“Zəlimxan Yaqub mənə dedi ki, nahaq səfir olmusan” şair Hacan Hacısoyla MÜSAHİBƏ

Lent.az-ın müsahibi Azərbaycanın Gürcüstandakı sabiq səfiri, alim, şair Hacan Hacısoydur.

HAŞİYƏ

Əvvəlcə yeni nəsil üçün müsahibimizi daha yaxından tanıdaq:

Hacan Hacısoy 1946-cı ildə Gürcüstanın Qaraçöp mahalında anadan olub. Hazırkı Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetini (ADNSU) bitirib. Azərbaycan Neft Sənayesi üzrə maraqlı elmi-tədqiqat işlərinə imza atıb. 1996-2004-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının Gürcüstanda Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfiri vəzifəsində çalışıb. Hal-hazırda təhsil aldığı ocaqda dərs deyir.

Eyni zamanda ədəbiyyatçı kimi də ölkəmizdə məşhurdur. AYB-nin üzvüdür. Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfir rütbəsi var. Bir sözlə müsahibimiz, çox maraqlı şəxsiyyətdir. Neft sənayesi üzrə alim, eyni zamanda diplomat və bunlarla yanaşı şair olmaq çox da rastlaşdığımız hallardan deyil.

- Hazırda hansı fəaliyyətlə məşğulsuz?

- Elmi tədqiqat işləri ilə məşğulam. Azərbaycan Neft və Sənaye Universitetinin nəzdində elmi-tədqiqat institutu var, orada baş elmi işçiyəm.

- 100-dən çox elmi məqaləniz var...

- Bəli. Monoqrafiyalarım var. Bu il çox məhsuldar oldu mənim üçün. Maili qazılmış quyuların istismarı haqqında böyük bir monoqrafiya yazmışam. Son vaxtlar neftçıxarmada qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin tətbiqi ilə məşğulam.

- Siz həm də bədii fəaliyyətlə məşğulsuz. Necə oldu bədii yaradıcılığa başladız?

- Elmdən əvvəl bədii yaradıcılıqla məşğul olurdum. Ən böyük arzum jurnalist olmaq idi. Tale elə gətirdi ki, alınmadı. Neftçi olmaq şərəfli bir peşədir. Tələbə vaxtı qəzetdə bir neçə şeirim çıxmışdı. Sonra sözün arxasınca getmədim. Neftçıxarma ilə məşğul oldum. İnstitutu bitirəndən 2 il sonra elmi tədqiqata cəlb olundum. Amma bir vaxt söz yenə gəlib məni tapdı. Başladım yenidən yazmağa. 3 şeir kitabım çıxıb - ikisi Azərbaycanda, biri Türkiyədə. Sonra başa düşdüm ki, sözsüz, bədii ədəbiyyatsız yaşaya bilmərəm. Elmi tədqiqatla yanaşı bədii ədəbiyyatı da mütaliə edirdim. 1960-cı ildən sonra çıxan bütün bədii əsərlər kitabxanamda var. İntensiv mütaliə edirdim. Görünür, onun da təsiri oldu.

- Deyirsiz, 1960-dan bəri hamısını oxumusuz. Özəlliklə 60-cı illərdəki yazarlardan kimi bəyənirsiz?

- Sevdiyim yazıçı, şair çoxdur. Birini desəm, o biri qalacaq. Məsələn, İsmayıl Şıxlı. "Dəli Kür" romanı ilə ədəbiyyatı silkələmişdi. İsa Muğanna sevimli yazıçımdır. Anar o vaxtı çox populyar idi. Özəlliklə "Mən, sən, o və telefon" hekayəsi bütün Sovet ölkələrində məşhur idi. Mövlud Süleymanlı da sevdiyim yazıçı idi. Şairlərdən isə ən sevdiyim Bəxtiyar Vahabzadə idi. Onun yaradıcılığını çox sevirəm. Çünki Bəxtiyar Vahabzadə Azərbaycanın həyatını, dilini bilirdi, onun qayğılarını çəkirdi. Bunlardan başqa Nəriman Həsənzadə, Ramiz Rövşən... Çoxdur.

- Ramiz Rövşənlə dostluğunuz da var.

- Bəli. Elə bu yaxınlarda danışmışam. Hazırda ayaqlarında problem var, yeriyə bilmir. Çox maraqlı şairdir.

- Hacan müəllim, 1996-dan 2004-ə qədər Azərbaycanın Gürcüstandakı fövqəladə səfiri olmusuz. Diplomatik fəaliyyət, bədii, elmi yaradıcılıq - bunlar bir-birinə mane olmurdu ki?

- Əksinə, mən şeirlərimin çoxunu 1996-cı ildən sonra yazmışam. Diplomatik fəaliyyət məni daha da ruhlandırdı. Səfir dövlət strukturunda ən məsuliyyətli və vacib missiyadır. Bu, həm də yaradıcılığımı da özümə qaytardı. Bunlar istedadı olan adam üçün problem deyil. İnsan istəyəndə hər şeyə vaxt tapır. Məsələn, oturub şeir yazmağı qarşına məqsəd qoyub yaza bilməzsən. Təb özü gəlməlidir. Hətta yazandan sonra da özünə qəribə gəlir ki, bunu mənmi yazmışam? Şeir özü çağırır adamı.

- Siz 8 il diplomatik fəaliyyətlə məşğul olmusuz. Gürcüstanda kifayət qədər azərbaycanlı yaşayır. Azərbaycan ədəbiyyatı orada nə qədər tanınır, təbliğ edilir?

- Həmin vaxtlar Sovet İmperiyası yeni dağılmışdı, müstəqillik uğrunda mübarizə var idi və Azərbaycanın da tarixində mürəkkəb proseslər gedirdi. Gürcüstanda gedən proseslər azərbaycanlılarda bağlı müəyyən çətin məqamlar yaratmışdı. Bu da oradakı azərbaycanlıların Ermənistandakı kimi köçürülməsi məsələsi ortaya çıxarmışdı. Ulu Öndər Heydər Əliyev məni qəbul edəndə ilk sözü bu oldu ki, birinci missiyan oradakı azərbaycanlılar üçün yaxşı vəziyyət yaratmaqdır. Şükürlər olsun ki, Azərbaycanın, xüsusilə, Heydər Əliyevin dəstəyi ilə özümdə güc tapdım və həmvətənlərimiz yaşayan bütün rayonları gəzib təbliğat apardım ki, dədə-baba yurdundan ayrılmaq olmaz. Mən səfir təyin olunandan bir neçə gün sonra Heydər Əliyev Gürcüstana səfər etdi. Orada Ulu Öndərin bir tarixi çıxışı oldu. Qeyd elədi ki, Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlılara diaspora deməyə adamın dili gəlmir, onlar öz vətənlərində yaşayırlar. Bu söz çox böyük dəstək idi.

O ki qaldı ədəbiyyat məsələsinə, orada Azərbaycan dilli məktəblər var. Mən səfir təyin olunanda 168 Azərbaycan dilli məktəb var idi və tariximiz, dilimiz, ədəbiyyatımız təbliğ edilirdi. Orada Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin şöbəsi də var.

- Səfir olduğunuz dövr hansı maraqlı hadisələrlə yadda qalıb?

- Gürcüstana gedəndən qısa bir müddət sonra məni bir tədbirə dəvət etdilər. