Ramiz Mehdiyev “məktəbi” nin ZƏİF NÖQTƏLƏRİ: Xalçaaltı siyasətlə bağlı VACİB MƏQAMLAR KONKRET

İctimai müraciətlər, təhlükəsizlik hekayələri( narrativi) və postsovet siyasi texnologiyalarının ixracı

Təzyiq kommunikasiya modellərinin analitik oxunuşu

Son günlər Türkiyənin ali siyasi və təhlükəsizlik rəhbərliyinə ünvanlanan ictimai müraciətlər sosial mediada geniş yayılıb. Bu müraciətlər ilk baxışda fərdi hüquq və ədalət axtarışı kimi təqdim edilsə də, beynəlxalq media prizmasından baxıldıqda onların siyasi kommunikasiya aləti kimi oxunması zərurəti yaranır.

Bu cür mətnlərin təhlilində əsas meyar emosional ton deyil, metod, zamanlama və institusional məntiqin necə kənara qoyulmasıdır.

Hüquqi prosedurdan təhlükəsizlik narrativinə keçid Postsovet siyasi məkanında tez-tez rast gəlinən yanaşmalardan biri hüquqi və ya inzibati məsələnin qəsdən milli təhlükəsizlik müstəvisinə daşınmasıdır.

Məhkəmələr, miqrasiya orqanları və hüquqi mexanizmlər əvəzinə mövzu belə çərçivələnir:
guya kəşfiyyat fəaliyyəti var, dövlət təhlükəsizliyi risk altındadır, ev sahibi ölkə reputasiya təhlükəsi ilə üz-üzədir.

Bu mərhələdən sonra məsələ artıq hüquqi proses olmur; təzyiq mexanizminə çevrilir. Məqsəd-qərarvericini faktlarla yox, siyasi risk qorxusu ilə hərəkətə sövq etməkdir.

Ramiz Mehdiyev məktəbi: qeyri-formal siyasətin metodologiyası
Azərbaycan siyasətini izləyən analitiklər üçün Ramiz Mehdiyev adı uzun illər qeyri-formal idarəetmə modelləri ilə assosiasiya olunub.

“Ramiz Mehdiyev məktəbi” deyilən anlayış konkret qurum deyil, davranış texnologiyasıdır:

İnstitutlardan yox, pərdəarxası əlaqələrdən istifadə;

birbaşa məsuliyyətdən yayınmaq;

üçüncü tərəflər və dolayı kanallar vasitəsilə təsir;

emosional və mənəvi təzyiqin hüquqi arqumentin yerini alması;

məsələni dərhal “yuxarı səviyyəyə” qaldırmaq.
Bu modeldə qurban obrazı siyasi resursa çevrilir, ictimai müraciət isə rıçaq funksiyası daşıyır.

Xalçaaltı oyunun klassik mexanikası
Beynəlxalq müqayisəli analiz göstərir ki, bu tip müraciətlər demək olar eyni struktura malikdir:
Təcrid və təcili vəziyyət vurğulanır (qapalı mərkəz, sərt rejim, təzyiq atmosferi) Xarici kəşfiyyat izi yaradılır
(dəqiqləşdirilməyən “mesajlar”, “vasitəçilər”, “məxfi təkliflər”)
Loyallıq nümayişi edilir
(ev sahibi dövlətə simpatiya, ideoloji yaxınlıq bəyanatları)
Məsuliyyət dolayı formada ötürülür
(istənilən qərar sonradan “xarici oyunun nəticəsi” kimi təqdim edilə bilər)
Birbaşa liderlər hədəf alınır- institutlar deyil, siyasi simvollar. Bu yanaşma klassik hüquq müdafiəsi deyil.

Bu, reputasiya üzərindən qurulan siyasi təzyiq strategiyasıdır.
Türkiyə üçün niyə həssasdır?

Belə müraciətlər institusional dövlətləri süni dilemma qarşısında qoymağa çalışır:

Prosedura əməl etsə – “təhlükəsizlik siqnallarını qulaqardına vuran” kimi təqdim oluna bilər;
Reaksiya versə – institusional neytrallığı pozmuş görünə bilər.
Peşəkar təhlükəsizlik sistemləri bu tələdən emosiya ilə yox, yoxlama ilə çıxır.

Beynəlxalq praktikada standart cavab
Müasir dövlətlərdə bu tip hallara yanaşma adətən belə olur:

İddia edilən görüş və şəxslər texniki vasitələrlə (giriş-çıxış jurnalları, müşahidə sistemləri) yoxlanılır;
adlar və bağlantılar rəsmi reyestrlər üzərindən təsdiqlənir;
məsələ hüquqi müstəvidə saxlanılır;
sosial şəbəkə narrativi sübutla əvəz olunmur.

Bu, Ramiz Mehdiyev məktəbinin əsas zəif nöqtəsidir:
Xalçaaltı oyunlar yalnız qeyri-şəffaf mühitdə işləyir.

Siyasi davranışın oxunuşu
Bu tip ictimai müraciətlər bir daha göstərir ki:

Qurban maskası kommunikasiya alətidir;
təhlükəsizlik ritorikası təsir mexanizmi kimi istifadə olunur;
əsas məqsəd həqiqətin aydınlaşdırılması yox, qərarvericinin psixoloji sıxışdırılmasıdır.

Bu isə artıq fərdi müdafiə çərçivəsindən çıxaraq xarici ölkənin siyasi sisteminə təsir cəhdi kimi qiymətləndirilir.

Nəticə
Türkiyə kimi güclü və institusional dövlət üçün real risk tək-tək şəxslər deyil.
Əsas risk – postsovet məkanında formalaşmış xalçaaltı siyasi texnologiyaların başqa siyasi sistemlərə daşınması cəhdidir.
Ramiz Mehdiyev məktəbi Azərbaycanda uzun illər işləsə də, şəffaf institutlara söykənən dövlətlərdə bu metodların effektivliyi məhduddur.
Əsas nəticə sadədir:
Məsələ müraciətin məzmununda yox, onun arxasındakı siyasi metodologiyadadır.

Natiq Səlim
KONKRET.az