Icma.az
close
up
RU
Qara dəlikləri kim kəşf etdi?

Qara dəlikləri kim kəşf etdi?

Xalq qazeti saytından verilən məlumata əsasən, Icma.az məlumatı açıqlayır.

Bu sual uzun illər alimləri düşündürüb. Qara dəliklərin tarixi təkcə astrofizikanın deyil, eyni zamanda, insan düşüncəsinin sərhədlərini aşmağın tarixidir. Tanınmış amerikalı fizik və nəzəriyyəçi Mitio Kaku özünün məşhur “Paralel Aləmlər” kitabında bu tarixə işıq tutur. Aşağıdakı məqalə həmin kitabdan adaptasiya olunmuş hissə əsasında hazırlanıb.

İlk nəzəri təklif: XVIII əsrin tənhası

Qara dəliklərin ideyası ilk dəfə 1783-cü ildə britaniyalı astronom Con Miçell tərəfindən irəli sürülüb. O, düşünürdü ki, əgər bir ulduzun kütləsi elə bir həddə çatsa ki, ondan hətta işıq belə qaça bilməsə, bu ulduz müşahidəçi üçün “qara” görünəcək. Miçell bu cür ulduzlara “qaranlıq ulduzlar” deyirdi. Lakin bu ideya elmi dairələrdə təxminən 150 il ərzində diqqətdən kənarda qaldı.

Eynşteynin tənlikləri və müharibə cəbhəsində kəşf

1916-cı ildə, Birinci Dünya Müharibəsi dövründə alman fiziki Karl Şvartsşild cəbhədə olduğu halda, Albert Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin tənlikləri üçün kütləvi cisimlərə dair dəqiq bir həll tapdı. Bu həll sonralar “Şvartsşild radiusu” kimi tanındı və “geri dönməzlik sərhədi” olan “hadisələr üfüqü” anlayışını ortaya çıxardı.

Bu radius daxilində istənilən obyekt – hətta işıq da – qravitasiyadan xilas ola bilməzdi. Beləliklə, nəzəri olaraq Miçellin “qaranlıq ulduz”u müasir fizikanın “əllərində” yenidən doğuldu – bu dəfə daha mürəkkəb və dəqiq anlayış kimi: qara dəlik.

Zamanın dayanması və paralel kainat ehtimalları

Niderlandlı fizik İohannes Drost Şvartsşild həllinin daha da qəribə nəticələr doğurduğunu sübut etdi. Onun hesablamalarına görə, qara dəliyin yaxınlığında zaman müşahidəçiyə fərqli görünür: kosmik gəmi qara dəliyə yaxınlaşdıqca, kənardan müşahidə edən üçün gəmidəki saatlar getdikcə yavaşlayır və hadisələr üfüqünə çatanda zaman sanki dayanır. Drost nəzəriyyəsi zamanı və məkanın deformasiya olunmasını elmi izahla təqdim etdi.

Hətta görkəmli fizik Herman Veyl bu vəziyyətdə başqa bir kainatın mövcud ola biləcəyini irəli sürdü. Bu cür fərziyyələr o dövrdə çoxlarını, o cümlədən Eynşteyni də şübhəyə salmışdı. O, bu tənliklərin reallıqda qarşılığı olmadığı qənaətində idi və “Hadamar Faciəsi” adlandırdığı bu məsələni öz nəzəriyyəsi üçün təhlükə hesab edirdi.

Təhrif olunmuş anlayış: Sinqulyarlıq, əslində, yoxdurmu?

1920-ci illərdə qara dəliklərin real mövcudluğu hələ də qəbul edilmirdi. Lakin 1932-ci ildə belçikalı astrofizik Jorj Lemetr sinqulyarlığın, sadəcə, yanlış koordinat seçimindən qaynaqlandığını sübut etdi. Onun ardınca kosmoloq H. Robertson göstərdi ki, hadisələr üfüqünü keçmək nəzəri cəhətdən mümkündür – sadəcə, müşahidəçiyə bu proses min illər davam edir kimi görünə bilər.

Eynşteynin inamsızlığı və Oppenheymerin son nöqtəsi

1939-cu ildə Eynşteyn qara dəliklərin realda əmələ gəlməsinin qeyri-mümkün olduğunu sübut etməyə çalışdı. Onun fikrincə, cazibə qüvvəsi ilə sıxılan toz və qaz buludu heç vaxt Şvartsşild radiusuna qədər çökə bilməzdi. O, bu nəticəni “Şvartsşild sinqulyarlığının reallıqda mövcud ola bilməməsi” kimi dəyərləndirdi.

Ancaq eyni il Robert Oppenheymer və tələbəsi Hartland Snayder bu arqumentə elmi cavab verdilər. Onlar hesabladılar ki, nəhəng bir ulduz nüvə yanacağını tükəndirdikdən sonra öz ağırlığı altında çökərək təbii şəkildə qara dəliyə çevrilə bilər. Bu, qara dəliklərin təkcə nəzəri yox, həm də real astrofiziki obyektlər olduğunu sübut edən ilk ciddi tədqiqat oldu.

Qara dəliklər — kainatın labüd sonluqları

Mitio Kaku yazır ki, qara dəliklər yalnız elm üçün deyil, həm də fəlsəfə üçün fundamental suallar doğurur: zaman nədir, məkanın sərhədi varmı və həyat birgə kainatlar arasında davam edə bilərmi? Qara dəliklərin tarixçəsi, əslində, insan ağlının və nəzəri düşüncənin sərhədlərini necə genişləndirdiyinin təsirli bir göstəricisidir.

S.ELAY

XQ

Sonrakı hadisələr barədə daha çox məlumat almaq üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:118
embedMənbə:https://xalqqazeti.az
archiveBu xəbər 12 İyul 2025 22:22 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

“Landmark” bu dəfə Sahil Bababyevin idarəçiliyinə keçdi

21 Oktyabr 2025 11:26see242

Yarım əsrimə qədəm qoydum

21 Oktyabr 2025 20:33see239

La Liqa ABŞ da keçiriləcək “Barselona” “Vilyarreal” matçının ləğv edildiyini açıqlayıb

22 Oktyabr 2025 00:15see231

AZAL da yarıtmaz idarəçilik, yoxsa... Təyyarələrdə yaranan problemlər nəylə bağlıdır? (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 09:20see205

Türkiyədə FETÖ əməliyyatı : 286 nəfər saxlanıldı

22 Oktyabr 2025 06:53see187

Təl Əvivdən Bakıya reyslər bərpa edilir

21 Oktyabr 2025 19:39see177

Toyuq əti və yumurta bahalaşacaq SƏBƏB BUDUR KONKRET

22 Oktyabr 2025 12:02see172

Xaricdə saxta təhsil: Valideynlər xəbərsiz, tələbələr savadsız EKSPERT RƏYİ

21 Oktyabr 2025 05:43see170

3 boksçumuz da qalib oldu

22 Oktyabr 2025 10:54see170

Dabaq xəstəliyi xaricdən gətirilən ət məhsullarına tələbatı artırdı (VİDEO)

21 Oktyabr 2025 23:40see162

Azərbaycan ötən ay genişzolaqlı internetin orta sürətinə görə Cənubi Qafqazda liderliyini saxlayıb

21 Oktyabr 2025 13:54see162

Bakı Tehran: yeni etimad mərhələsi

22 Oktyabr 2025 09:59see153

Səhər yeməyində turşu yeməyin 5 faydası

21 Oktyabr 2025 02:51see152

“Həyatın mənası yaşla necə dəyişir? Yeni tədqiqat

21 Oktyabr 2025 15:52see151

Naxçıvan məktəblisi “Statistik olimpiada”nın qalibi olub

21 Oktyabr 2025 03:36see150

Bunları yesəniz gec YAŞLANACAQSINIZ

21 Oktyabr 2025 02:37see141

Oyundan sonra duş qəbul edə bilmədilər Atletiko dan UEFA ya şikayət

21 Oktyabr 2025 00:12see140

Türkiyəni sarsıdan cinayətlə bağlı daha bir nəfər saxlanıldı

21 Oktyabr 2025 01:51see135

Fransada tornado nəticəsində 1 nəfər ölüb, xəsarət alanlar var

21 Oktyabr 2025 03:34see133

Atletiko ya can verməyən Qarabağ Atletik in də öhdəsindən gələ bilər

21 Oktyabr 2025 17:36see131
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri