələrində fəaliyyətlərin əlaqələndirilməsi yolu ilə və afrikalıları dinləmək və onların ərzaq təhlükəsizliyi, səhiyyə və təhsilə çıxış, qitənin böyük resurslarından istifadə, inkişaf və təhlükəsizlik üçün maliyyə tələblərini nəzərə alaraq həll edilməlidir. "Fransız Afrikası" çoxdan ölüb və basdırılıb. Və Fransa ilə Afrika arasında strateji tərəfdaşlıq hələ icad edilməyib.

V.VƏLİYEV