“Real Ermənistan” erməniləri niyə qorxudur?

Ermənistanda Nikol Paşinyan hökuməti Erməni Apostol Kilsəsinin iyerarxiyası ilə getdikcə daha şiddətli münaqişənin içinə girir. Əsas nifrət mənbəyi baş nazir Nikol Paşinyanın cəmiyyəti kökündən islah etmək məqsədi daşıyan “Real Ermənistan” proqramıdır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Eurasia.net” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
“Real Ermənistan” konsepsiyası “tarixi Ermənistan”ın nostalji baxışlarından daha çox onun indiki, beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisinə və geosiyasi reallıqlarına diqqəti yönəltməyə doğru strateji dəyişikliyi təmsil edir. Güclü regional təhlükəsizlik çağırışlarına və ənənəvi müttəfiqlərin etibarsızlığına cavab olaraq irəli sürülən bu baxış Qərb institutları, ilk növbədə, Avropa İttifaqı və ABŞ ilə uyğunlaşmanı təşviq edir.
Keçid Ermənistanı davamlı iqtisadi və siyasi inkişafa qadir, özünə güvənən, demokratik yönümlü dövlət kimi mövqeləndirmək məqsədi daşıyır; lakin o, diaspora və ölkə daxilində vətəndaşların ciddi reaksiyası ilə üzləşir, onlar bunu Qarabağın daimi itirilməsini qəbul edən ağ bayraq kimi qəbul edirlər. Bu fikir Paşinyanın siyasi müxalifətindən qaynaqlanır.
Ermənistan hökuməti son 18 ayı “Real Ermənistan” strategiyasının təbliğinə sərf edib və bildirib ki, ölkə hazırda mövcud olan dövləti, 29 800 kvadrat kilometr suveren ərazini inkişaf etdirməyə diqqət yetirməli və “tarixi” Ermənistanın romantikləşdirilmiş baxışlarından əl çəkməlidir. Bu dəyişiklik görünməmiş addımlara çevrildi: hökumət Avropa İttifaqına üzvlük üçün müraciətə baş vurub və ABŞ ilə strateji tərəfdaşlıq sazişi imzalayıb.
Xarici siyasətin bu yönləndirilməsi strateji zərurətdən irəli gəlir. İkinci Qarabağ müharibəsinin bağlanma mərhələsində Ermənistan Azərbaycanın hücumuna məruz qaldıqda, Rusiya müdaxilədən imtina etdikdən sonra Paşinyan Rusiyanın təhlükəsizlik çətirinin etibarlılığını açıq şəkildə şübhə altına alıb.
Beləliklə, “Real Ermənistan”ın ağrılı kompromislər bahasına olsa belə, ABŞ və Avropa İttifaqına doğru geosiyasi dönüşə çağırışdır.
Bir çoxları tərəfindən tarixi Ermənistan nöqteyi-nəzərinə dəstək qalası kimi qiymətləndirilən kilsə ilə ədavəti vurğulanan Paşinyan yüksək riskli qumar oynayır.
İqtisadi hesablama Paşinyanın Qərbə meylinin əsasını təşkil edir. Avropa ilə daha sıx əlaqələr struktur islahatları və daha böyük bazarlara çıxış yolu ilə uzunmüddətli inkişaf vəd edir. Ermənistan artıq Hərtərəfli və Genişləndirilmiş Tərəfdaşlıq Sazişini həyata keçirir və indi məntiqi növbəti addım kimi Avropa İttifaqına (Aİ) üzvlük iddiasını görür. Eyni zamanda, hökumət Rusiyanın dominantlıq etdiyi Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) ilə iqtisadi əlaqələri kəsməməkdə israr edir. Rusiya isə dəfələrlə bəyan edib ki, Ermənistan həm Aİ-nin, həm də Aİİ-nin üzvü ola bilməz.
Nəzəri olaraq, Ermənistan hər iki dünyanın ən yaxşılarından həzz almağa ümid edir. Praktikada Aİ-yə üzvlük Ermənistanın Aİİ-dən çıxmasını tələb edəcək və Moskvanın narazılıq mesajını nəzərə alsaq, bu perspektiv böyük risklər daşıyır.
2024-cü ildə Ermənistanın idxalının 55 faizi, ixracının isə 24 faizi Rusiyanın payına düşüb. Ermənistanın ümumi daxili məhsulu (ÜDM) 2021-2023-cü illər arasında 74 faizdən çox artıb. Bəzi rəsmilər hesab edir ki, Aİİ-dən çıxmaq ölkəyə ÜDM-nin 40 faizinə qədər baha başa gələ bilər ki, bu da istehsalın azalmasına, iş yerlərinin itirilməsinə və həyat səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olar.
Ermənistan rəsmiləri bu çağırışları etiraf edir və mərhələli yanaşmadan danışırlar. Lakin vaxt İrəvanın tərəfində olmaya bilər. Əgər Brüssel nəhayət üzvlük şərti kimi Aİ siyasətlərinə müstəsna uyğunlaşma tələb edərsə, Ermənistan ani iqtisadi ağrıya qarşı uzunmüddətli istəkləri ilə mübarizə aparan taleyüklü seçimlə üzləşəcək.
“Real Ermənistan” strategiyası indi ölkə daxilində kritik sınaq qarşısındadır: hökumət sadə erməniləri “Real Ermənistan”ın vədlərinə əməl etməyə inandıra bilərmi?
