Regional balansdan qlobal perspektivə

Azərbaycan–ABŞ strateji tərəfdaşlığı tərəflərə bunu vəd edir

Son dövrlər Azərbaycan–ABŞ münasibətlərində müşahidə olunan dinamika təkcə Cənubi Qafqazdakı regional balansın dəyişməsi ilə izah edilə bilməz. Proses, eyni zamanda, Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə strateji tərəfdaşlıq imkanlarını daha geniş və çoxşaxəli şəkildə reallaşdırmaq səylərinin göstəricisidir. Azərbaycan artıq yalnız qonşu ölkələrlə münasibətlər və regional təhlükəsizlik məsələləri ilə məhdudlaşmır; ölkə qlobal aktorlarla əlaqələrini dərinləşdirmək, yeni tərəfdaşlıq formatları yaratmaq və beynəlxalq səviyyədə nüfuzunu artırmaq istiqamətində məqsədyönlü siyasət yürüdür.

ABŞ ilə əlaqələrin möhkəmlənməsi Azərbaycanın həm diplomatik, həm iqtisadi, həm də texnoloji maraqlarını əhatə edən strateji planının bir hissəsidir. ABŞ-ın qlobal təsir gücü və regiondakı maraqları Azərbaycanın qarşısında yeni əməkdaşlıq imkanları açır, həmçinin ölkənin təhlükəsizlik, enerji və iqtisadi sahələrdə daha balanslı və proaktiv mövqe tutmasına şərait yaradır. Belə bir dinamika, Azərbaycanın yalnız enerji ixracatçısı kimi deyil, həm də regional siyasətdə və texnoloji inkişafda ciddi tərəfdaş kimi tanınmasını təmin edir.

Bununla yanaşı, bu yaxınlaşma həm də Azərbaycanın geosiyasi strategiyasını şaxələndirməsinə imkan verir. Rusiya və İran kimi böyük regional aktorların təsir dairəsinin arasında yerləşən ölkəmiz ABŞ ilə əməkdaşlıq edərək balanslaşdırılmış xarici siyasət yürütmə potensialını artırır. Bu da öz növbəsində Azərbaycanın həm regional təhlükəsizliyi təmin etməsinə, həm də beynəlxalq layihələrdə iştirak imkanlarını genişləndirməsinə şərait yaradır. Yeri gəlmişkən, Azərbaycanın ABŞ-dakı səfiri Xəzər İbrahimin “Axios” nəşrinə verdiyi müsahibə iki ölkə münasibətlərində yeni mərhələnin başlanğıcını göstərən mühüm siqnal kimi dəyərləndirilə bilər. Vaşinqtonun vasitəçiliyi ilə imzalanan sülh bəyanatının ardınca səslənən çağırışlar artıq təkcə regiondakı münaqişələrin həlli ilə məhdudlaşmır, daha geniş strateji gündəmin formalaşmasına işarə edir.

Beləliklə, son dövrlərdəki dinamika təkcə regional balansın dəyişməsi deyil, həm də Azərbaycanın qlobal siyasətdə aktiv rol oynamağa hazır olduğunu göstərən strateji dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu mərhələ Azərbaycanın beynəlxalq tərəfdaşlıqlarını daha geniş coğrafiyaya yaymaq və müxtəlif sektorlar üzrə əməkdaşlıq imkanlarını dəyərləndirmək niyyətinin açıq göstəricisidir.

***

Azərbaycan–ABŞ münasibətləri XX əsrin sonlarından başlayaraq strateji tərəfdaşlıq əsasında inkişaf etməyə başladı. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Azərbaycanın müstəqilliyini qazanması ilə ABŞ ilə diplomatik əlaqələr quruldu və enerji, təhlükəsizlik və siyasi sahələrdə əməkdaşlıq təşəbbüsləri gündəmə gəldi. Xüsusilə, 1990-cı illərin sonu və 2000-ci illərin əvvəllərində ABŞ Azərbaycanın enerji ehtiyatlarına çıxış və regional təhlükəsizlik məsələlərində strateji tərəfdaş kimi rolunu artırdı.

Müasir dövrdə ABŞ–Azərbaycan əməkdaşlığı yalnız enerji sahəsi ilə məhdudlaşmır. Azərbaycan özünü Cənubi Qafqazda balanslaşdırılmış və proaktiv aktor kimi təqdim edir. Enerji, hərbi təhlükəsizlik və diplomatiya sahəsində əldə edilmiş uğurlar, ölkənin beynəlxalq tərəfdaşlıq imkanlarını genişləndirir. ABŞ ilə razılaşdırılmış enerji layihələri və nəqliyyat dəhlizləri Azərbaycanın həm iqtisadi, həm də strateji mövqeyini möhkəmləndirir.

Əvvəlki diplomatik təcrübələr göstərir ki, uzunmüddətli konfliktlərin həlli və regional balansın qorunması üçün liderlərin şəxsi təşəbbüsü və diplomatik iradəsi vacibdir. Donald Tramp administrasiyasının vasitəçiliyi ilə əldə edilən son sülh təşəbbüsləri bunun bariz nümunəsidir. İşçi qrupları və sektoral əməkdaşlıq mexanizmləri Azərbaycanın diplomatik və texnoloji imkanlarını yeni səviyyəyə qaldırmaq üçün real zəmindir. Azərbaycan–ABŞ münasibətlərinin tarixi, həmçinin risklərin və balansın vacibliyini göstərir. Regional aktorlar, xüsusilə Rusiya və İran Azərbaycanın ABŞ ilə əməkdaşlığını diqqətlə izləyir və bu münasibətlərin Cənubi Qafqazdakı mövcud güc balansına təsirini qiymətləndirirlər. Tarixi təcrübə göstərir ki, bu cür tərəfdaşlıq həm strateji üstünlüklər yaradır, həm də diqqətli diplomatik idarəetmə tələb edir.

