Türkiyə Avropa İttifaqına niyə üzv ola bilmir? Professor səbəbləri AÇIQLADI

"Avropa İttifaqı (Aİ) 1957-ci ildə imzalanan Roma müqaviləsi ilə yaradılıb. Türkiyə 1963-cü ildə Aİ-yə üzvlük üçün müraciət etsə də, elə həmin ildən bu yana üzvlük prosesi dayandırılıb. Bunun da bir çox səbəbi var".

Bunu Oxu.Az-a açıqlamasında türkiyəli professor, beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Hüsamettin İnanç deyib.

O bildirib ki, Türkiyə Avropa üçün böyük strateji əhəmiyyət kəsb etsə də, Türkiyə ordusu Avropanın təhlükəsizlik arxitekturasını formalaşdıracaq gücə malik olsa da, Aİ "Narrow point of view", yəni dar perspektivli yanaşma sərgiləməyə davam edir:

"1995-ci ildə imzalanan Avropa İttifaqı-Türkiyə "Gömrük ittifaqı" sazişinə əsasən, hər iki tərəf arasında ticari məhsullar hər hansı bir gömrük məhdudiyyəti olmadan satıla bilər. Türkiyə "Gömrük ittifaqı" vasitəsilə Avropa İttifaqı ilə gömrük məhdudiyyəti olmadan məhsullarını sata bilirsə, lakin yenə də ittifaqa tamhüquqlu üzv qəbul edilmirsə, bu, artıq ikili standartdır.

Türkiyənin Aİ-yə üzv olmaması Kiprdəki vəziyyət, insan haqları, demokratiya və qanunun aliliyi kimi siyasi hadisələrlə əlaqələndirilsə də, ən böyük problem Türkiyənin 40 ildir mübarizə apardığı, 40 mindən çox vətəndaşımızın həyatına son qoyan PKK-nın terror təşkilatı kimi tanınmamasıdır. Halbuki Avropa İttifaqı tərəfindən dəstəklənən PKK, eləcə də FETÖ kimi terror təşkilatları məhz Türkiyənin parçalanması üçün yaradılıb. Bu isə o deməkdir ki, Avropa Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizində, Balkan ölkələrində, Qafqazda və Yaxın Şərqdə fəal rol oynamasının qarşısını almaq üçün əlindən gələni edir. Türkiyənin bu bölgələrdə öz maraqları üçün atdığı addımları birtərəfli və sabitliyi pozan addımlar kimi qəbul edilir. Yəni Ankaraya qarşı həmişə qərəzli münasibət nümayiş etdirilib".

"Avropa İttifaqının Türkiyəyə qarşı daha bir ikili standartlı mövqeyi bundan ibarətdir ki, Türkiyə üçün yeni bir səhifə açılacaqsa, bunun ancaq ittifaq kontekstində mümkün olacağı şərti qoyulub, halbuki digər ölkələrə münasibətdə bu, səs çoxluğu ilə edilib. Bundan başqa, Cənubi Kipr altı, Fransa yeddi fəslin açılmasına "birbaşa üzvlüklə bağlı" olduğunu əsas gətirərək veto qoyub.

Bu gün Şimali Kipr Türk Respublikasının müstəqil dövlət kimi qəbul edilməsi Avropa İttifaqı tərəfindən qəbuledilməz bir məsələ kimi qiymətləndirilir. Ancaq 2017-ci ildə Kipr danışıqlarına həsr olunan "Krans Montana" razılaşmasının nəticəsiz olmasından sonra Türkiyə yunanlar və Avropa İttifaqı ilə danışıqların faydasız olacağını görüb və "iki dövlətli həll yolu" təklif edib.

Nəticə olaraq deyə bilərik ki, Avropa İttifaqı əvvəldən Türkiyəyə qarşı qərəzli mövqe nümayiş etdirir. Hətta Türkiyə ittifaqa tamhüquqlu üzv olmaq üçün müzakirəyə açıq olan bütün mübahisəli məsələləri yerinə yetirmiş olsa belə, tamhüquqlu üzv olmaq mərhələsində bütün üzv ölkələr arasında referendum tələb olunur və üzvlük həmin ölkələrin parlamentlərində ratifikasiya edilməlidir. Halbuki bu proses başqa ölkələr üçün tətbiq edilmir. Deməli, Türkiyə bu prosesdə ikili standartlara məruz qalır. Çünki Fransa, Niderland və Almaniya kimi Türkiyəyə mənfi münasibət bəsləyən ölkələrin əhalisi, əlbəttə ki, referendumda Türkiyənin əleyhinə səs verəcək, xüsusilə bu gün Avropada ifrat sağçı, faşizm, islamofobiya və türkofobiyanın gücləndiyi bir vaxtda. Yəni Avropa İttifaqı Osmanlı keçmişi ilə üç qitəyə hökmranlıq edən, bu gün isə Avropa coğrafiyasının əhəmiyyətli bir hissəsinə hakim olan və iqtisadi baxımından inkişaf edən Türkiyənin güclənməsini istəmir. Çünki bu tarixi reallıq avropalıların yaddaşında bu gün də ilk gündə olduğu kimi qalmaqda davam edir. Ona görə də bu gün Türkiyənin Aİ-yə üzvlüyü, demək olar ki, mümkünsüz görünür", - deyə professor vurğulayıb.

Müsahibimiz əlavə edib ki, qitədə ifrat sağçıların yüksəlişi, üstəlik, İsrailin Qəzzadakı aqressiv mövqeyinə qarşı Türkiyənin Fələstini dəstəkləməsi və Ankara "HƏMAS və "Müsəlman qardaşları" ilə birlikdə hərəkət edir" iddiasının ortaya atılması Türkiyənin Avropa İttifaqına üzvlüyü əleyhinə yeni cəbhə formalaşdırıb:

"Bu isə o deməkdir ki, hər nə qədər Avropanın təhlükəsizliyinin formalaşmasında türk ordusunun əhəmiyyəti məlum olsa da, Türkiyənin qitədə aparıcı rolu şübhə doğurmasa da, təəssüf ki, Avropa dar düşüncəli yanaşmasından əl çəkə bilmir. Yəni Türkiyə ittifaqa və ümumiyyətlə qitəyə böyük imkanlar təqdim etmək iqtidarında olsa da, Aİ-nin qeyri-adekvat mövqeyi hələ də davam edir.

Düzdür, Trampın NATO-nu aradan qaldırmaq istəyi və Avropaya təhlükəsizlik təminatı verməməsi bu gün fərqli bir geosiyasi durumun yaranmasına səbəb olub, amma mən yenə də Türkiyənin Aİ-yə tamhüquqlu üzv qəbul olunmayacağına, əksi olsa belə, bunun çox vaxt aparacağına əminəm, Avropanın belə bir niyyəti yoxdur. Çünki sabah Avropa ilə ABŞ ortaq dil tapıb barışsalar, Türkiyə yenə də düşmən və qeyri-dost ölkə rəftarı görəcək.

Mərahim Nəsib