Xocalı soyqırımını təsdiqlətmək: nəyi necə etməliyik?

Soyqırımı sadəcə kütləvi qətl deyil. Bu, yalnız şəkillərdə və şahid ifadələrində əksini tapan dəhşətli qırğın deyil. Bu, hüquqi baxımdan müəyyən olunmuş ağır cinayətdir ki, onun arxasında təkcə faciə deyil, sistemli və məqsədyönlü niyyət dayanır. Məhz bu səbəbdən, Xocalı qətliamının və azərbaycanlılara qarşı digər kütləvi qırğınların soyqırımı kimi tanınması emosional reaksiya ilə deyil, tarixi faktlara, ideoloji zəmində qurulmuş nifrət təbliğatına və hüquqi arqumentasiyaya söykənməlidir.

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Ruanda, Srebrenitsa və XX əsrin digər beynəlxalq tribunal təcrübələri beynəlxalq hüquqa bu istiqamətdə aydın meyarlar verib. Onların arasında ən mühüm olanı - dolus specialis, yəni xüsusi niyyət anlayışıdır. Bu anlayış soyqırımını müharibə cinayətlərindən, insanlığa qarşı cinayətlərdən və digər zorakılıq formalarından fərqləndirən əsas elementdir.

Soyqırımı anlayışı ilk dəfə 1948-ci il BMT Konvensiyasında - "Soyqırımının qarşısının alınması və onun cəzalandırılması haqqında Konvensiya"da rəsmiləşdirilib. Konvensiyanın II maddəsinə görə, soyqırımı - "milli, etnik, irqi və ya dini qrupun tamamilə və ya qismən məhv edilməsinə yönəlmiş hərəkətlərdən hər hansı biri"dir. Bu hərəkətlər sırasına daxildir: - qrup üzvlərinin öldürülməsi; - onlara ciddi fiziki və ya psixoloji zərər yetirilməsi; - onların tam və ya qismən fiziki məhvini hədəfləyən həyat şəraitinin yaradılması; - qrup daxilində doğumların qarşısını almağa yönəlmiş tədbirlər; - uşaqların zorla bir qrupdan digərinə verilməsi.

Lakin bunlar arasında ən əsas meyar - həmin qrupun məhz "qrup kimi" məhv edilməsinə yönəlmiş niyyətdir. Bu xüsusi niyyət (dolus specialis) o deməkdir ki, öldürmələr, əzab və deportasiyalar münaqişənin yan təsiri yox, onun əsas məqsədi olub.

Ruanda üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalı (ICTR) və keçmiş Yuqoslaviya üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalı (ICTY) müəyyən ediblər ki, dolus specialis yalnız yazılı əmr və sənədlərlə yox, həm də aşağıdakılar vasitəsilə sübut edilə bilər: - sistemli təbliğat və nifrət çağırışları; - dövlət rəsmilərinin ideoloji çıxışları; - qurbanların etnik mənsubiyyətə görə seçilməsi; - hərbi zərurəti aşan qəddarlıq dərəcəsi; - hadisələrin ardıcıllığı və məntiqi, hansı ki müəyyən qrupun məhv edilməsinə yönəldiyi göstərir.

Prosecutor v. Akayesu və Prosecutor v. Krstić işləri göstərdi ki, bu xüsusi niyyətin sübutu yalnız birbaşa etirafdan yox, həm də kontekstdən - qurban seçimi üsulundan, təbliğatın tonundan və ritorikasından, hərəkətlərin ardıcıllığından əldə edilə bilər.

Xocalı qırğını sadəcə silahlı münaqişə epizodu deyildi. "Human Rights Watch", "Memorial" və digər beynəlxalq müşahidəçilərin məlumatına əsasən, 600-dən çox dinc azərbaycanlı - qadınlar, uşaqlar, qocalar - qətlə yetirilib. Bəziləri diri-diri yandırılıb, bəziləri eybəcər hala salınıb, başları kəsilib. Minlərlə insan yaralanıb, yüzlərlə insan girov götürülüb. Körpələrin öldürülməsi, insan bədənlərinin doğranması və işgəncə verilməsi kimi faktlar dolus specialisin varlığını açıq şəkildə göstərir.

Amma daha vacibi - bütün bunlar boşluqda baş verməyib. Xocalıdan bir neçə il əvvəl, azərbaycanlıların qeyri-insanlaşdırılması məqsədilə məqsədyönlü ideoloji təbliğat kampaniyasına start verilmişdi. İdeoloqlar, yazıçılar, siyasətçilər, dövlət rəhbərləri açıq şəkildə bəyan edirdilər ki, azərbaycanlılar "yad ünsür", "təhlükə", "barbarlardır" və onlar ermənilərlə eyni məkanda yaşamamalıdırlar.

Bu təbliğat hüquqi cəhətdən əhəmiyyətli sübut sayılır - yəni xüsusi niyyətin varlığına dəlalət edir. Məhz bu cür hallara görə Ruanda üzrə Beynəlxalq Tribunal, tutsiləri "tarakanlar" adlandıran radioaparıcıları ömürlük həbslə cəzalandırmışdı.

... Ruanda üzrə Tribunal The Prosecutor v. Jean-Paul Akayesu işi üzrə verdiyi tarixi qərarda qeyd etdi ki, soyqırımı öldürmələrlə başlamır. Soyqırımı ideoloji ritorika ilə, qonşunu "çirkab", "təhlükə", "parazit" kimi təqdim etməklə başlayır. Ruandada tutsilərin məhv edilməsi üçün zəmin bu sözlərlə hazırlanmışdı. Ermənistanda da eyni tip ritorika hökm sürürdü - və ən vacibi, bu, dövlət rəhbərləri, əsas ideoloqlar və hərbi rəhbərlər səviyyəsində baş verirdi.

Beynəlxalq hüquq nifrət təbliğatını dolus specialisin mühüm elementi kimi qəbul edir. Həm Ruanda, həm də Bosniya işlərində (Srebrenitsa daxil olmaqla) məhkəmələr ictimai çıxışlardan, mediada yayılan materiallardan və ideoloji sənədlərdən istifadə edərək sübut etmişdilər ki, törədilən zorakılıq spontan yox, məqsədyönlü idi.

1980-ci illərin sonlarından başlayaraq, Qarabağ münaqişəsinin alovlanması fonunda erməni cəmiyyətində azərbaycanlılara qarşı sistemli dehumanizasiya kampaniyası qurulmağa başladı. Bu təbliğat bir neçə əsas mesaj üzərində qurulmuşdu: - Azərbaycanlılar "barbar", "vəhşi ordular", "xristian sivilizasiyasına təhlükə"dir; - Onların "erməni torpağında" mövcudluğu - düzəldilməli olan tarixi səhvdir; - Onlarla birgəyaşayış mümkün deyil, çünki "etnik cəhətdən uyğun deyillər".

Bu ritorikanın kulminasiyası aparıcı erməni ideoloqlardan biri olan Zori Balayanın sözlərində öz ifadəsini tapdı. Onun "Ruhun dirilməsi" kitabında azərbaycanlılara qarşı törədilən işgəncələr və qətllər sadist həzzlə təsvir edilir və açıq-aşkar müdafiə olunur. Bu kitab 1990-cı illərdə çap olunsa da, marjinal deyil - əksinə, Qarabağdakı hərbi əməliyyatlara ideoloji əsas kimi istifadə olunmuşdur.

Zori Balayan sözün əsl mənasında belə yazır:
"Əgər azərbaycanlılar Ermənistanda yaşamaqda davam etsəydilər, bizim aqibətimiz necə olardı? Biz məhv olardıq..."
Bu narrativ təkcə qətlləri və deportasiyanı bəraətləndirmirdi, həm də onların zəruriliyini tələb edirdi.

Aşağıda göstərilən sitatlar və hərəkətlər Ermənistan rəhbərlərinin azərbaycanlıları etnik qrup olaraq məhv etməyə yönəlmiş dolus specialis - yəni xüsusi niyyətini açıq şəkildə əks etdirir:

- Levon Ter-Petrosyan, Ermənistanın birinci prezidenti. Azərbaycan mənbələrinin məlumatına görə, Xankəndidə keçirilmiş qapalı müşavirədə belə deyib: "Mən fəxr edirəm ki, Ermənistan regionda yeganə monoetnik dövlətdir. Biz azərbaycanlılardan qurtulduq".
Bu səviyyədə bir etiraf - Ruanda liderlərinin ICTR-də istintaqa cəlb olunmasına səbəb olan bəyanatlarla eyni hüquqi mahiyyət daşıyır.

- Robert Koçaryan, Ermənistanın ikinci prezidenti, 2001-ci ildə verdiyi müsahibədə bildirib: "Azərbaycanlılar və ermənilər etnik baxımdan uyğun deyil".
"Etnik uyğunsuzluq" ifadəsi təkcə ideoloji deyil, həm də hüquqi baxımdan təhlükəlidir. Beynəlxalq təcrübədə bu termin fiziki ayırma, kənarlaşdırma və yox etməyə yönəlmiş niyyətin göstəricisi kimi qəbul edilir. Məhz bu məntiqlə nasistlərin irq nəzəriyyələri qurulmuşdu və Bosniya tribunalında bu cür ifadələr soyqırımı sübutu kimi qiymətləndirilmişdi.

- Serj Sarkisyan, Ermənistanın üçüncü prezidenti və Xocalı soyqırımının əsas təşkilatçılarından biri. 2000-ci ildə britaniyalı jurnalist Tomas de Vaala verdiyi müsahibədə açıq şəkildə etiraf edib:
"Xocalıdan əvvəl azərbaycanlılar düşünürdülər ki, biz mülki əhaliyə əl qaldırmarıq. Biz bu fikri dəyişə bildik".
Bu bəyanat hər hansı bir şübhəyə yer qoymur: dinc əhaliyə qarşı zorakılıq planlı, məqsədli və nümayişkaranə idi - qorxu yaratmaq, əsgərlə uşaq arasındakı sərhədi, müharibə ilə soyqırımı arasındakı fərqi silmək üçün.

Bu sitatlar və bəyanatlar sadəcə ritorika deyildi. Onlar erməni silahlı qüvvələrinin motivasiyasının əsasını təşkil edirdi. Xocalı misalında bu əlaqə xüsusilə aydın görünür: sözlər əmələ çevrilmişdi.

Serj Sarkisyanın komandanlığı altında və 366-cı motoatıcı alayla birgə həyata keçirilmiş hücum nəticəsində Xocalı qəsəbəsi məqsədli şəkildə "təmizləndi". Əsir götürülmürdü, qaçanlar güllələnir, qadınlar və uşaqlar avtomat və bıçaqla qətlə yetirilirdi. Bəzi cəsədlər yandırılmış, bəziləri eybəcərləşdirilmişdi. Bu qəddarlıq nə hərbi zərurətlə, nə də döyüş xaosu ilə izah oluna bilərdi. Bu, açıq şəkildə qarşı tərəfin əvvəlcədən "yarıminsan", "təhlükə", "barbar" kimi təqdim edilməsinin nəticəsi idi.

Ruanda və Bosniya üzrə məhkəmə işləri - Jean-Kamil Ntibakuze, Jorj Rutaganda, Radislav Krstiç - göstərdi ki, ideoloji ritorika ilə müşayiət olunan kütləvi qətllər soyqırımı kimi qiymətləndirilməyə tam əsas verir. Xüsusilə Prosecutor v. Krstić (ICTY) işində məhkəmə qərara aldı ki, Srebrenitsada 8000 müsəlmanın öldürülməsi etnik qrupun bir hissəsinin məhv edilməsinə yönəlmişdi - baxmayaraq ki, əsasən kişi və yeniyetmələr hədəf alınmışdı.

Xocalıda da eyni məntiq mövcuddur: yüzlərlə dinc azərbaycanlının - qadınların, uşaqların, yaşlıların - məqsədli şəkildə öldürülməsi, üstəlik bu zorakılığı müşayiət edən "etnik təmizliklə" bağlı dövlət bəyanatları dolus specialisin açıq sübutudur.

Təkcə Xocalı deyil: azərbaycanlılara qarşı cinayətlər zənciri

Xocalı faciəsi ən dəhşətli və simvolik epizod olsa da, yeganə hadisə deyil. 1980-ci illərin sonu - 1990-cı illərin əvvəllərində Ermənistan ərazisində, Qarabağ və işğal olunmuş ərazilərdə onlarla yaşayış məntəqəsini əhatə edən irimiqyaslı etnik təmizləmə kampaniyası həyata keçirildi.

Azərbaycanın və beynəlxalq humanitar təşkilatların rəsmi məlumatına görə: - Ermənistan ərazisindən 250 000-dən çox azərbaycanlı qovulmuşdur; - Qarabağ və ətraf rayonlardan 750 000 nəfər köçkün salınmışdır; - 900-dən çox şəhər, kənd və qəsəbə - əsasən azərbaycanlıların yaşadığı - yerlə-yeksan edilmişdir; - On minlərlə insan öldürülmüş və ya itkin düşmüşdür - onların arasında minlərlə qadın, uşaq və yaşlı var idi.

Bu, təsadüfi baş verən zorakılıq dalğası deyildi. Bu, təbliğatla, hərbi maşınla və elitaların səssiz razılığı ilə müşayiət olunan ardıcıl etnik təmizləmə proqramı idi. Yalnız insanlar yox, onların izləri də məhv edilirdi.

Soyqırımı Konvensiyasına və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin hüquqi izahlarına görə, bir xalqın mədəni və dini irsinin məhv edilməsi də həmin qrupun məhv edilməsinə yönəlmiş niyyətin sübutu sayıla bilər. Bu, azərbaycanlılarla bağlı məsələ üçün xüsusilə aktualdır.

30 illik işğal dövründə: - Ağdam, Füzuli, Zəngilan, Cəbrayıl kimi şəhərlərdəki yüzlərlə məscid, o cümlədən nadir İslam memarlıq abidələri dağıdılmışdır; - türbələr, məqbərələr, qəbiristanlıqlar təhqir olunmuş və vandalizmə məruz qalmışdır; - azərbaycanlı toponimləri daşıyan yaşayış məntəqələri ya tamamilə silinmiş, ya da adları dəyişdirilmişdir; - tarixi arxivlər, əlyazmalar və epiqrafik abidələr məhv edilmiş və ya daşınmışdır.

Bu yanaşma Bosniyada qeydə alınmış təcrübəni xatırladır: serb qüvvələri məscidləri dağıdır, arxivləri yandırır və divarlara "bu torpaq təmizləndi" yazırdılar. Prosecutor v. Karadžić işində Beynəlxalq Cinayət Tribunalı bu hərəkətləri soyqırımı planının tərkib hissəsi kimi qəbul etdi. Ermənistan tərəfi də eyni addımları atmışdır.

Ter-Petrosyanın "monoetnik Ermənistan" barədə sözləri təsadüfi ifadə yox, dövlət səviyyəli siyasətin aşkar etirafıdır. 1988-ci ildən başlayaraq, azərbaycanlıların əsrlər boyu yaşadığı torpaqlardan sistemli şəkildə çıxarılması həyata keçirilib.

"Human Rights Watch", Amnesty International və ATƏT-in hesabatlarına əsasən: - azərbaycanlıların evləri yandırılıb və ya "yeni sahiblər" tərəfindən mənimsənilib; - insanlar blok-postlarda öldürülüb, oğurlanıb, işgəncəyə və təcavüzə məruz qalıb; - deportasiyalar silahlı qrupların nəzarətində və zorakılıq müşayiəti ilə həyata keçirilib; - Məşəli, Qaradağlı, Ağdaban kimi kəndlərdə sənədləşdirilmiş kütləvi qırğınlar olub - bunlar insanlığa qarşı cinayət və soyqırımı tərifinə tam uyğundur.

Ruanda və Bosniya tribunalında prokurorları düşündürən əsas sual belə idi: niyə sıravi əsgərlər bu qədər vəhşicəsinə öldürür? Niyə baş kəsirlər, uşaqlara təcavüz edirlər, insanları diri-diri yandırırlar?

Cavab, adətən, birdir: ideoloji emal. Bu emal cinayəti mənəvi tabu yox, "milli azadlıq hərəkatının aktı"na çevirir. Ermənistan nümunəsində bu, tam açıq şəkildə müşahidə olunub. Təbliğat, ədəbiyyat, media, dini liderlər, məktəb proqramları - hamısı azərbaycanlını "barbar", "təhlükə", "bağışlanmaz düşmən" kimi təqdim edirdi.

Ruandada əsas ittiham fiqurlarından biri olan Jorj Rutaganda - tutsiləri "tarakan" adlandıran radioverilişləri maliyyələşdirən bir iş adamı idi. O, ordu komandanı deyildi. Heç bir əmri imzalamamışdı. Amma tribunal onun nifrətin yayılmasında rolunu soyqırımında iştirak kimi qiymətləndirdi.

Eyni hal Ermənistan nümunəsində də müşahidə olunur:

- Zori Balayan - ideoloq və təbliğatçıdır;
- Levon Ter-Petrosyan - millətin "təmizliyilə" fəxr edən dövlət başçısı;
- Robert Koçaryan - iki xalqın "etnik cəhətdən uyğun olmadığını" bəyan etmiş sabiq döyüş komandiri;
- Serj Sarkisyan - "azərbaycanlıların fikrini dəyişdirdik" deyən, Xocalı soyqırımının hərbi təşkilatçısı.

Bu bəyanatların və hərəkətlərin hər biri dolus specialis - yəni xüsusi niyyət divarına qoyulmuş hüquqi bir kərpicdir.

Hüquqi əsaslandırma: Xocalı soyqırım aktı kimi

1948-ci il BMT Soyqırımı Konvensiyası beş əsas əməlin hər hansı birinin, xüsusi niyyətin mövcudluğu halında, soyqırımı təşkil etdiyini bildirir. Xocalı hadisəsi bu əməllərin bir neçəsinə tam uyğundur:

Qrup üzvlərinin öldürülməsi - sənədlərlə təsdiqlənmiş şəkildə 600-dən artıq dinc sakin, o cümlədən qadınlar, uşaqlar və yaşlılar qətlə yetirilib. Qətliam kütləvi, nümayişkaranə qəddarlıqla (baş kəsmə, diri yandırma, doğrama) həyata keçirilib.
Ciddi fiziki və psixoloji zərər yetirilməsi - yüzlərlə yaralı, minlərlə əsir götürülən, işgəncəyə, təcavüzə və mənəvi təhqirə məruz qalan insanlar.
Yaşayış üçün dözülməz şəraitin məqsədli yaradılması - şəhərin mühasirəyə alınması, ərzaq, su və tibbi yardımın kəsilməsi, humanitar dəhlizlərin bağlanması.
Bütün bunlar əvvəlcədən başlanmış və açıq şəkildə etnik təmizləməyə yönəlmiş ideoloji kampaniyanın fonunda baş verirdi.

Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, dolus specialisin mövcudluğu soyqırımı kimi tanınma üçün əsas şərtdir. Beynəlxalq məhkəmə təcrübəsi (ICTY, ICTR) bu niyyətin aşağıdakı yollarla müəyyən edilməsinə imkan verir: - liderlərin açıq bəyanatları; - KİV və ədəbiyyatda nifrət təbliğatı; - zorakılığın bir etnik qrupa qarşı selektiv yönəlməsi; - hərəkətlərin sistemliliyi və məqsədyönlü koordinasiyası.

Xocalı və digər analoji epizodlar üzrə: - Sarkisyan etiraf edir ki, dinc əhaliyə qarşı zorakılıq qəsdən törədilib və azərbaycanlıların "fikrini dəyişmək" məqsədi güdüb;
- Ter-Petrosyan monoetnik Ermənistanla fəxr edir;
- Xocalı və digər yaşayış məntəqələrində həyata keçirilən zorakılıq və qorxutma metodları tipik soyqırımı əlamətləridir.

Bosniya üzrə məhkəmədə eyni cür göstəricilər (yazılı əmr olmasa belə) Srebrenitsa hadisələrinin soyqırımı kimi qiymətləndirilməsi üçün yetərli sayılıb. Ruanda işlərində "tarakanları öldürün" kimi radio çıxışları dolus specialisin hüquqi sübutu kimi qəbul edilib. Ermənistan liderlərinin bəyanatları bu kontekstdə heç də onlardan geri qalmır, bəzən isə daha açıq və birbaşa olur.

Beynəlxalq məhkəmədə soyqırımı ittihamının irəli sürülməsi üçün aşağıdakı şərtlər tələb olunur: - cinayət 1948-ci il Konvensiyasının tərifinə uyğun gəlməlidir;
- xüsusi niyyətin sübutları olmalıdır;
- qurbanlar və icraçılar müəyyənləşdirilməlidir;
- ideoloqlarla əməliyyatı həyata keçirənlər arasında birbaşa əlaqə olmalıdır.

