Icma.az
close
up
RU
Qara dəlikləri kim kəşf etdi?

Qara dəlikləri kim kəşf etdi?

Xalq qazeti saytından verilən məlumata əsasən, Icma.az məlumatı açıqlayır.

Bu sual uzun illər alimləri düşündürüb. Qara dəliklərin tarixi təkcə astrofizikanın deyil, eyni zamanda, insan düşüncəsinin sərhədlərini aşmağın tarixidir. Tanınmış amerikalı fizik və nəzəriyyəçi Mitio Kaku özünün məşhur “Paralel Aləmlər” kitabında bu tarixə işıq tutur. Aşağıdakı məqalə həmin kitabdan adaptasiya olunmuş hissə əsasında hazırlanıb.

İlk nəzəri təklif: XVIII əsrin tənhası

Qara dəliklərin ideyası ilk dəfə 1783-cü ildə britaniyalı astronom Con Miçell tərəfindən irəli sürülüb. O, düşünürdü ki, əgər bir ulduzun kütləsi elə bir həddə çatsa ki, ondan hətta işıq belə qaça bilməsə, bu ulduz müşahidəçi üçün “qara” görünəcək. Miçell bu cür ulduzlara “qaranlıq ulduzlar” deyirdi. Lakin bu ideya elmi dairələrdə təxminən 150 il ərzində diqqətdən kənarda qaldı.

Eynşteynin tənlikləri və müharibə cəbhəsində kəşf

1916-cı ildə, Birinci Dünya Müharibəsi dövründə alman fiziki Karl Şvartsşild cəbhədə olduğu halda, Albert Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin tənlikləri üçün kütləvi cisimlərə dair dəqiq bir həll tapdı. Bu həll sonralar “Şvartsşild radiusu” kimi tanındı və “geri dönməzlik sərhədi” olan “hadisələr üfüqü” anlayışını ortaya çıxardı.

Bu radius daxilində istənilən obyekt – hətta işıq da – qravitasiyadan xilas ola bilməzdi. Beləliklə, nəzəri olaraq Miçellin “qaranlıq ulduz”u müasir fizikanın “əllərində” yenidən doğuldu – bu dəfə daha mürəkkəb və dəqiq anlayış kimi: qara dəlik.

Zamanın dayanması və paralel kainat ehtimalları

Niderlandlı fizik İohannes Drost Şvartsşild həllinin daha da qəribə nəticələr doğurduğunu sübut etdi. Onun hesablamalarına görə, qara dəliyin yaxınlığında zaman müşahidəçiyə fərqli görünür: kosmik gəmi qara dəliyə yaxınlaşdıqca, kənardan müşahidə edən üçün gəmidəki saatlar getdikcə yavaşlayır və hadisələr üfüqünə çatanda zaman sanki dayanır. Drost nəzəriyyəsi zamanı və məkanın deformasiya olunmasını elmi izahla təqdim etdi.

Hətta görkəmli fizik Herman Veyl bu vəziyyətdə başqa bir kainatın mövcud ola biləcəyini irəli sürdü. Bu cür fərziyyələr o dövrdə çoxlarını, o cümlədən Eynşteyni də şübhəyə salmışdı. O, bu tənliklərin reallıqda qarşılığı olmadığı qənaətində idi və “Hadamar Faciəsi” adlandırdığı bu məsələni öz nəzəriyyəsi üçün təhlükə hesab edirdi.

Təhrif olunmuş anlayış: Sinqulyarlıq, əslində, yoxdurmu?

1920-ci illərdə qara dəliklərin real mövcudluğu hələ də qəbul edilmirdi. Lakin 1932-ci ildə belçikalı astrofizik Jorj Lemetr sinqulyarlığın, sadəcə, yanlış koordinat seçimindən qaynaqlandığını sübut etdi. Onun ardınca kosmoloq H. Robertson göstərdi ki, hadisələr üfüqünü keçmək nəzəri cəhətdən mümkündür – sadəcə, müşahidəçiyə bu proses min illər davam edir kimi görünə bilər.

