Türkiyə İsrail münasibətlərinin normallaşması regionda yeni güc mərkəzinin yaranmasına zəmin yaradacaq ŞƏRH

Aprelin 9-da ADA Universitetində “Yeni dünya nizamına doğru" mövzusunda beynəlxalq forumda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışı nəinki ölkə mətbuatının, o cümlədən dünya mətbuatının da diqqət mərkəzindədir. Ölkə Prezidentinin xüsusilə Türkiyə-İsrail münasibətləri ilə bağlı dediyi fikirlər böyük marağa səbəb olub. Hər iki ölkənin Azərbaycanın yaxın dostu olduğunu qeyd edən dövlətimizin başçısı əlavə edib ki, bu iki ölkə arasında anlaşılmazlıq narahatedicidir: “Türkiyə ilə müttəfiq ölkəyik. Biz 2021-ci ildə Şuşa Bəyannaməsini imzalamışıq və rəsmi olaraq müttəfiqik”. İsrailin də Azərbaycan üçün dost ölkə olduğunu vurğulayan Prezident deyib ki, bu qarşılıqlı dostluq müxtəlif çətin vəziyyətlərdə uzun illərdir özünü büruzə verib. Ona görə də bu iki ölkə arasında olan hər hansı bir anlaşılmazlıq bizi narahat edir”.
Dövlətimizin başçısının bu fikirləri bir neçə aspektdən əhəmiyyətli və diqqətəlayiqdir. Hesab edirəm ki, bu fikirlər ciddi şəkildə təhlil edilməli və həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq ictimaiyyətə təqdim olunmalıdır.
Bunu AZƏRTAC-a açıqlamasında siyasi şərhçi Əhməd Abbasbəyli deyib.
Onun sözlərinə görə, ölkə Prezidentinin forumdakı çıxışı, xüsusilə də səsləndirdiyi bu fikirlər bir daha təsdiqləyir ki, Azərbaycan çoxvektorlu və balanslaşdırılmış xarici siyasət strategiyasına sadiqdir. Bu strategiya, ilk növbədə, region ölkələri olmaqla, dünya dövlətləri ilə sağlam, səmimi və bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulması və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın inkişafını nəzərdə tutur. Dünyada qeyri-sabitliyin, dini və etnik çəkişmələrin artdığı bir dövrdə Azərbaycan, dinlərarası və multikultural harmoniyanın, sabitliyin, dini və milli tolerantlığın hökm sürdüyü, bu dəyərlərə həm daxili, həm də xarici siyasətində xüsusi önəm verən nadir ölkələrdən biridir. Məhz bu səbəbdən Azərbaycan, uzun müddət ərzində həm Türkiyə, həm də İsrail kimi regional güclərlə sıx əlaqələr qurmağı bacaran unikal ölkə olaraq, bu mürəkkəb proseslərdə tərəfsiz mövqe sərgiləməyə, hər iki tərəflə strateji tərəfdaşlığı qorumağa və yenidən vasitəçi rolunu üzərinə götürməyə hazır olduğunu nümayiş etdirir.
Siyasi şərhçi qeyd edib ki, Azərbaycan Respublikası uzaqdan və yaxından gələn çoxsaylı təhdidlərə, böhtan və iftiralara baxmayaraq, ölkə daxilində sabitliyi qorumaqla yanaşı, regionda da sabitliyin və təhlükəsizliyin təmin olunmasına ciddi səylər göstərir. Bu istiqamətin Azərbaycan üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğu, ölkə rəhbərliyinin bu məsələyə səmimi və həssas yanaşması, onun daim dövlətin siyasi gündəliyində yer alması və bu sahədə ardıcıl addımlar atılması ilə aydın şəkildə özünü göstərir.
Azərbaycanın atdığı bu addımlar qardaş Türkiyə və dost İsrail dövləti arasında ziddiyyətə deyil, əksinə, tərəfdaşlığa əsaslanan münasibətlərin təzahürüdür. Bu münasibətlər həm də gələcəkdə regionda yeni bir güc mərkəzinin formalaşmasına, müxtəlif problemlərin və məsələlərin kənar qüvvələrin, - çox zaman isə ziyanlı təsir göstərən “ayı xidməti”nin, - iştirakı olmadan, məhz region dövlətlərinin gücü və iştirakı ilə həllinə yönəlmiş səylərin bariz nümunəsidir. Prezident İlham Əliyev də dəfələrlə vurğulayıb ki, regionla bağlı məsələlər yalnız region dövlətlərinin imkanları və qarşılıqlı əməkdaşlığı çərçivəsində həll olunmalıdır.
