Şəhər istilik adası effekti nədir?

İmkanınız olsaydı, yay aylarında sıx məskunlaşmış, betonlanmış şəhərdə, yoxsa yaşıllıq və torpağın içində kənd yerində yaşamaq istərdiniz? Yəqin ki, insanların çoxu yayı kənd yerlərində keçirməyə üstünlük verir. Kənd yerləri şəhər mərkəzləri qədər isti deyil.

Bizimyol.info xəbər verir ki, mütəxəssisləri fikrincə bunun bir səbəbi var: şəhər istilik adası effekti.

Şəhər istilik adası effekti nədir?

Geniş asfalt yolları, göydələnlər kimi böyük binaları və qaranlıq damları olan şəhərlər istiliyi udur və yenidən yayır. Bu strukturların üstünlük təşkil etdiyi və yaşıllıqların məhdud olduğu şəhərlərdə daha çox istilik udulur və şəhərə yenidən şüalanır. Bu, şəhərlərdə temperaturun kənd yerlərindən daha yüksək olmasına səbəb olur. Betonlaşma ilə yanaşı, külək dəhlizlərinin bağlanması, soyuducu yaşıllıqların azalması, binalar və yollar arasında günəş işığının daim əks olunması şəhərin istiləşməsinə səbəb olur. Bundan başqa, şəhərlərdə gün ərzində udulmuş istilik gün batdıqdan sonra geri qaytarıldığı üçün axşamlar gözlənilən temperaturun aşağı düşməsi tam reallaşmır. Urbanizasiyanın bu təsiri şəhər istilik adası effekti adlanır.

Şəhərlərdə havanı soyutmağa meylli olan yaşıllıqların azalması istilik adası effektinin əsas səbəbidir.

Digər bir amil səkilər və damlar kimi şəhər strukturlarında istifadə olunan materiallardır. Şəhər strukturlarında istifadə olunan materiallar təbii bitki örtüyünə nisbətən daha çox istilik udduğu və yaydığı üçün şəhərlərdə temperatur yüksəlir. İstilik adası effektində şəhər tikintisi, binaların ölçüləri və məsafələri kimi amillər də rol oynayır.

Bundan əlavə, sənaye obyektləri və kondisioner kimi ətraf mühitə istilik buraxan insan fəaliyyəti də şəhər istilik adası effektinə kömək edən amillərdir.

Təbii ki, şəhərin coğrafi xüsusiyyətləri, iqlimi, hava şəraiti də amillər ola bilər. Məsələn, şəhərin yaxınlığında dağlar varsa, bu, küləyin şəhərə çatmasının qarşısını ala bilər.

İstilik adası effekti yüksək temperatura səbəb olduğu üçün insan sağlamlığı üçün təhlükə yaradır. Yaşlılar, uşaqlar, həddindən artıq istilərə məruz qalan mühitlərdə işləyən insanlar, xroniki xəstəlikləri olanlar, hərəkət qabiliyyəti məhdud olanlar və müəyyən dərman qəbul edənlər şəhər temperaturunun yüksəlməsi riski altındadır. Bundan əlavə, özlərini istilik adası effektinin həyati təsirlərindən qorumaq üçün kifayət qədər maliyyə resursları olmayan aşağı gəlirli qruplar da əlverişsiz vəziyyətdədirlər.

İstilik adası effektinin digər nəticəsi enerji istehlakının artmasıdır. Şəhərlərdə temperatur yüksəldikcə kondisioner kimi soyutma texnologiyalarına ehtiyac artır. Nəticədə enerji istehlakı da artır. Artan bərpa olunan enerji istehsalı bunun həllində təsirli olsa da, əlavə enerji tələbatı qalıq yanacaqların mərhələli şəkildə dayandırılmasını gecikdirir. Bu, öz növbəsində, iqlim dəyişikliyinə töhfə verən karbon qazı kimi istixana qazlarının emissiyalarını artırır. Səbəb və nəticə eyni olduqda, istilik adası effekti pis dövrə çevrilir.

Bundan başqa, yağıntı zamanı şəhər səkilərindən qrunt sularına daxil olan yağış suları suyun temperaturunun qəfil dəyişməsinə səbəb olur. Bu, su ekosistemlərinin və suyun keyfiyyətinin pisləşməsinə səbəb olur.

Şəhər istilik adası təsirinin qarşısını necə almaq olar?

Şəhər istilik adası təsirinin qarşısını almağın ilk yolu təbii ki, yaşıl sahələri artırmaq və istilik adası effektini nəzərə alan şəhərsalma planını həyata keçirməkdir. Bunun səbəbi yaşıllıqların təbii soyutma təsirinə malik olmasıdır. Meşələrin salınması və bitki örtüyünün artırılması nəinki istilik adasının təsirini azaldır, həm də soyutma effektinə görə enerji tələbatını azaldır. Onlar həmçinin istixana qazlarının udulmasını artırır, hava və su ekosisteminin keyfiyyətini yaxşılaşdırır.

Bundan əlavə, yaşıl və sərin damlar və sərin səkilər kimi istilik adası effekti üçün həllər var. Bu həllər daha çox günəş istiliyinin əks olunmasını və su izolyasiyasını təmin edir.

Yaşıl damlar insan strukturlarına bitişik ayrılmış yaşıl sahələr kimi müəyyən edilə bilər. Yaşıl damlar istixana qazı emissiyalarını azaldır və kondensasiya və buxarlanmanın gündəlik dövrü vasitəsilə şəhər istilik adası effektinin azalmasına kömək edir.

Daha çox günəş işığını əks etdirmək və daha az günəş enerjisini udmaq üçün nəzərdə tutulmuş sərin damlar və sərin səkilər kondisioner ehtiyaclarını və yerli havanın temperaturunu azaltmaqla şəhər istilik adası effektini azaltmağa kömək edir. Bununla belə, sərin səkilər yalnız səthin temperaturu əsasında dizayn edilməməlidir. Bəzi araşdırmalara görə, insanların məruz qalacağı işığın istiqaməti və qəbul edilən istiliyi nəzərə almadan planlaşdırılan sərin səkilər istənilən müsbət nəticə vermir.

Şəhəri birbaşa sərinləşdirən və baha başa gələn bu fiziki tədbirlərə əlavə olaraq, əhalinin sağlamlığını qorumaq üçün bir neçə daha ucuz üsullar da mövcuddur. Yüksək temperaturla bağlı sağlamlıq risklərinin azaldılmasına və ictimai sağlamlığın qorunmasına töhfə verəcək məlumat və xidmətlərə çıxışın təmin edilməsi əsas amildir. Bu baxımdan bələdiyyələrin üzərinə daha böyük məsuliyyət düşə bilər.

Bundan əlavə, ictimai içməli su sahələrinin açılması və hava şəraitinə uyğun olaraq yol hərəkətinin tənzimlənməsi tədbirlərinin həyata keçirilməsi də əhalinin sağlamlığının qorunmasında təsirli üsullardandır.

Milli partnyoru Yaşıl Düşüncə Dərnəyinin dəstəyi ilə Yaşıl Avropa Vəqfi tərəfindən 2020-ci ildə nəşr olunan hesabatda İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinin isti dalğaları ilə mübarizə üçün potensial fəaliyyət sahələrinə dair təlimatlar verilir. Hesabatda dövlət və özəl sektorlar, QHT-lər və universitetlər də daxil olmaqla müxtəlif maraqlı tərəflərlə tərəfdaşlıqda həyata keçirilməli olan şəhərlərin fiziki şəraitini yaxşılaşdıracaq və ictimai sağlamlığı gücləndirəcək tədbirlər tövsiyə olunur. Hesabatda vətəndaşların və işçilərin məlumatlandırılmasından tutmuş sərin sığınacaqların yaradılmasına qədər çoxsaylı fəaliyyət planları var.

Şəhər istilik adası effekti iqlim dəyişikliyinə birbaşa təsir göstərməsə də, isti günlərin sayına və temperatur səviyyələrinə təsir edir, beləliklə, uzunmüddətli iqlim və sağlamlıq problemlərini çağırır. Bundan əlavə, şəhər istilik adası effekti, iqlim böhranının səbəb olduğu artan istilik dalğaları ilə birlikdə istilik stresini daha da artırır.

Bugünkü betonlaşmış şəhərlərdə istilik adası effekti qaçılmazdır. Bununla belə, bu təsir düzgün urbanizasiya və müvafiq tədbirlərlə azalda bilər.

Bizimyol.info