***

Cənubi Qafqaz regionu uzun illər strateji maraqların kəsişdiyi məkan olub və burada Azərbaycan–ABŞ əməkdaşlığı həm regional, həm də qlobal geosiyasi balansın formalaşmasında vacib rol oynayır. Azərbaycan Rusiya və İran kimi böyük regional aktorların təsir dairəsində yerləşir. Bu iki ölkənin regionda güclü mövqeyi Azərbaycanın strateji qərarlarında ciddi diplomatik balans tələb edir. ABŞ ilə əməkdaşlıq Azərbaycanın bu balansı qorumaq və regional tərəfdaşlıqlarını diversifikasiya etmək imkanlarını artırır.

Azərbaycanın enerji və hərbi potensialı, həmçinin strateji mövqeyi ABŞ üçün Cənubi Qafqazda etibarlı tərəfdaş rolunu təmin edir. Ağ Ev isə regionda öz maraqlarını gücləndirmək üçün Azərbaycana müxtəlif platformalarda dəstək verir. Əməkdaşlıq yalnız iqtisadi sahəni əhatə etmir; eyni zamanda hərbi təlimlər, təhlükəsizlik razılaşmaları və strateji infrastruktur layihələrini də əhatə edir.

Bəs ABŞ ilə tərəfdaşlığın güclənməsi regional aktorlar tərəfindən necə qiymətləndiriləcək və mövcud güc balansı hansı səviyyədə dəyişəcək? Sual yalnız strateji düşüncəni deyil, həm də risklərin qiymətləndirilməsini tələb edir. Regional balansın qorunması üçün tərəfdaşlıq yalnız hərbi və iqtisadi amillərə əsaslanmamalı, həm də diplomatik çevikliyi, yumşaq güc və texnoloji əməkdaşlığı əhatə etməlidir.

***

Azərbaycan–ABŞ münasibətlərində strateji tərəfdaşlıq yalnız səfirliklər və protokollarla ölçülmür. Burada işçi qrupları, sektoral əməkdaşlıq mexanizmləri və liderlərin şəxsi təşəbbüsü böyük rol oynayır. Diplomatik mexanizmlər enerji, texnologiya, təhsil və hərbi sahələrdə çoxşaxəli əməkdaşlıq imkanlarını təmin edir. İşçi qrupları, məsələn, enerji layihələrinin koordinasiyası, hərbi təlimlərin planlaşdırılması və texnoloji mübadilə üçün effektiv vasitədir. Həmçinin sektoral əməkdaşlıq mexanizmləri innovasiya və süni intellekt sahələrində bilik mübadiləsini sürətləndirir, Azərbaycanın beynəlxalq tərəfdaşlıq imicini gücləndirir. Buradan sual önə çıxır: diplomatik mexanizmlər və işçi qrupları vasitəsilə Azərbaycanın ABŞ ilə əməkdaşlığının səmərəliliyi maksimum necə təmin edilə bilər? Cavab yalnız prosedur və struktur məsələlərində deyil, həm də regiondakı güc balansının qorunması və strateji risklərin idarə olunmasındadır.

***

Azərbaycanın enerji resursları ölkənin həm regional, həm də qlobal siyasətdə strateji əhəmiyyətini müəyyən edən əsas faktorlardan biridir. Neft və qaz ixracatı Azərbaycanın iqtisadi dayanıqlığını təmin etməklə yanaşı, ABŞ ilə strateji əməkdaşlığın əsas sütununu təşkil edir. Vaşinqtonla tərəfdaşlıq enerji layihələrinin həyata keçirilməsində texnologiya və maliyyə dəstəyini, həmçinin beynəlxalq bazarlara çıxış imkanlarını artırır.

Əməkdaşlıq yalnız enerji ixracı ilə məhdudlaşmır. Yeni infrastruktur layihələri, məsələn, nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı və enerji təhlükəsizliyinin təminatı regiondakı güc balansına birbaşa təsir göstərir. ABŞ ilə enerji sahəsində əməkdaşlıq Cənubi Qafqazdakı mövcud enerji balansını dəyişə bilərmi? Strateji resursların paylaşımı və yeni layihələrin reallaşdırılması həm regional aktorların, həm də qlobal enerji şirkətlərinin qərarlarını təsir edə bilər. Eyni zamanda, iqtisadi əməkdaşlıq yalnız enerji ilə məhdudlaşmamalıdır. ABŞ ilə iqtisadi tərəfdaşlıq Azərbaycana innovasiya, texnologiya transferi və investisiya axını kimi əlavə üstünlüklər verir. 

Sonda onu da qeyd edək ki, Azərbaycan–ABŞ əməkdaşlığı regiondakı strateji balansı qoruyan, beynəlxalq nüfuzu artıran və ölkənin inkişaf imkanlarını genişləndirən kompleks və çoxsahəli strategiya kimi qiymətləndirilə bilər. Əsas vəzifə bundan sonra bu tərəfdaşlığı davamlı, balanslı və strateji məqsədlərə uyğun şəkildə inkişaf etdirməkdir. Strateji tərəfdaşlıq mexanizmlərinin düzgün işlənməsi, resursların optimal idarə olunması və regional balansın qorunması Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə effektiv iştirakını təmin edəcək. 

Şəbnəm ZEYNALOVA,
XQ-nin siyasi analitiki, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru