“Təhlükəsizliyə zəmanət verə biləcək yeganə amil Putini çəkindirəcək nəyinsə olmasıdır“ Aleksandr Merejko

Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski Ukraynanın ABŞ ilə birgə hazırladığı 20 bəndlik sülh planını açıqladı. Bu, müharibəyə son qoymaq üçün əsas sənəddir və Rusiyanın Amerika tərəfi ilə görüşdə bu plana cavab verməsi gözlənilir. Məsələlərdən biri ərazi ilə bağlıdır və hazırda bir neçə mümkün həll yolu mövcuddur.

Moderator.az hesab edir ki, indiki situasiyanın məhz Ukrayna səlahiyyətliləri tərəfindən dəyərləndirilməsi Azərbaycan oxucularına mövcud vəziyyət və perspektivlər haqqında daha doğru bilgi vermiş ola bilər. Odur ki, Ukrayna  Ali Radasının Xarici Siyasət və Parlamentlərarası Əməkdaşlıq Komitəsinin sədri Aleksandr Merejkonun UNİAN-a verdiyi müsahibəni diqqətinizə çatdırmağı məqsədəuyğun hesab edirik.

- Zelenskinin qeyd etdiyi "çərçivə" planının Rusiyada qəbul edilmək şansı varmı? Putin hansı məqamlarla mütləq razılaşmayacaq?

- Birmənalı olaraq, yoxdur. Problem ondadır ki, onlar  küt və inadkarlıqla tələblərini təkrarlayırlar ki, bu da mahiyyət etibarilə Ukraynanın təslim olmasına bərabərdir. Yəni, onlar ilk növbədə Ukrayna qoşunlarının Donetsk bölgəsindən çıxarılmasını tələb edirlər. Bu yaxınlarda onlar hətta "Novorossiya"ya işarə etməyə başlayıblar. Yəni, onların iştahaları və müvafiq olaraq tələbləri genişlənə bilər.

İkincisi, onlar bizim üçün qəbuledilməz olan "Ukrayna üçün neytral status" tələb edirlər. Dövlətin yaşaması baxımından həm hüquqi, həm də siyasi cəhətdən bu mümkün deyil - NATO üzvlüyü perspektivindən imtina etmək.

Üçüncüsü, silahlı qüvvələrimizə qoyulan məhdudiyyətlər, sözdə demilitarizasiya və ya seçkilərin keçirilməsi. Rusiyanın bəzi tələbləri gələcəkdə ələ keçirilə bilməsi üçün müdafiəmizi mümkün qədər zəiflətməyə yönəlib. Digərləri isə bizi daxildən məhv etməyə yönəlib.

Başqa sözlə, onların bütün tələblərinin bir məqsədi var- Ukraynanı məhv etmək, Ukrayna dövlətçiliyini tabe etmək və məhv etmək. Və biz başa düşməliyik ki, qalan hər şey sadəcə sözdür, siyasi oyundur. Putin bu əsas məqsəddən - Ukraynanın məhv edilməsindən imtina etmir.

Buna görə də, o, bizi məhv etmək imkanını verməyən heç bir seçimdən, heç bir plandan məmnun qalmayacaq. Bunu çox aydın başa düşmək lazımdır. Əlbəttə ki, Trampın sülhə sadiq olduğumuzu, məsələnin bizimlə bağlı olmadığını görməsi üçün danışıqlar aparmalıyıq. Bu, Putinin Uitkoff vasitəsilə etməyə çalışdığı kimi məsuliyyəti bizim üzərimizə atmasının qarşısını almaq üçündür.

İndi layihə Rusiyaya təqdim ediləcək. Putin onu heç oxumayacaq da. O, təkrarlayacaq: "Bu, pis plan deyil, amma bizim tələblərimizi yerinə yetirin." Qərbdən tələb etdiyini belə ifadə etdi: "Bizə, maraqlarımıza hörmət edilməlidir." Onlar nədir? Çox sadə olanlar: təsir dairəsi. "Bizə Ukraynanı verin, təsir dairəmizə verin. Ukraynanı dəstəkləməyi dayandırın ki, onun dövlətçiliyini məhv edə bilək." Bu, Putinin əsas tələbidir. O, bundan imtina etmir və imtina etməsi ehtimalı azdır. Yalnız təzyiq o qədər böyük olduqda, onun başqa çarəsi qalmayacaq. Buna görə də plan düzgündür, amma biz onun nəticə verəcəyini gözləməməliyik.