Xocalı hadisəsi bu dörd şərtin hamısını yerinə yetirir. Üstəlik, Ermənistan rəhbərlərinin bəyanatları beynəlxalq məhkəmələrdə - xüsusilə ICTR (Akayesu, Bagosora) və ICTY (Krstić, Karadžić) - hüquqi presedent kimi tanınan indicia of genocidal intent - soyqırımı niyyətinin göstəriciləri kimi qəbul edilə bilər.

Soyqırımı faktının tanınması - təkcə tarixi ədalət və yaddaş borcu deyil, həm də beynəlxalq hüquqda dövlətin özünü müdafiə vasitəsidir. 1948-ci il Konvensiyasının 1-ci maddəsində deyilir: "Tərəflər təsdiq edirlər ki, soyqırımı - sülh və ya müharibə dövründə törədilməsindən asılı olmayaraq - beynəlxalq hüququn pozulmasıdır və tərəflər onun qarşısını almağı və cəzalandırmağı öhdələrinə götürürlər."

Bu o deməkdir ki: - Azərbaycan Xocalının soyqırımı kimi tanınmasını tələb etmək hüququna malikdir;
- Xocalını soyqırımı kimi tanımayan beynəlxalq təşkilatlar qərəzsizlik prinsipini pozur;
- Ermənistan cinayətkarları cəzalandırmadığı və liderlərinin bəyanatlarını rədd etmədiyi üçün hüquqi məsuliyyət daşıyır.

BMT Beynəlxalq Ədalət Məhkəsinin "Bosniya Serbiyaya qarşı" (2007) işi üzrə verdiyi qərara əsasən, bir dövlət soyqırımı törətməsə də, onun qarşısını almamaq və cəza verməmək səbəbilə məsuliyyət daşıya bilər. Ermənistan isə nəinki cinayətkarları cəzalandırmayıb, onları qəhrəmanlaşdırıb.

Azərbaycanlıların məhv edilməsinin tarixi, ideoloji və dövlət səviyyəli sistemliliyi

Tarixi kontekst vacibdir: azərbaycanlılara qarşı zorakılıq Xocalı ilə başlamayıb. Bu, təkrarlanan, ideoloji əsaslandırılmış, dövri xarakter daşıyan bir siyasət olub:

- 1905-1907 - İrəvan, Naxçıvan, Zəngəzurda azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlar və talanlar;
- 1918-1920 - Bakı, Şuşa, Quba, Şamaxı, Gəncədə qanlı etnik təmizləmələr;
- 1948-1953 - Ermənistandan azərbaycanlıların Kür-Araz ovalığına deportasiyası;
- 1987-1989 - Ermənistan ərazisindən 250 000-dən çox azərbaycanlının qovulması.

"Erməni mərkəzli" dövlət ideologiyası erməni millətçiliyinin daimi sütunlarından biri olub. Bu ideoloji fon 1990-cı illərdə soyqırımı yönümlü təbliğatın cəmiyyətdə heç bir müqavimət olmadan yayılmasına imkan verdi. Əksinə, bu siyasət "tarixi mübarizənin" məntiqi davamı kimi qəbul edildi.

Haaqadakı beynəlxalq məhkəmə təcrübəsi göstərdi ki, soyqırımı - fərdi şəkildə törədilən bir cinayət deyil. Bu, koordinasiya, resurslar və inzibati təsdiq tələb edən planlaşdırılmış və çoxpilləli bir cinayətdir. Məhz buna görə məsuliyyət yalnız komandanlar və icraçılarla məhdudlaşmır. Dövlətin özü də məsuliyyət daşıyır, əgər o:

- cinayətin qarşısını almırsa,
- onu törədənləri cəzalandırmırsa,
- ideoloji hazırlıq prosesində birbaşa iştirak edirsə.

Ermənistan nümunəsində bu aydın görünür:

- Dövlət rəhbərləri (Ter-Petrosyan, Koçaryan, Sarkisyan) etnik təmizləmələri nəinki gizlətməyiblər, əksinə, açıq şəkildə müdafiə ediblər;
- Ermənistan ordusu və qeyri-qanuni silahlı dəstələr azərbaycanlı ərazilərinin işğalında və dinc əhalinin məhv edilməsində tam koordinasiyalı şəkildə iştirak ediblər;
- Cinayətlərdə birbaşa iştirak etmiş əsas fiqurlar (Sarkisyan, Ovanisyan, Ohanyan) nəinki cəzalandırılmayıb, hətta yüksək vəzifələrə gətirilib və təltif olunublar.

Bu, Ruanda və Bosniya nümunələrindəki kimi soyqırımının sistemli xarakterini sübut edən əsas göstəricidir. Beynəlxalq Ədalət Məhkəsi açıq şəkildə bəyan etmişdir ki, "dövlətin cinayətləri pisləməkdən və istintaq aparmaqdan imtina etməsi - özü-özlüyündə soyqırımını ört-basdır etmək deməkdir".

Yuxarıda deyilənlərə əsasən, Xocalıda baş vermiş kütləvi qırğın soyqırımı kimi qiymətləndirilə bilər, çünki:

- Qurbanların hamısı yalnız bir etnik qrupa - azərbaycanlılara - mənsub idi;
- Kütləvi zorakılıq hərbi zərurətlə izah edilə bilməyəcək dərəcədə xüsusi qəddarlıqla müşayiət olunurdu;
- Siyasi liderlər zorakılığı açıq şəkildə etiraf edir və ideoloji cəhətdən əsaslandırırdılar;
- Azərbaycanlıların mədəni irsi məqsədli şəkildə məhv edilirdi;
- Kütləvi deportasiya və qovulmalar dövlətin nəzarəti altında həyata keçirilirdi;
- Bütün sübutlar məcmusu dolus specialis - xüsusi niyyət meyarına tam uyğundur.

Deməli, Xocalı nə təkcə bir faciədir, nə də beynəlxalq təşkilatların yumşaq ifadə ilə adlandırdığı kimi "müharibə cinayəti". Bu - soyqırımıdır. Öz mahiyyəti və strukturu etibarilə beynəlxalq cinayət ədalətinin tanıdığı nümunələrlə eynidir.

Xocalı ilə bağlı beynəlxalq ictimaiyyətin susqunluğu - təkcə əxlaqi yox, hüquqi təhlükədir. Əgər azərbaycanlılara qarşı soyqırımı tanınmazsa, bu, belə bir presedent yaradır: deməli, əgər qurban "geosiyasi baxımdan əhəmiyyətli" deyilsə, ona qarşı həyata keçirilmiş ideoloji əsaslı etnik təmizləmələr cəzasız qala bilər.

Azərbaycan dövləti olaraq tam hüququmuzu tələb edirik və edəcəyik:

- Xocalının soyqırımı kimi beynəlxalq səviyyədə tanınmasına nail olmaq;
- Müstəqil beynəlxalq tribunal və istintaq mexanizmlərinin yaradılmasına təşəbbüs göstərmək;
- Soyqırımı faktını hüquqi arqument kimi danışıqlarda və beynəlxalq platformalarda istifadə etmək;
- Bu cinayətin ideoloqları və təşkilatçıları - Balayan, Sarkisyan, Koçaryan, Ter-Petrosyan və başqalarının beynəlxalq hüquqa əsasən məhkum olunmasını tələb etmək.

Soyqırımı - vaxtı keçməyən cinayətdir. O, nə unudulur, nə də arxivə qaldırılır. Ya öz adı ilə çağırılacaq, ya da mütləq bir gün təkrarlanacaq. Ruanda, Yuqoslaviya və Osmanlı imperiyası bunun canlı sübutudur.

Xocalı - bir ad deyil. O, bir məkan deyil. Bu - bir cinayətdir.

Eyni zamanda bu, bəşəriyyət üçün bir sınaqdır.

Gerçəklik qarşısında sınaq.
Ədalət qarşısında sınaq.
Və ən əsası - dünya "imtiyazlı" xalqlardan olmayan bir xalqın ağrısını eşidə bilirmi, sualının sınağıdır.

Azərbaycan bu tanınmanı tələb etməyə davam edəcək - keçmişə görə yox, gələcək naminə.
Çünki əgər azərbaycanlıların qətli izah oluna, unudula, hətta bəraət qazandırıla bilirsə - deməli, o, bir gün təkrar oluna bilər.

Və bu dəfə - dünyanın susqun razılığı ilə.

Milli.Az