Trampın “qoca qitə”yə bağlı SENSASİON planı: ABŞ Avropa Birliyini niyə parçalamağa çalışır

Son vaxtlar ABŞ-dan və Avropanın müxtəlif paytaxtlarından gələn ziddiyyətli açıqlamalar kollektiv Qərb düşərgəsində vahid strateji xəttin artıq pozulmaqda olduğunu göstərir. Polşanın xarici işlər naziri Radoslav Sikorskinin amerikalı milyarder İlon Maska sərt cavabı ciddi qarşıdurmanın mövcudluğunu göstərir. Ancaq Ağ Evin Polşaya rekord səviyyədə hərbi texnika güzəşti, Ukraynanın Avropa Birliyinə sürətləndirilmiş üzvlük ideyası və Macarıstan kimi bəzi “qoca qitə” ölkələrinin Brüsseli açıq mətnlə ittiham etməsi və s. bu kimi məqamlar münasibətlər sisteminin kifayət qədər qəliz olduğunu biruzə verir. Və bu, həm də ABŞ-ın Avropa Birliyinə münasibətdə yeni geopolitik arxitektura qurmağa çalışdığını sezdirir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ağ Evin yeni geopolitik arxitekturasının mərkəzində isə güclü Avropa Birliyinə yer ayrılmamış kimi görünür. Çünki Ağ Evın əsas strateji hədəfləri sırasında ABŞ ilə birbaşa əlaqə quran milli dövlətlərdən ibarət “çoxqütblü Qərb” modeli dayanır. Belə ki, ABŞ-ın Polşaya 250 ədəd “Stryker” zirehli döyüş maşınını simvolik olaraq, cəmisi bir dollara vermək təşəbbüsü sıradan hərbi yardım deyil. Bu addım Ağ Evin Polşanı NATO-nun və bütövlükdə ABŞ-ın Avropa strategiyasında əsas “ön xətt dövləti” kimi seçdiyini təsdiqləyir.

Məsələ ondadır ki, Ağ Ev üçün Polşa eyni vaxtda bir neçə funksiyanı – gələcəkdə Rusiyaya qarşı hərbi çəkindirmə zonası, Almaniya-Fransa tandeminə alternativ regional lider, ABŞ-la Avropa Birliyi arasında balans rolunu oynayan strateji tərəfdaş öz üzərinə götürə bilər. Ancaq Polşa XİN rəhbəri Radoslav Sikorskinin İlon Maskın Avropa Birliyini dağıtmaq çağırışına sərt reaksiyası isə rəsmi Varşavanın bu nüfuzlu qurumun ABŞ tərəfindən zəiflədilməsini “qoca qitə” üçün real təhlükəsizlik riski kimi qəbul etdiyini göstərir. Və bununla belə, əsas paradoks ondan ibarətdir ki, Polşa Brüsseli siyasi cəhətdən müdafiə etsə də, öz təhlükəsizliyini Avropa Birliyi yox, məhz ABŞ üzərindən təmin etəməyə üstünlük verir.

Maraqlıdır ki, Tramp administrasiyasının hakimiyyətə gəlişindən sonra Ağ Evin davranışları ABŞ-Avropa Birliyi münasibətlərinin artıq müttəfiqlikdən rəqabət mərhələsinə keçdiyini göstərir. “The Washington Post”un vurğuladığı kimi, prezident Donald Tramp və onun siyasi çevrəsi Avropa Birliyinin güclənməsində deyil, zəiflədilməsində daha çox maraqlı olduğunu biruzə verir. Və bu yanaşma Ağ Ev sahibi Donald Trampın mərkəzləşmiş qurumlara yox, ikitərəfli razılaşmalara və asimmetrik asılılıqlara bağlı xarici siyasət fəlsəfəsinə tamamilə uyğundur.

Məsələ ondadır ki, hazırda Ağ Ev üçün Avropa Birliyi daha müstəqil geopolitik aktor olmaq potensialı daşıyan struktur hesab olunur. Üstəlik, Avropa Birliyi ABŞ-ın manevr imkanlarını məhdudlaşdıra bilən nüfuzlu beynəlxalq alyans və Rusiya ilə mümkün razılaşmalarda əlavə çətinlik yarada biləcək arzuolunmaz vasitəçi kimi də görünür. Və nəticədə ABŞ Brüsseli zəiflətmək mövzusundan açıq danışmasa da, hər halda, Avropa Birliyini küncə sıxışdıra biləcək regional əməkdaşlıq modellərini də tədricən ön plana çıxarmağa çalışır.

Son vaxtlar Ağ Evi Brüsselə qarşı qıcıqlandıran əsas məqam isə ilk növbədə Avropa Birliyinin Ukrayna savaşının dayandırılmasına yönəlik yeni “Tramp planı”nın müzakirə prosesinə israrla müdaxilə etməyə cəhd göstərməsidir. Çünki Brüssel “qoca qitə”nin gələcək hərbi müdafiə problemlərini nəzərə alaraq, NATO-suz təhlükəsizlik və Ukraynanın Avropa Birliyinə mümkün inteqrasiya modelini axtarmaqla, yeni “Tramp planı”nın müzakirə prosesini ciddi şəkildə qəlizləşdirib. Ona görə də, “Financial Times”ın məlumatına görə, indi Ukraynanın 2027-ci ildə Avropa Birliyinə üzvlüyü ABŞ və bu qurum tərəfindən “sülh planı”nın tərkib hissəsi kimi nəzərdən keçirilir. Və bu, Ağ Evi Ukrayna məsələsində həm ABŞ-ın, həm də Rusiyanın ortaq kompromis modelini axtarmaq məcburiyyətində buraxır.

Hələlik, ABŞ Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı məsələni mümkün qədər gündəmdən kənarda saxlamağa çalışır. Ancaq bunun əvəzində Rusiyanın səhnəarxası müqavimətinə baxmayaraq, rəsmi Kiyevə Avropa Birliyinə üzvlük ilə bağlı siyasi və iqtisadi təminatlar verilir. Ukraynanın təhlükəsizlik mexanizminin NATO-nun 5-ci maddəsinə bənzər, ancaq formal üzvlükdən kənar hüquqi çərçivə ilə təmin olunması ön plana keçirilir. Və “Reuters”ə danışan ABŞ rəsmisinin dedikləri də onu göstərir ki, Ağ Ev indi Rusiyanı institusional deyil, məhz razılaşdırılmış siyasi təminatlarla dayandırmağın yolunu tapmağa çalışır.

ABŞ-ın Avropa Birliyinə təzyiq siyasətinə bəzi Şərqi Avropa ölkələri sırasında Macarıstan da dəstək verir. Belə ki, Avropa Birliyi daxilində alternativ xəttin imkişafı ilə bağlı prosesdə Macarıstanın mövqeyi xüsusi yer tutur. Rəsmi Budapeşt Avropa Birliyinin Rusiya siyasətini, sanksiya mexanizmlərini, mərkəzləşdirilmiş qərarvermə modelini ardıcıl və sərt şəkildə tənqid edir. Eyni zamanda, Macarıstan ABŞ-ın praqmatik və ideologiyadan uzaq yanaşmasını açıq şəkildə dəstəkləyir. Bu, Ağ Evin maraqlarına uyğun olaraq, Avropa Birliyi daxilində balanslaşdırıcı və olduqca ciddi zəiflədici faktor yaradır. Və ABŞ Avropa Birliyini birbaşa dağıtmadan, onu daxildən parçalanmış vəziyyətdə saxlamaq imkanı qazanmış olur.

Təbii ki, ABŞ-ın Avropa Birliyi ilə münasibətlərinin ciddi şəkildə pozulması, bu quruma qarşı təzyiq siyasəti yürütməsi Kremli və Rusiyanın ən yaxın müttəfiqlərini tamamilə məmnun etməkdədir. Belə ki, Rusiyanın strateji müttəfiqi Belarusun prezidenti Aleksandr Lukaşenkonun Ağ Ev sahibi Donald Trampı açıq şəkildə tərifləməsi Rusiyanın patronajlığı altında olan məkandan verilən önəmli mesajdır. Bu açıqlama onu göstərir ki, Rusiya və onu dəstəkləyən dövlətlər hazırda ABŞ-la birbaşa anlaşmanı Avropa Birliyi ilə dil tapmaqdan daha real hesab edirlər. Yəni, Rusiyanın patronajlığı altındakı düşərgədə Tramp administrasiyası siyasi-ideoloji təzyiq yox, məhz razılaşma ritorikasına üstünlük verən tərəf kimi qəbul olunur. Bu yanaşma Rusiya ilə ABŞ arasında mümkün böyük razılaşmalar fonunda Avropa Birliyinin rolunun daha da zəifləmə ehtimalını artırır.

Belə anlaşılır ki, ABŞ üçün güclü və müstəqil Avropa Birliyi qətiyyən sərfəli deyil. Ona görə də, Ağ Ev Avropa Birliyini qlobal proseslərin istiqamətləndirmə mərkəzindən kənarlaşdırmağa çalışır. Bütün bunlar isə Avropa Birliyini zəiflətməklə yanaşı, ABŞ-ın “qoca qitə” üzərində təsirini daha da artırır. Və bu baxımdan, Avropa Birliyinin bu yeni geopolitik düzəndə subyekt olaraq qalacağı, yoxsa böyük güclərin razılaşmalarında obyektə çevriləcəyi hələlik qeyri-müəyyən suallar doğurur.(musavat.com)