Bütün bu faktlar bir daha sübut edir ki, dövlətimizin başçısı İlham Əliyev artıq yalnız ölkə miqyaslı siyasətçi kimi deyil, region və dünya miqyaslı nüfuzlu liderlər sırasında yer alan, qlobal məsələlərin həllinə töhfə verə biləcək səviyyədə bir siyasi xadim kimi müzakirə olunmalıdır. Onun qaldırdığı məsələlər və irəli sürdüyü mövqelər təkcə Azərbaycan və region üçün deyil, həm də bütün dünya üçün əhəmiyyət kəsb edir. Digər tərəfdən, Prezident İlham Əliyev təkcə uğurlu və nüfuzlu bir dövlət xadimi olmaqla kifayətlənmir, O, eyni zamanda, yüksək insani dəyərlərə sahib olan, “dosta-dost, düşmənə-düşmən” prinsipinə sadiq qalan bir liderdir. Onun narahatlığı yalnız Azərbaycanın vətəndaşları ilə məhdudlaşmır, O, regionun bütövlükdə sabitliyi və təhlükəsizliyi üçün məsuliyyət hissi daşıyır. Bugünkü dünyada riyakarlığın, xəyanətin, satqınlığın geniş yayıldığı bir dövrdə Azərbaycan Prezidenti dürüst, mərd və prinsipial mövqeyi ilə seçilən nadir siyasi lider obrazını nümayiş etdirir.
“Göründüyü kimi, Türkiyə-İsrail münasibətləri Azərbaycan üçün son dərəcə vacib və həssas bir məsələdir. Xüsusilə bu münasibətlərin gərginliyin pik həddinə çatdığı, Qərb mediasında hətta İsrail-Türkiyə müharibəsi ehtimalının müzakirə olunduğu bir dövrdə, Azərbaycanın bütün gücü ilə proseslərin müsbət məcraya yönəlməsinə, iki ölkə arasında yeni, nikbin, hər iki tərəf üçün sərfəli və şərəfli bir səhifənin açılmasına çalışması, təkcə əsl dost və müttəfiq davranışı deyil, eyni zamanda, təbii və məsuliyyətli mövqedir.
2010-cu ildə baş verən “Mavi Mərmərə” böhranından sonra kəskinləşən və müəyyən fasilələrlə davam edən Türkiyə-İsrail münasibətləri bu gün demək olar ki, tamamilə pozulmuş vəziyyətdədir. Bu münasibətlərin gələcəkdə hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyi, perspektivlərinin nədən ibarət olacağı sual doğurur. Mövcud ziddiyyətlər hansı qüvvələrin maraqlarına xidmət edir və əksinə, hansı tərəflər bu münasibətlərin normallaşmasında maraqlıdır? Təməli 1949-cu ilin martında qoyulan və uzun illər hərbi, strateji və diplomatik əməkdaşlıqla xarakterizə olunan Türkiyə-İsrail münasibətlərinin bu səviyyəyə qədər zəifləməsinə səbəb nədir? Bu iki dövlət arasında münasibətlərin yaxşılaşmasına mane olan amillər hansılardır və onların aradan qaldırılması üçün hansı real addımlar atıla bilər?
Təbii ki, Türkiyə-İsrail münasibətlərində gərginliyin aradan qaldırılmasına, prosesin müsbət istiqamətə yönəlməsinə səmimi və xoşməramlı şəkildə töhfə verməyə çalışanlar olduğu kimi, əksinə, vəziyyəti daha da gərginləşdirməyə, suyu bulandırmağa və qığılcımı alovlandırmağa çalışan qüvvələr də az deyil, hətta deyə bilərik ki, sayca daha çoxdurlar. Bu baxımdan, Azərbaycan və onun dostlarının qarşısında dayananlar təkcə say üstünlüyü ilə deyil, həm də dini, milli, siyasi və ideoloji baxımdan müxtəlif və rəngarəng bir mənzərə yaradır”, - deyə Ə.Abbasbəyli vurğulayıb.
O qeyd edib ki, Yaxın Şərqdə söz sahibi olmaq uğrunda bir-biri ilə rəqabət aparan, hətta bu yolda bir-birlərini didib-parçalamağa hazır olan bəzi “İslam” və “ərəb” təəssübkeşləri nəinki həmin ərazidə yəhudi dövləti İsrailin varlığını qəbul edirlər, nə də vaxtilə təəbələri olduqları Osmanlı imperiyasının varisi olan Türkiyəyə isti münasibət bəsləyirlər. Siyasi və hərbi baxımdan kifayət qədər güclü və nüfuzlu olan bu iki dövlətin münasibətlərinin normallaşması, birgə əməkdaşlıq etməsi, təbii olaraq, həmin qüvvələrin maraqlarına uyğun gəlmir və onları ciddi şəkildə narahat edir. Digər tərəfdən, Suriyada hərbi bazalarını saxlamaq imkanları getdikcə azalan və Aralıq dənizinin şərqindəki mövqelərini qorumağa çalışan Rusiya, həmçinin “İslam” pərdəsi altında gizlənən, amma əslində şovinizm və imperializm məqsədi güdən qüvvələr də regionda ciddi təsir göstərirlər. Bu qüvvələr, xüsusən də Suriya ilə bağlı xəyalları uğursuzluğa uğramış, PKK, YPG və digər terrorçu təşkilatlarla əlaqələrini davam etdirərək, onları mütəmadi olaraq alət kimi istifadə edirlər. Beynəlxalq imperialist qüvvələr isə regiondakı bu proseslərdə barışdırıcı mövqe tutmaqdan uzaqdırlar və əmin-amanlıq arzusunda olanlardan deyillər.
