Uzunmüddətli fasilələr möhlət hüququnun itirilməsinə səbəb ola bilər

"Azərbaycanda hərbi xidmətə çağırış və təhsil arasında möhlət hüququ məsələsi uzun illərdir müzakirə olunan mövzulardan biridir. Təhsil alan şəxslərə hərbi xidmətlə bağlı verilən möhlət hüququ təhsilin dəstəklənməsi və ali təhsilli vətəndaşların sayının artırılması məqsədini daşıyır. Bununla belə, möhlət hüququnun tətbiqi qanunvericiliyin tələblərinə və təhsil prosesinin ardıcıllığına ciddi şəkildə bağlıdır. “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən, əyani təhsil alan tələbələrə müəyyən şərtlərlə hərbi xidmətdən möhlət hüququ verilir. Bu hüquq təhsilin bakalavr, magistratura və doktorantura səviyyələrində tətbiq olunur". Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

Kamran Əsədov sözlərinə belə davam edib: "Hərbi xidmətə çağırış yaşı 18-dən başlayaraq 30 yaşa qədər davam edir. Təhsil üçün möhlət hüququ yalnız əyani təhsil formasında mümkündür. Qiyabi və ya distant təhsil alan şəxslər möhlət hüququndan istifadə edə bilməz. Möhlət hüququnun əsas şərtlərindən biri təhsilin pillələrarası fasiləsizliyidir. Bu o deməkdir ki, bakalavr təhsilini bitirən tələbə magistratura təhsilinə fasiləsiz şəkildə davam edərsə, möhlət hüququnu saxlaya bilər. Lakin uzunmüddətli fasilələr möhlət hüququnun itirilməsinə səbəb ola bilər. Misal olaraq, bakalavr təhsilini başa vurduqdan sonra 4-5 il fasilə verərək magistraturaya daxil olan şəxs artıq möhlət hüququndan istifadə edə bilməz. Belə hallarda qanunvericilik təhsilin ardıcıllığını əsas götürür.

Statistik göstəricilər göstərir ki, Azərbaycanda hərbi xidmətdən təhsil səbəbilə möhlət hüququndan istifadə edənlərin sayı artır. Son illərin məlumatlarına əsasən, hər il minlərlə tələbə təhsil aldıqları müddət ərzində hərbi xidmətə çağırışdan azad olunur. Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən təqdim edilən məlumatlara görə, 2024-cü ildə bu hüquqdan istifadə edənlərin sayı əvvəlki illə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Təhsil möhləti, xüsusilə bakalavr və magistratura pillələrində daha çox tətbiq olunur, çünki bu təhsil səviyyələri üçün möhlət hüququ qanunda xüsusi olaraq tənzimlənir.

Beynəlxalq təcrübə də bu mövzuda maraqlıdır. Dünya ölkələrində təhsil səbəbilə hərbi xidmətdən möhlət hüququ ilə bağlı müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Məsələn, Türkiyədə təhsilini davam etdirən tələbələr hərbi xidmətə çağırışdan azad edilir, lakin bu hüquq yalnız 29 yaşa qədər davam edir. Bu yaşdan sonra möhlət hüququ qüvvədən düşür. Almaniyada isə hərbi xidmət könüllü əsaslarla həyata keçirilir və tələbələr təhsillərini tamamladıqdan sonra xidmət etməyi seçə bilərlər. Skandinaviya ölkələrində təhsil və hərbi xidmət paralel şəkildə təşkil olunur. Tələbələr təhsillərinə davam edərkən hərbi xidmətlərini qısa müddətli təlimlər şəklində yerinə yetirirlər.

Azərbaycan təcrübəsi isə əsasən ali təhsili dəstəkləyən və tələbələrin möhlət hüququndan yararlanmasını təmin edən yanaşmadır. Lakin qanunvericilikdə göstərilən tələblər çərçivəsində təhsil ardıcıllığı və əyani formada təhsil almaq əsas şərt olaraq qalır. Bu yanaşma təhsilin dəstəklənməsinə xidmət etsə də, bəzi hallarda təhsil pillələri arasında fasilə verən şəxslərin hüquqlarını məhdudlaşdıra bilər. Məsələn, 27-28 yaşında magistratura təhsilinə daxil olan şəxs, təhsil fasiləsiz olmadıqda möhlət hüququndan istifadə edə bilmir. Bu səbəbdən, hərbi xidmət və təhsil arasında möhlət hüququ məsələsində qanunun tətbiqi fərdi hallara əsaslanaraq araşdırılır.

Azərbaycanda hərbi xidmət və təhsil arasında möhlət hüququnun tətbiqi bir tərəfdən təhsil alan gəncləri dəstəkləsə də, digər tərəfdən bu prosesdə müəyyən məhdudiyyətlər qoyur. Təhsilini davam etdirmək istəyən şəxslər, xüsusilə təhsil pillələri arasında uzun fasilələr verdikdə, bu hüququ itirə bilərlər. Belə hallarda hərbi xidmətə çağırışdan azad olmaq və ya möhlət hüququnu saxlamaq üçün Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinə müraciət edərək dəqiq məlumat almaq tövsiyə olunur. Bu yanaşma həm şəxsi vəziyyətin dəqiq qiymətləndirilməsinə, həm də qanunun daha düzgün tətbiqinə xidmət edir".

Ayşən Vəli