Eynşteynin inamsızlığı və Oppenheymerin son nöqtəsi

1939-cu ildə Eynşteyn qara dəliklərin realda əmələ gəlməsinin qeyri-mümkün olduğunu sübut etməyə çalışdı. Onun fikrincə, cazibə qüvvəsi ilə sıxılan toz və qaz buludu heç vaxt Şvartsşild radiusuna qədər çökə bilməzdi. O, bu nəticəni “Şvartsşild sinqulyarlığının reallıqda mövcud ola bilməməsi” kimi dəyərləndirdi.

Ancaq eyni il Robert Oppenheymer və tələbəsi Hartland Snayder bu arqumentə elmi cavab verdilər. Onlar hesabladılar ki, nəhəng bir ulduz nüvə yanacağını tükəndirdikdən sonra öz ağırlığı altında çökərək təbii şəkildə qara dəliyə çevrilə bilər. Bu, qara dəliklərin təkcə nəzəri yox, həm də real astrofiziki obyektlər olduğunu sübut edən ilk ciddi tədqiqat oldu.

Qara dəliklər — kainatın labüd sonluqları

Mitio Kaku yazır ki, qara dəliklər yalnız elm üçün deyil, həm də fəlsəfə üçün fundamental suallar doğurur: zaman nədir, məkanın sərhədi varmı və həyat birgə kainatlar arasında davam edə bilərmi? Qara dəliklərin tarixçəsi, əslində, insan ağlının və nəzəri düşüncənin sərhədlərini necə genişləndirdiyinin təsirli bir göstəricisidir.

S.ELAY

XQ

Sonrakı hadisələr barədə daha çox məlumat almaq üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:119
embedMənbə:https://xalqqazeti.az
archiveBu xəbər 12 İyul 2025 22:22 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

Yarım əsrimə qədəm qoydum

21 Oktyabr 2025 20:33see252

La Liqa ABŞ da keçiriləcək “Barselona” “Vilyarreal” matçının ləğv edildiyini açıqlayıb

22 Oktyabr 2025 00:15see241

“Azərkosmos” peyk istehsalına hazırlaşır kosmik sənayenin inkişafında yeni mərhələ

21 Oktyabr 2025 19:12see203

Türkiyədə FETÖ əməliyyatı : 286 nəfər saxlanıldı

22 Oktyabr 2025 06:53see202

Təl Əvivdən Bakıya reyslər bərpa edilir

21 Oktyabr 2025 19:39see199

Toyuq əti və yumurta bahalaşacaq SƏBƏB BUDUR KONKRET

22 Oktyabr 2025 12:02see196

3 boksçumuz da qalib oldu

22 Oktyabr 2025 10:54see180

Dabaq xəstəliyi xaricdən gətirilən ət məhsullarına tələbatı artırdı (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 23:40see173

Qızılın bahalaşması 2026 cı ildə də davam edəcək PROQNOZ

22 Oktyabr 2025 17:09see167

Bakı Tehran: yeni etimad mərhələsi

22 Oktyabr 2025 09:59see167

Türkiyəli alim Botanika İnstitutunda elmi seminar keçirib

22 Oktyabr 2025 16:01see152

Ruslar Çin avtomobillərindən narazılıq edirlər...

21 Oktyabr 2025 23:06see144

Türkiyə XİN: Knessetin İordan çayının Qərb sahili ilə bağlı qərarı beynəlxalq hüquqa ziddir

22 Oktyabr 2025 23:42see139

Suriya universitetlərində Türk dili və Ədəbiyyatı bölümü YARADILIB

22 Oktyabr 2025 16:35see137

VK sədri Dünya Məktəbinin şagirdləri ilə görüşüb FOTOLAR

22 Oktyabr 2025 10:52see132

Özünü maşın vurub öldürdü, xəbəri alan atasının da ürəyi dayandı Foto

22 Oktyabr 2025 07:17see132

Cahangir Babayev Dünya Karate Federasiyası tərəfindən təltif olunub

21 Oktyabr 2025 19:39see127

170 saylı marşrutda tıxac kabusu: Daşıyıcı şirkət açıqlama verdi

22 Oktyabr 2025 23:38see127

Dünyanın ən sürətli BYD superkarı yeni rekorda imza atıb...

23 Oktyabr 2025 00:16see125

Azərbaycan Mərkəzi Bankı qızılın bahalaşmaqda davam edəcəyini gözləyir

22 Oktyabr 2025 14:42see124
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri