Süni intellektlə becərilən torpaq parlaq gələcəyin təcəssümü

Kənd təsərrüfatı nazirinin müavini Elçin Zeynalov Bakıda keçirilən 18-ci Azərbaycan Beynəlxalq Kənd Təsərrüfatı “Caspian Agro” Sərgisinin açılış mərasimində bildirib ki, son illərdə ölkəmizdə kənd təsərrüfatının inkişafı istiqamətində genişmiqyaslı islahatlar həyata keçirilib, dövlət dəstək mexanizmləri gücləndirilib, fermerlərin texnologiya və maliyyə resurslarına çıxışı asanlaşdırılıb. Eyni zamanda, respublikamızda fermerlərin müasir kənd təsərrüfatı texnikası, dəqiq əkinçilik sistemləri, rəqəmsal idarəetmə vasitələri və ekoloji təmiz istehsal texnologiyaları ilə tanış olmaları üçün imkanlar yaradılıb.
Nazir müavini, həmçinin vurğulayıb ki, bu il sərgidə süni intellektin tətbiqinə əsaslanan yeni həllər, “ağıllı” idarəetmə sisteminə əsaslanan avtomatlaşdırılmış texnologiyalar, enerji və resursqoruyucu texnologiyalar, alternativ enerji mənbələrindən istifadə edən avadanlıqlar, iqlim dəyişikliyinə davamlı kənd təsərrüfatı məhsulları, habelə dayanıqlı təsərrüfatçılıq həlləri xüsusi vurğulanır. Bundan başqa iqlim dəyişiklərinin təsirlərini azaltmaq, torpaq və su ehtiyatlarından səmərəli istifadəni genişləndirmək və kənd təsərrüfatını daha ekoloji və səmərəli hala gətirmək üçün innovativ yanaşmaların da tətbiqi diqqətdə saxlanılır.

E.Zeynalovun sözlərinə görə, bu gün ölkədə daha çox rəqəmsal həllərin tətbiqi, elektron kənd təsərrüfatı platformalarının genişləndirilməsi, aqrar sahədə çalışan sahibkarlar üçün maliyyə və sığorta alətlərinin əlçatanlığının artırılması da qarşıya mühüm vəzifələr kimi qoyulur. Eyni zamanda, respublikamızda yeni bitki sortlarının və heyvandarlıqda məhsuldar cinslərin tətbiqi, müasir texnologiyalar əsasında təsərrüfat modellərinin formalaşdırılması və istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması aqrar sektorun inkişafına müsbət təsir göstərəcək amillər hesab edilir.

Bildirilib ki, kənd təsərrüfatı respublikamızın iqtisadiyyatında mühüm yer tutan, sosial sabitliyin və ərzaq təhlükəsizliyinin gerçəkləşdirilməsində əsas rol oynayan sektorlardan biridir. Ölkədə hazırda bu sahənin inkişafı istiqamətində mühüm islahatlar həyata keçirilir, rəqəmsallaşma, subsidiya siyasəti, texnoloji yeniliklərin tətbiqi və beynəlxalq əməkdaşlıq genişləndirilir. Bununla yanaşı, bu sahədə hələ də bir sıra ciddi problemlər həllini gözləyir.

2015-ci ildən sonra kənd təsərrüfatı sahəsində struktur islahatları sürətlənib. Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə aqrar sahənin dayanıqlı inkişafını təmin etmək məqsədilə Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyi, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyi və Aqrar Sığorta Fondu yaradılıb. Bu qurumlar tərəfindən fermerlərin texniki, maliyyə və informasiya təminatı gücləndirilib.

2019-cu ildən etibarən kənd təsərrüfatı məhsullarının subsidiyalaşdırılması sistemi tamamilə dəyişdirilib. Artıq subsidiyanın yalnız əkin sahəsinə görə deyil, məhsuldarlıq, texniki təminat və innovativ yanaşmalar əsasında fərqləndirilərək verilməsinə başlanılıb. Bununla da fermerlər daha məhsuldar və səmərəli fəaliyyətə təşviq edilib.

2020-ci ildən etibarən istifadəyə verilən Elektron Kənd Təsərrüfatı İnformasiya Sistemi vasitəsilə fermerlər subsidiyalar, gübrələr, texnika və digər xidmətlərə elektron formada müraciət edə bilirlər. Bu sistem şəffaflığın artırılması, vaxt itkisinə yol verilməməsi və korrupsiya hallarının qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.

Son illərdə aqrar sahədə pilotsuz uçuş aparatlarının – aqrodronların tətbiqi də genişlənib. Təkcə bu fakt deməyə əsas verir ki, rəqəmsal kənd təsərrüfatının yeni mərhələsi başlanıb. Xüsusilə süni intellektə əsaslanan texnologiyalarla pestisidlərin və gübrələrin dəqiq və səmərəli tətbiqi nəticəsində məhsuldarlıq yüksəlib, bunun nəticəsində təbii ki, xaricə məhsul satışı da çoxalıb.

Ekspertlər bildirirlər ki, ənənəvi kənd təsərrüfatı bir vaxtlar təcrübə və hava şəraitinin diktəsi ilə inkişaf etdirilirdisə, bu gün məlumat analitikası, sensor texnologiyaları və süni intellektlə idarə olunan sistemlər aqrar sektorda tamamilə yeni mərhələ yaradır. Azərbaycanda son illər sürətlənən “Smart agro” yanaşması da fermerin əli ilə deyil, ağlı ilə torpağa toxunmaqdır. Bu texnoloji dəyişiklik, eyni zamanda, təkcə məhsuldarlığın artımı deyil, həm də resursların daha qənaətli istifadəsi, ekosistem balansının qorunması, kənddə həyatın cəlbedici olması deməkdir.

Bu gün süni intellekt aqrar sektorun “beyin mərkəzinə” çevrilir. “Ağıllı” suvarma sistemlərinin torpağın rütubət səviyyəsini müəyyənləşdirərək təhlil etməsi, yalnız lazım gəldiyi anda suyun istifadəsinə şərait yaratması, dronlarla çəkilən multispektral görüntülərin torpaq eroziyası və xəstəliklərin ilkin mərhələdə aşkarlanmasını gerçəkləşdirməsi, hətta bəzi texnologiyaların bitkinin fotosintez prosesini izləyərək “stress əlamətləri”ni əvvəlcədən xəbər verməsi də süni intellektin aqrar sektorun “beyin mərkəzinə” çevrilməsindən xəbər verir. Məsələn, bu sistemlər fermerin qərarlarını dəstəkləyir – nəyi, harada və nə zaman əkmək daha məqsədə uyğundur sualı artıq intuitiv yox, məlumat əsaslı cavablandırılır.

Yeri gəlmişkən, 2025-ci ildən etibarən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi süni intellektin tətbiqini aqroparklar və iri təsərrüfatlarda sistemli şəkildə genişləndirir. “e-Agro” portalı, “AgroDrive” mobil tətbiqi, pilotsuz texnikalar artıq ölkə üzrə 200-dən çox təsərrüfatda tətbiq olunur. Zəngilan və Ağdamda yaradılan “ağıllı” kənd layihələrində bu texnologiyalar torpaqla insan arasında yeni etimad körpüsünə çevrilir. Eyni zamanda, Azərbaycan universitetlərində aqrar informatika və aqro-alqoritmik mühəndislik kimi ixtisasların açılması gələcəyin kadr bazasını formalaşdırır.

Qlobal istiləşmə, su ehtiyatlarının azalması və ekstremal hava hadisələri kənd təsərrüfatını ən həssas sektora çevirib. Süni intellekt bu baxımdan “öncəgörmə gücü” olan bir alət kimi diqqət çəkib. Məsələn, beynəlxalq aqroplatformalarda istifadə olunan modellər iqlim dəyişikliklərinin lokal əkinlərə necə təsir edəcəyini əvvəlcədən simulyasiya etməyə imkan verib.

Burada məsələ yalnız texnologiyada deyil, həm də düşüncə tərzində dəyişiklikdədir. Süni intellektli kənd təsərrüfatı fermerin alternativini yaratmır, əksinə, onun müttəfiqinə çevrilir. Bu yanaşma kənd gəncliyinin diqqətini geri qaytarır. Artıq texnologiyaya maraqlı gənclər üçün kənd həyatında da perspektiv var. Ümumiyyətlə, kənd və şəhər, insan və texnika, torpaq və informasiya arasında yeni harmoniya yaranır. Bu harmoniyanı qorumaq isə həm strateji, həm də mədəni vəzifəyə çevrilir.

Beləliklə, “AgroDrive”, “e-Agro” və “Smart Agro” layihələri sayəsində hər bir fermer torpaq təhlilindən məhsul satışına qədər bütün prosesləri izləyə bilir. Rəqəmsal xəritələr, süni intellektlə işləyən dronlar, smart suvarma sistemləri artıq Azərbaycanda da tətbiq olunur. Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında “sənaye 4.0” texnologiyalarının tətbiqi istehsal proseslərini rəqəmsallaşdıraraq məhsuldarlığı artırır.

İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə “ağıllı” kənd və “ağıllı” şəhər konsepsiyaları – Zəngilanın Ağalı kəndindən Füzuliyə qədər – rəqəmsal iqtisadiyyatın real təzahürləridir. Elektron idarəetmə, alternativ enerji, rəqəmsal nəqliyyat sistemləri burada sinxron şəkildə qurulur. Bu bölgələr “rəqəmsal inkişafın yaşıl nümunəsi” kimi təqdim edilir və gələcəkdə beynəlxalq sərgilərdə model olaraq çıxış edə bilər.

Azərbaycanın innovasiya yolu artıq dönüşü olmayan strateji xəttdir. Bu yol iqtisadiyyatın rəqəmsallaşması ilə həm yeni iş yerləri açır, həm də idarəetmədə şəffaflıq və çeviklik reallaşdırır. Gələcəyin iqtisadiyyatı kağız üzərində deyil, kodların arxasında yazılır. Bu kodları doğru oxuyan, innovasiyaya açıq olan bir dövlət kimi Azərbaycan artıq regional model statusunu qazanmaqdadır.