Trampın 100 faizlik yarımkeçirici rüsumu

ABŞ-la Çin arasında texnoloji hegemonluq savaşının yeni mərhələsi

Vaşinqtonda səslənən bəyanatlar təkcə iqtisadi siqnallar deyil, eyni zamanda, qlobal güc balansında dəyişikliklərin əlamətləridir. ABŞ Prezidenti Donald Trampın son açıqlaması texnologiya sahəsində “yeni müharibə mərhələsinin” başladığını təsdiqləyir. Söhbət ABŞ xaricində istehsal olunan mikrosxemlər və yarımkeçiricilər üçün nəzərdə tutulan 100 faizlik idxal rüsumundan gedir. Bu addım, analitiklərin fikrincə, yalnız iqtisadi deyil, həm də geostrateji təzyiq aləti kimi dəyərləndirilməlidir.

Yarımkeçiricilər XXI əsrin texnoloji inkişafının əsas dayağı sayılır. Avtomobillərdən tutmuş süni intellekt sistemlərinə, hərbi peyklərdən tutmuş smartfonlara qədər — bütün sahələr bu mikroskopik komponentlərə möhtacdır. Texnologiya analitiki Piter Zayhanın dediyi kimi, “Mikroçipin olması bir dünya bugünkü müasir dünyanın tamamilə dayanması deməkdir”.

ABŞ 2018-ci ildən bəri Çinlə ticarət və texnologiya sahəsində qarşıdurma vəziyyətindədir. Donald Trampın başlatdığı bu proses sonradan Co Bayden administrasiyası dövründə də müxtəlif formalarda davam etdirildi. Lakin yeni bəyanat göstərir ki, cənab Trampın rəhbərliyi ilə bu siyasət daha sərt və radikal istiqamətə yönələcək.

Ağ ev sahibinin çıxışında xüsusi olaraq “Apple” şirkətinə toxunması təsadüfi deyil. Şirkətin yaxın illərdə ABŞ iqtisadiyyatına 600 milyard dollarlıq sərmayə yatırmaq niyyəti Donald Trampın daxili istehsalı gücləndirmək strategiyasına cavab olaraq qəbul edilir. Bu, həm də onun seçkiqabağı şüarı olan “Make America Great Again” narrativinə texnoloji ölçü verir. “Apple bu sərmayə ilə texnologiyanı yenidən Amerikada doğurur. Biz yalnız istehlakçı deyil, istehsalçı da olmalıyıq,” – deyə Tramp əlavə edir.

Bununla yanaşı, ABŞ administrasiyasının məqsədi yalnız daxili istehsalı təşviq etməklə bitmir. Strateji məqsəd Çindən texnoloji asılılığı minimuma endirmək, tədarük zəncirlərini daha sabit və nəzarətli mərkəzlərə yönəltməkdir. Bu çərçivədə Tayvan, Vyetnam, Hindistan və Meksika kimi ölkələr alternativ istehsal mərkəzləri kimi gündəmə gəlir.

Çinin “Made in China 2025” proqramı Pekinin texnoloji müstəqillik və liderlik ambisiyalarını aydın şəkildə ortaya qoyur. Bu proqram çərçivəsində Çin süni intellekt, kvant kompüterləri, 5G və mikroçip texnologiyalarında öz milli şirkətlərini qlobal miqyasda rəqabətqabiliyyətli səviyyəyə çatdırmağı hədəfləyir. Çin üzrə tanınmış mütəxəssis Keyt Bradsher yazır: “Pekin texnologiyaya sərmayə qoymaqla yalnız iqtisadi gələcək qurmaq istəmir, o, eyni zamanda milli suverenliyini qorumağa çalışır”.

Bu mənzərədə prezident Trampın 100 faizlik rüsum qərarı, sadəcə, iqtisadi tədbir deyil, həm də strateji həmlədir. ABŞ bununla Çin istehsalçılarının Amerikanın yüksək texnoloji bazarlarına girişini məhdudlaşdırmaqla, rəqabət mühitini yenidən dizayn edir.

Amma analitiklər bildirirlər ki, yüksək rüsumlar təkcə Çinə deyil, ABŞ texnoloji sənayesinə də təsirsiz ötüşməyəcək. Mikroçiplərin qiymətində artım, təchizat zəncirlərində fasilələr və ümumi istehsal xərclərinin yüksəlməsi qaçılmaz ola bilər. Məsələn, texnologiyalar üzrə ekspert Şon Makduqall qeyd edir: “Texnoloji suverenlik strategiyası nə qədər cazibədar görünsə də, bazarın təbii prinsiplərinə qarşı getmək risklidir. İdeologiya iqtisadi realizmlə toqquşduqda nəticələr gözlənilməz olur”.

Lakin bir məsələ dəqiqdir – texnologiyada qlobal liderlik uğrunda gedən mübarizə daha da qızışacaq. ABŞ öz təhlükəsizliyi və texnloji üstünlüyünü qorumaq üçün sərt addımlar atmaqdan çəkinməyəcək. Çin isə cavab olaraq tədricən öz tədarük zəncirlərini yenidən qurmağa və yerli istehsalı artırmağa məcbur olacaq.

Donald Trampın bəyanatı təkcə Amerika iqtisadiyyatına deyil, bütün dünyaya siqnaldır: Texnologiya artıq, sadəcə, inkişaf vasitəsi deyil, geosiyasi güc amilidir. Belə bir vəziyyət bu suala cavab axtarmağa təkan verir: “Kim qalib gələcək – texnoloji dövrün hegemonu kim olacaq?” Əlbəttə, bu sualın cavabı gələcəkdə qlobal iqtisadiyyatın, diplomatiyanın və hətta sabitliyin necə formalaşacağını müəyyən edəcək.

Səbuhi MƏMMƏDOV
XQ