Yeni “kütləvi qırğın silahı”

2025-ci il çox maraqlı proseslər vəd edir

Avropa demokratiyaları onlayn təsir və dezinformasiyanın yeni təhlükəsi ilə üz-üzədir. İndi isə bu təhlükə artıq avtokratiyalardan, xüsusən də Rusiyadan deyil, ABŞ-dan gəlir.

Məşhur milyarder, “X” platformasının sahibi və Donald Trampın müttəfiqi İlon Maska münasibət bildirən “The Financial Times” iddia edib ki, o, öz platformasından bəyənmədiyi liderləri ləkələmək, ifrat sağçı fikirləri və siyasətçiləri təbliğ etmək və hətta hökumətləri dəyişmək üçün istifadə edir.

Və “Meta”nın sahibi Mark Zukerberqin Maskın yanaşmasına keçidi. Zukerberq indi “Facebook” və “Instagram” platformalarında söz azadlığını müstəqil fakt yoxlamasından üstün tutur.

Bu vəziyyətdə onlara qarşı çıxan Avropa liderləri həm sosial şəbəkələrin sahibləri – yeni ağıl sahibləri, həm də bu amerikalı milyarderlərlə öz dövlətlərini müdafiə etmək cəhdində münaqişəyə girərsə, Ağ Evdən “qisas almaq” təhlükəsi ilə üzləşirlər. ABŞ-ın seçilmiş Prezidentinə yaxınlığı sayəsində nəhəng sərvətinə və sosial şəbəkəsi və gücü ilə planetdəki milyonlarla insanın şüuruna təsir etmək bacarığına əlavə edən Mask artıq xaricdə siyasi qalmaqallar yaratmağa başlayıb.

“Meta”dan Zukerberq hələ də öz platformalarından öz və ya ekstremist fikirlərini təbliğ etmək üçün istifadə etməyib. Lakin müstəqil fakt yoxlamasını “X”-in "cəmiyyət qeydləri" modeli ilə əvəz etmək, istifadəçilərə etibar edərək dezinformasiyanı qeyd etmək, hətta ABŞ-da da suallar doğurur, o ki qala digər ölkələrdə.

Tənqidçilər deyirlər ki, dünyanın ən varlı adamı, texnologiya maqnatı və Donald Trampın yaxın müşaviri İlon Mask da sağçı populistlərin qlobal şəbəkəsini yaratmaq cəhdi ilə digər ölkələrin siyasətinə qarışır. Belə ki, Mask öz tvitində seçicilərə ifrat sağçı “Almaniya üçün Alternativ” (AfD) partiyasına səs verməyi tövsiyə edib, sonra “Die Welt” qəzetinə qonaq şərhi yazıb və indi texnoloji milyarder öz platformasında AfD-nin - alman kəşfiyyatının sağçı ekstremizm şübhələrinə görə nəzarət hədəfi kimi təsnif etdiyi bir partiyanın aparıcı namizədi ilə canlı müsahibə vermək niyyətindədir. Əvvəllər bu şərəfə yalnız Donald Tramp layiq görülmüşdü.

Silikon Vadisində texnologiyanı işıqlandıran jurnalist Kara Svişer, Maskın alman sağçı populistlərini fəal şəkildə dəstəkləməsinə təəccüblənmir: “O, hər yerdə problem yaradandır. Düşünürəm ki, onun Birləşmiş Ştatlarda qazandığı uğur yalnız özünə inamını gücləndirdi”.

“Onun öz sxemi ilə qastrol səfərində olduğunu deyə bilərsiniz. Müdaxilə edir, dezinformasiya yayır və onun metodlarının başqa ölkələrdə işləyəcəyini yoxlayır. Və tez-tez işləyir”, - deyə Svişer əlavə edib.