- "Əgər Ukrayna Rusiyaya hücum edərsə və ya təxribat olmadan Rusiya ərazisinə atəş açarsa, təhlükəsizlik zəmanətləri etibarsız sayılacaq. Rusiya Ukraynaya atəş açarsa, təhlükəsizlik zəmanətləri qüvvəyə minəcək"- bəndi manipulyasiya və təxribat üçün geniş yol açmırmı?

- Mütləq. Minsk razılaşmalarını xatırlayırıq. Daimi təxribatlar olurdu, ruslar daim bizə atəş açırdılar. Onlar bunu etməyə davam edəcəklər; heç bir illüziyamız olmamalıdır.

Təhlükəsizlik zəmanətləri nədir? Bu layihəni oxuduğunuz zaman görürsünüz ki, yalnız mücərrəd formullar var və bunlardan təhlükəsizlik zəmanəti ilə nəyin nəzərdə tutulduğu aydın deyil.

Təhlükəsizliyə zəmanət verə biləcək yeganə amil Putini çəkindirəcək nəyinsə olmasıdır. Bəs, onu nə çəkindirə bilər? Yalnız Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü. Kissincer Ukraynanın mütləq NATO üzvü olmalı olduğunu, ancaq yalnız hazırda NATO-nun nəzarəti altında olan ərazilər daxilində olduğunu söylədi. Kissincer inanırdı ki, bu, Ukraynanın NATO-nun razılığı olmadan bu əraziləri silahlı qüvvə ilə azad etməyə başlamayacağına zəmanət verəcək. Bu, onun planı idi. Əlbəttə ki, bu, çox şübhəli bir plandır. Amma ən azından Kissincer başa düşürdü ki, Ukrayna üçün təhlükəsizliyin yeganə qarantiyası budur, baxmayaraq ki, o, Ukraynaya heç də xoş münasibət bəsləmirdi.

- Zelenski ABŞ-ın "təhlükəsizlik zəmanətləri üçün kompensasiya" istədiyini bildirdi, lakin Zelenski özü Ukraynanın bunun nə demək olduğunu başa düşmədiyini söylədi. ABŞ tam olaraq nə istəyə bilər?

Əvvəlcə bizə deyin, təhlükəsizlik zəmanətləri dedikdə nəyi nəzərdə tutursunuz? Əgər Ukrayna üçün NATO-ya qarşısınızsa, onda Yaponiya və Cənubi Koreyaya verdiyiniz təhlükəsizlik zəmanətlərini bizə verin: Rusiyanın Ukraynaya hücum edəcəyi təqdirdə ABŞ-ın bunu özünə hücum hesab edəcəyini açıq şəkildə bildirən qarşılıqlı ikitərəfli təhlükəsizlik müqaviləsi. Müvafiq nəticələr silahlı qüvvələrin tətbiqi ilə bağlıdır. Onda başa düşürəm. Bu, NATO deyil, amma heç olmasa bu barədə danışaq. Buna uyğun olaraq, əgər bununla razısınızsa, iqtisadi aspektləri müzakirə etmək məntiqlidir.

- Bəs 800 milyard dollarlıq İnvestisiya Fondu - bu nə dərəcədə realdır?

- Biz artıq Faydalı Qazıntılar Sazişini imzalamışıq. Orada mineralların və nadir torpaq metallarının çıxarılması yolu ilə belə bir fondun yaradılmasından bəhs olunur. Lakin bütün bunları inkişaf etdirmək və çıxarmaq üçün bizə dinc şərait lazımdır. Çünki biznesin atəş altında və ya işğal olunmuş ərazilərdə fəaliyyət göstərməsi ehtimalı azdır. Ona görə də əvvəlcə sülh və zəmanətlər yaradaq, sonra isə istehsala başlayaq.