Hələlik hakim elitanın ambisiyaları ilə küçədəki əhval-ruhiyyə arasında nəzərəçarpacaq uçurum var. Hökumətin Avropayönümlü dəyişikliyinə baxmayaraq, son sorğular göstərir ki, ermənilərin əksəriyyəti hələ də Rusiya ilə sıx əlaqələrə üstünlük verir və ənənəvi ittifaqlara xalqın davamlı bağlılığını vurğulayır. Başqa sözlə, Sovet İttifaqının dağılmasından təxminən 40 il keçməsinə baxmayaraq, bir çox vətəndaşlar hələ də Rusiyaya iqtisadi və strateji təhlükəsizlik mənbəyi kimi baxırlar.
Hətta Paşinyanın tərəfdarları da hökumətin gözləntiləri idarə etmək üçün daha yaxşı kommunikasiya strategiyasına ehtiyacı olduğunu etiraf edirlər. “Real Ermənistan” doktrinası insanlardan daha uzunmüddətli qazanc üçün qısamüddətli ağrıları qəbul etməyi tələb edir. Amma səbr artıq tükənir.
İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycana məğlubiyyət travması erməniləri yorğun salıb. Çoxları sülh şəraitində, düşmənsiz və böhransız yaşamaq istədiklərini deyirlər, lakin onları hansı yolun oraya aparacağına əmin deyillər. Bu, Paşinyanın istənilən qiymətə sülh kursudur, yoxsa müxalifətin Rusiyanın qucaqlaşması ilə təhlükəsizlik vədidir? Camaat parçalanmış olaraq qalır.
Bu etimad boşluğunun aradan qaldırılması indi Paşinyanın əsas problemlərindən biridir. Onun kilsə ilə ədavəti yalnız bu məqsədə çatmaqda çətinlik dərəcəsini artırır. Paşinyan administrasiyası Azərbaycanla sülh müqaviləsinin məziyyətlərini və əsas məqsədi Avropaya satmaq üçün ictimai təbliğat kampaniyasına başlayıb. Baş nazir Aİ-yə üzvlüklə bağlı istənilən yekun qərarın ümumxalq səsverməsinə çıxarılacağına söz verib. O, həmçinin Qərbin cəlb edilməsinin ilkin faydalarını göstərməyə çalışır. Məsələn, Aİ-nin sərhəd boyu monitorinqi təhlükəsizlik hissi yaradır və Fransa, Almaniya və ABŞ ilə yeni iqtisadi müqavilələr investisiya gətirməyi və iş yerlərinin yaradılmasını vəd edir. Yenə də skeptik əhalini sakitləşdirmək üçün nəticələr tez bir zamanda reallaşmalıdır.
Ermənistanın hazırkı kursu onilliklər boyu postsovet asılılığından sonra ölkənin kimliyini yenidən müəyyənləşdirmək cəhdindən başqa bir şey deyil. O, inqilabdan sonrakı kvintessensial dilemmanı əhatə edir: bir xalq reallıqda dayaqlarını itirmədən öz arzularına doğru nə qədər irəliləyə bilər?
Bir tərəfdən, Paşinyanın iqtisadi və siyasi baxımdan Qərblə uzlaşmaq cəhdinin kökündə ayıq qiymətləndirmə dayanır: Rusiyaya güvənməyin köhnə üsulu Ermənistanı təcrid, etibarsız və iqtisadi cəhətdən durğun vəziyyətə salıb. Digər tərəfdən, “Real Ermənistan”ın məhdudiyyətləri realdır; coğrafiya, iqtisadiyyat və ictimai əhval-ruhiyyə İrəvanı ehtiyatlılığa doğru çəkir. Ölkənin qərbyönlü rəhbərliyi Aİ-də gələcək haqqında danışır. Halbuki reallıqda erməni fermer hələ də Rusiyaya ərik satmaqdan, erməni inşaatçı isə Rusiyada mövsümi işdən asılıdır. Bu reallıqları parlamentin hərəkətləri ilə bir gecədə alt-üst etmək olmaz.
Son nəticədə Real Ermənistanın uğuru və ya uğursuzluğu Paşinyanın tam nəzarət edə bilmədiyi amillərdən asılıdır. Azərbaycanla sülh sazişi bir ekzistensial narahatlığı aradan qaldıra və Ermənistanı diqqətini daxili inkişafa yönəltməkdən azad edə bilər, lakin Azərbaycan artıq yekunlaşan müqavilə mətnini imzalamaqda qərəzli qalır.
Öz növbəsində, Aİ və Birləşmiş Ştatlar Ermənistanın uğur qazanmasına yardımın demokratiyanın getdikcə daha çox gərginləşdiyi regionda strateji dividendlər ödəyə biləcəyini başa düşə bilər. Bu, Brüssel və Vaşinqtonun isti sözlərini dəstəkləmək üçün daha güclü iqtisadi yardım və ya təhlükəsizlik koordinasiyası demək ola bilər.
Əksinə, istənilən büdrəmə – sülh prosesində pozulma, ciddi iqtisadi sarsıntı və ya xarici qüvvələrin körüklədiyi qeyri-sabitlik – Ermənistanı yenidən Rusiyanın qucağına itələyə bilər.
Ermənistanın istiqaməti uğrunda mübarizə geosiyasi oriyentasiyadan daha artıqdır; xalqın inamından gedir. Hökumət vətəndaşları praqmatik Real Ermənistan konsepsiyasının sadəcə bir nəzəriyyə olmadığına inandıra bilərmi? Praqmatizm o deməkdir ki, Paşinyan insanların qorxularını və sürətli dəyişikliyin sərhədlərini etiraf etməlidir.
Y. QACAR