Və onunla razılaşmaq lazımdır. Sxem Böyük Britaniyada işləyirdi. İlon Mask Britaniyanın Baş naziri Keir Starmerin Krallıq Prokurorluğu Xidmətinə rəhbərlik etdiyi və uşaqlara qarşı cinsi zorakılıq məsələləri ilə məşğul olduğu dövrdən (2008-2013) çoxdan unudulmuş qalmaqalı yenidən gündəmə gətirməyi bacarıb. Mask Starmeri qurbanların və onların valideynlərinin müraciətlərinə məhəl qoymamaqda və Böyük Britaniyadan ölkənin bir sıra şəhərlərində əsasən pakistanlılardan ibarət etnik dəstələr tərəfindən həyata keçirilən qızların cinsi istismarı hallarının araşdırılması tələbinə əməl etməməkdə ittiham edib.

Milyarder Starmerin "milli rüsvayçıya" çevrildiyi üçün "getməli olduğunu" söylədi və “X” platformasındakı bir yazıda onu "şər mücəssəməsi" adlandırdı. İndi o, Starmeri aradan qaldırmaq üçün kampaniyaya başlayıb və həmfikir sağçılarla buna nail olmağın yollarını müzakirə edir. Bu barədə məsələ ilə tanış olan insanlar “The Financial Times”a (FT) bildiriblər. Deyiblər ki, iş adamı o və müttəfiqlərinin sahibi olduğu “X” sosial media saytında “aqressiv yazılar xaricində” Böyük Britaniyanın Leyboristlər hökumətini necə sabitsizləşdirə biləcəyini araşdırır.

O cümlədən, milyarder ölkənin digər siyasi qüvvələrinə, həmçinin Naycel Farajın sağçı populist İslahatçılar Partiyasına dəstək vermək imkanını nəzərdən keçirir. Eyni zamanda, FT mənbələrinə görə, Mask da liderlik üçün "lazımi keyfiyyətlərə malik olmadığına" inandığı üçün Faraja əvəz axtarır.

“Wired” nəşrinin jurnalisti Viktoriya Elliott Maskın məqsədlərini belə izah edir: “O, “X”-i alanda ilk etdiyi iş nifrət nitqini və dezinformasiyanı aradan qaldırmağa çalışan insanların əksəriyyətini işdən çıxarmaq oldu. Məzmun qaydalarını rahatlaşdırdı və bu mühiti bilərəkdən formalaşdırdı. Və “X”-i inanılmaz dərəcədə güclü siyasi silaha çevirdi”.

Uzun müddət dünyanın ən varlı adamının siyasi baxışlarını müəyyən etmək çətin idi. Mask özünü "yarı demokrat, yarı respublikaçı" kimi təsvir edib və ABŞ-da hər iki partiyaya ianə verib. Bununla belə, COVID-19 pandemiyası vəziyyəti dəyişdi. Kaliforniyadakı zavodunu müvəqqəti bağlayan höküməti "faşizm" adlandırdı.

O vaxtdan bəri Mask bir çox sağçı populist mövqeləri dəstəkləyib. O, iddia edir ki, sənədsiz miqrantlar guya Amerikanı məhv edirlər. Onun fikrincə, aşağı doğum səviyyəsi iqlim dəyişikliyindən daha təhlükəlidir. Və onun transgender qızının "oyanmış virusun" qurbanı olduğuna inanır.

Lakin Mask üçün bu, təkcə ideologiya deyil, həm də biznes məsələsidir, Elliot qeyd edir: “Mask beynəlxalq sahibkardır. Onun maraqları milli sərhədlərlə məhdudlaşmır”.

Bu həftə o, İtaliyanın Baş naziri Giorgia Meloniyə ölkəni təhlükəsiz internet ilə təmin etmək üçün peyk texnologiyası ilə təchiz etməyi təklif etdi - milyardlarla dollar dəyərində potensial müqavilə. Bundan əlavə, layihə Avropa İttifaqının (Aİ) planlaşdırdığı peyk konsorsiumu ilə rəqabət aparacaq.

“Onun populist partiyaları dəstəkləməkdən faydalana biləcəyi bir çox yol var. Mask özünü və “X” platformasını sağçı populistlərin qlobal şəbəkəsinin mərkəzinə çevirməyə çalışır. O, getdikcə bu sağçı dəyərləri paylaşan insanlar üçün toplaşma nöqtəsinə çevrilir. O, platformasını onların evinə çevirir”, - deyə Elliot vurğulayır.

Əlavə edir ki, Mask bəzən qəribə və ya gülməli görünsə belə, onu qiymətləndirməmək lazım deyil. Dostu Tramp kimi, 53 yaşlı Musk da siyasi ideyalarının absurdluğuna görə çox vaxt yüngül qəbul edilir. Amma hər ikisi tamaşaçılarını nəyin cəlb etdiyini yaxşı bilir. Və bu, onlara üstünlük verir.

Maskın və digər sosial şəbəkələrin sahiblərinin demokratik ölkələrdə siyasi vəziyyəti pozmaq üçün atdığı addımlar çaxnaşma üçün əsasdırmı? Əlbəttə, demokratiyalar üçün təhlükə var və bu, əhəmiyyətlidir.

Rumıniyada keçirilən prezident seçkiləri ilə bağlı vəziyyəti xatırlayaq ki, əvvəllər naməlum namizəd “TikTok” şəbəkəsi sayəsində gözlənilmədən qalib gəlib. Amma Rumıniyanın hüquq sistemi kremlpərəst namizəd Kalin Georgeskunun qələbəsinin qeyri-legitim olduğunu sübut etdi və seçkiləri ləğv etdi.

Maska qarşı hüquqi cavabdehlik təhlükəsi də var. CNBC-nin qeyd etdiyi kimi, Avropa qanunvericiliyi sosial şəbəkələrin fəaliyyətini ciddi şəkildə tənzimləyir. Xüsusilə, Mask Almaniyanın sağçı AfD partiyasının lideri ilə müsahibə zamanı kifayət qədər məsələləri əhatə etməsə və ya digər partiyaların niyyətlərini və ya tezislərini açıqlamasa, o zaman mülki və seçki diskursuna risklərin qiymətləndirilməsi və azaldılması səbəbindən qanunvericilərin məsuliyyət tələblərini poza bilər.

Lakin demokratiyaların - Aİ və Böyük Britaniyanın qaydaları hələ də mükəmməllikdən uzaqdır. Hər iki yurisdiksiya, Zukerberqin bu həftə ittiham etdiyi kimi, texnoloji tənzimləmənin innovasiyaları boğmamasını təmin etməlidir. Eyni zamanda, Avropa liderləri Mask və Zukerberq şəbəkələrinin “X” və ya “Meta” rəhbərləri ilə münaqişələrdən çəkinmədən demokratiyaları qorumaq üçün oynamalı və qayğı göstərməli olduğu qaydalar olduğunu açıq şəkildə bildirməlidirlər.

Üstəlik, onların Trampın simasında birdən-birə müttəfiqi yarana bilər – ümid var ki, Maskın buynuzu siyasətdə öz “xaç atası” tərəfindən sındırılacaq. Yeni Amerika Prezidentinin Maskın “kölgə prezident” kimi qəbul edilməsinə uzun müddət dözməsi ehtimalı azdır. Axı milyarderin sürətlə siyasi güc toplaması yalnız özünü “alfa kişi” tituluna layiq hesab edən Trampın özünün nüfuzunu ciddi şəkildə təhdid edir. Buna görə də, Trampın Maskın qəzəbinə uzun müddət dözməyəcəyi ehtimalı yüksəkdir - Maskın taleyi istisna olmaya bilər.

Amma ola bilsin ki, pulla siyasətin qarşıdurmasında böyük sərvət eşqi qalib gələcək və iki iş adamı öz varlanmaları üçün güclü oliqarx sistemi quracaq. Nə olursa olsun, 2025-ci il planetin ən yüksək hakimiyyətində olan gözlənilməz insanlar tərəfindən çox maraqlı bir il olacağını vəd edir.