- ABŞ planı göstərir ki, ABŞ Avropaya Rusiyaya qarşı sanksiyaları ləğv etmək üçün təzyiq göstərəcək və eyni zamanda Ukraynanı Avropa Birliyinə qəbul etmək üçün Avropaya təzyiq göstərəcək. Son bir ildə ABŞ-Aİ münasibətlərinin pisləşməsi nəzərə alınmaqla, bu nə dərəcədə realdır?

- ABŞ Avropanı bu cür qərarlar qəbul etməyə məcbur edə bilməz. Avropanın və Aİ-nin öz prosedurları var və onlar qərar verirlər. Tramp Aİ qanunvericiliyinin necə işlədiyini, Aİ-yə qoşulma və Aİ üzvlüyünün prosedur məsələlərinin necə işlədiyini başa düşmür. Bu, sadəlövh bir baxışdır. Aİ-nin hər bir üzv dövləti öz razılığını bildirməlidir. Bu, olduqca mürəkkəb bir prosesdir. Ukraynanın Aİ-yə üzvlüyünü dəstəkləyən əsas dövlətlər var, lakin ABŞ Almaniyaya " bunu et" deyə bilməz. Bu, əks nəticə verə bilər. Bu ölkələrin əhalisi onlara bunu diktə etmək cəhdlərini qəbul etməyə bilər. Mən Avropa İttifaqının üzvü olan hər bir ölkənin suverenliyinə hörmət edərdim. ABŞ Ukraynanın sabah, ya gələn il, ya da ondan sonrakı il Aİ-nin üzvü olacağına zəmanət verə bilməz. Bu, Aİ-dən, üzv dövlətlərdən asılıdır.

- Zelenskinin dediyi kimi, referendum üçün 60 günlük atəşkəs lazımdır, əks halda belə bir atəşkəs olmayacaq. Putin belə bir addıma razı olacaqmı?

- Referendum təkcə atəşkəsi deyil, həm də hərbi vəziyyətin ləğvini tələb edir. Atəşkəs hərbi vəziyyətin ləğv olunacağı demək deyil. Bərpa təhlükəsi qala bilər. Putin bunu şifahi şəkildə deyə bilər. Amma problem ondadır ki, bunu çox asanlıqla poza biləcəyini bilərək, ona qətiyyən etibar yoxdur. Beləliklə, yenə də, etibarlı təhlükəsizlik zəmanətlərinin ilk növbədə vacib olduğu fikri ilə ilişib qalmışıq. Buna görə də, hazırda bu cür müzakirələr konkret hər hansı bir şeydən daha çox siyasi xarakter daşıyır.

- Sizin fikrinizcə, bütün bunların ən problemli tərəfi nə ola bilər və cəmiyyətin və hərbçilərin rədd edilməsinə və müqavimətinə səbəb olan nədir?

- "Qırmızı xətlər" var. Birincisi, dövlət suverenliyinin məhdudlaşdırılması. Kiminsə bizə başqa bir beynəlxalq təşkilata - NATO-ya və ya hər hansı digər təşkilata qoşulub-qoşulmamağımızı diktə etməsi qəbuledilməzdir. Biz Rusiyanın KTMT-dən çıxmasını diktə etmirik. Sonra ərazi bütövlüyünü pozacaq ərazi güzəştləri məsələsi var. Bu, istənilən formada tamamilə qəbuledilməzdir. Ukrayna cəmiyyəti, parlamenti və prezidenti üçün.

Ordunun sayının məhdudlaşdırılması. Beynəlxalq hüququn əsasında çox sadə bir prinsip dayanır: dövlətlərin suveren bərabərliyi. Beləliklə, kimsə təcavüzün qurbanı olan Ukraynanın müdafiəsini məhdudlaşdırmalı olduğu sualını qaldırırsa, onda sual yaranır: niyə təcavüzü törədən, yəni təcavüzü törədən eyni şeyi etmir?