Nəhayət, bizim üçün vacib olan bir digər detal da budur ki, hələ də “separatçılıq” və “revanşizm” havası ilə yaşayan, “faşist-daşnak” ünsürləri bu məsələlərdə maraqlı tərəflərdir. Onlar bütün imkanlardan istifadə edərək gərginliyi artırmaq məqsədilə qızışdırıcı mövqedə dayanırlar. Çürük düşüncələri və mənəviyyatı şübhəli olan bəzi fərdlər, nüfuzlu siyasi havadarlarının və maliyyə dayaqlarının dəstəyi ilə, müxtəlif vasitələrlə, o cümlədən Azərbaycan, İsrail və Türkiyə pasportu daşıyan şəxslərin “ucuz” xidmətlərindən istifadə edərək bu gərginliyi daha da dərinləşdirməyə çalışırlar.
“Lakin inanıram ki, prosesi qəsdən körükləmək və onsuz da zəif olan dünyamıza yeni fəlakətlər, faciələr gətirmək istəyən qara qüvvələr, bizə iki yaxın və doğma olan dövləti qarşı-qarşıya qoymağa və gərginliyi pik həddinə çatdırmağa nail ola bilməyəcəklər. Bu məsələni əngəlləyən bir çox səbəb mövcuddur:
- Həm türklər, həm yəhudilər, həm də azərbaycanlılar tarix boyunca bir-birinə faydalı olub, bir-birlərini qoruyub himayə ediblər. Tarixdə bu əlaqənin əksini sübut edən bir tək fakt belə tapıla bilməz.
-Bu, həmçinin qlobal geosiyasi maraqlar baxımından da mümkün olmayan bir haldır. Çünki NATO üzvü Türkiyənin ABŞ-ın ən yaxın müttəfiqlərindən biri və hazırda bəlkə də ən yaxını İsraillə üz-üzə gəlməsi, bütün bu geosiyasi sistemə, o cümlədən NATO-nun və ABŞ-ın nüfuzuna ciddi zərbə vurmuş olardı.
-Regionda toqquşan çoxsaylı maraqlar və qüvvələrin təhlili göstərir ki, İsrailin təhlükəsizliyinin müdafiəçilərinin əksəriyyəti, onun Türkiyə ilə münasibətlərinin normallaşmasını daha məqbul və faydalı hesab edirlər.
-Nəhayət, indiki vəziyyətdə İsrail-Türkiyə münasibətlərini dərhal və asanlıqla bərpa etmək çətin olsa da, inanıram ki, Azərbaycanın İsrail və Türkiyə arasında olan gərginliyi aradan qaldırmaq cəhdləri uğurlu olacaq. Azərbaycan, öz siyasi və diplomatik səyləri ilə bu əlaqələrin normallaşmasına nail olacaq və iki ölkə arasındakı əvvəlki əlaqələr bərpa ediləcək. Bu, həm də Azərbaycanın milli və dövlət maraqlarına tam uyğundur.
Azərbaycanın strateji müttəfiqi olan Türkiyə ilə yaxın əməkdaşlıq etdiyi İsrail arasındakı əlaqələrin yenidən müsbət dinamika ilə inkişafı, əlaqələrin bərpası və bu münasibətlərin yeni bir formatda - Azərbaycan-Türkiyə-İsrail triosu olaraq qurulması, geniş bir coğrafiyada - Aralıq dənizi, Orta Şərq və Cənubi Qafqaz bölgəsinin siyasi mənzərəsinə mühüm çalarlar əlavə edər. Bu, yeni reallıqların formalaşmasına, yeni bir siyasi düzənin yaranmasına və iqtisadi inkişafın növbəti mərhələsinin başlanğıcına zəmin yaradardı. İsrail və Türkiyə arasındakı münasibətlərin bərpası və daha geniş, həm siyasi, həm hərbi, həm də iqtisadi üçtərəfli çoxşaxəli əlaqələrin qurulması, bu üç dövlətin inkişafına yeni impuls verərdi. Ümumilikdə bu müsbət dəyişikliklər, geniş bir bölgənin təhlükəsizliyinə müsbət təsir edər və regional sabitliyin möhkəmlənməsində əhəmiyyətli rol oynaya bilər”, - deyə siyasi şərhçi vurğulayıb.