Tramp administrasiyası Çinlə praqmatik münasibət qursa, müharibə və ya gərginliyin tonnajı enə bilər

“Financial Times” Donald Tramp hakimiyyəti dövründə Çin və Amerika arasında münasibətlərin gərginləşəcəyinin proqnozunu verib. İddialara görə, iki ölkə arasında soyuq müharibə dərinləşə də bilər.

Siyasi şərhçi Nazim Cəfərsoy Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, son 30 ilə baxdığımız zaman xüsusilə soyuq müharibədən sonra getdikcə artan çox cəhətli və çox coğrafiyalı rəqabəti görmək mümkündür.

Nazim Cəfərsoy

“İstər “Demokratlar” dönəmində, istərsə də “Respublikaçılar” dönəmində ABŞ-Çin münasibətlərində rəqabətin həddi son 30 il içərisində müqayisəli şəkildə artıb. “Demokratlar” daha çox bu məsələlərdə “Respublikaçılar”la müqayisəli olaraq, istər Obama olsun, istərsə də Bayden olsun daha çox əməkdaşlıq və Çinlə açıq rəqbət yerinə daha dolaylı, daha örütülü münasibətləri seçirdilər. Çində demokratiya və insan hüquqları kimi məsələləri zaman-zaman tənqid edirdilər, bununla yanaşı əməkdaşlıq etməyə də çalışırdılar. Bayden adminstrasiyası dövründə qlobal siyasətdə ABŞ-Çin münasibətindən daha çox ABŞ-Rusiya rəqabəti gördük və bunun nümunəsi Ukraynada özünü göstərdi. Eyni zamanda postsovet coğrafiyada, Ukrayna xaricində və Cənubi Qafqazda müəyyən mənada özünü göstərməyə çalışdı. Bu, həm də Türkiyə-ABŞ, Türkiyə-Rusiya münasibətləri kontekstində diqqət çəkdi”-deyə Nazim Cəfərsoy qeyd edib.

“Təxminən 2 il əvvəl ABŞ konqresinin rəhbəri Pelosinin Tayvana getməsini nəzərə almasaq, “Demokratlar” dövründə xüsusən Bayden adminstrasiyası dövründə ABŞ-la Çin arasında çox kəskin bir rəqabətdən bəhs etmək mümkün deyil. Kəskin və çox boyutlu bir rəqabət görə bilmədik. Daha çox örtülü və ya kontrollu bir rəqabət və ya irili-xırdalı gərginlikdən bəhs edilə bilərdi. Bu vəziyyət təbii ki, Çinin qlobal siyasətə baxışı ilə əlaqəli idi. Ümumi prinsip olaraq, Çin ümumiyyətlə beynəlxalq münasibətlərdə kəskin dönüşlər etməkdən yana deyil. Xüsusən ABŞ-la münasibətlərində kəskin münasibətlər ortaya qoymaq fikirində deyildi və açıq bir rəqabətə girmək niyyətində olmadığını da zaman-zaman dilə gətirirdi. Çinin daha yavaş, daha geniş perioda yayılan daha mərhələli biri böyümə və ya dünyaya təsir göstərmək strategiyası var. Çin dünyada öz təsirini artırmaq strategiyasını izləyirdi. Burada yumşaq gücü - iqtisadi güc, müəyyən mənada diplomatiyanı ciddi şəkildə nəzərə alırlar”-deyə Nazim Cəfərsoy bildirib.

Siyasi şərhçi əlavə edib ki, Bayden dövründə maraqlı hadisələr baş verib: “ABŞ iqtisadiyyatı son 30 ildə daha geri bir mövqeyə getməyə başlayarkən, Çin iqtisadiyyatı və Çin diplomatiyası inkişaf etməyə davam etdi. Bu da Çinin iqtisadi dünya üzrə iqtisadi bazarlarda ABŞ və Qərbin təsir imkanlarını daha da azaldan bir tendensiya ilə qarşımıza çıxdı.

Eyni zamanda Çin son 5 ildə ciddi şəkildə öz diplomatiyasını fəallaşdırıb. Afrikada, İranla Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı böhranda, müəyyən mənada Qəzza məsələsində və Ukrayna məsələsində, hətta zaman-zaman Cənubi Qafqazda və Amerikanın qlobal təsir imkanları üçün əhəmiyyətli olan bölgələrdə öz təsirini artırmağa çalışır. Həm də Çinin ənənəvi olaraq, güclü olmadığı və ya fəal olmadığı bölgələrdə də - istər Ukrayna məsələsində olsun, istər Suriya məsələsində olsun, istərsə də Yaxın Şərqdə İranla münasibətlərdə öz təsir imkanlarını ortaya qoymağa başladı. Bu reallıq təbii ki, ABŞ-ı narahat edir”.

“Mövcud Tramp adminstrasiyasının komandasına baxdığımız zaman önümüzdəki dönəmdə Çinlə ABŞ arasındakı münasibətlərdəki gərginliyin və ya mübarizənin daha açıq təbəqələrini görəcəyik. Donald Tramp əvvəlki prezidentliyi dövründə Çinlə münasibətlərdə daha kəskin tonları ortaya qoymağa çalışırdı. İndi yeni yaratdığı komandasına, başda Donald Tramp olmaqla, komandanın üzvlərinin müəyyən açıqlamalarına və bu çərçivədə amerikan analitiklərin fikirlərinə baxdığımız zaman başda iqtisadi məsələlər və tariflər, müəyyən vergilər olmaq üzrə bu istiqamətdə Çinlə münasibətlərin daha açıq müstəviyə keçmək ehtimalını gözardı etmək olmaz. Yəni bu ehtimallar artır. Trampın belə bir maraqlı yanaşması var. Donald Tramp və ya ümumiyyətlə amerikan diplomatiyasının ana məqsədi təzyiqi hədəfə çevirmək deyil, təzyiqi bir vasitə olaraq görməkdir”-deyən Nazim Cəfərsoy qeyd edib ki, Çinlə ABŞ arasında praqmatik münasibətlər qurulsa, açıq müharibə və ya gərginliyin tonnajı enə bilər və mövcud Tramp administrasiyası buna açıq olduğunun işarələrini verir.

“Donald Trampın inaqurasiyasına Çin rəhbərini də dəvət edildiyi xəbərləri yayılıb. Bu da əslində Çinlə rəqabət edərkən əməkdaşlığa da qapı açdığını ortaya qoyur. Bu da klassik praqmatik biznesmen baxışıdır. Donald Trampın komandasında bu baxışın təsirləri də yetərincə güclüdür”-deyə Nazim Cəfərsoy vurğulayıb.

İradə Cəlil, Bizimyol.info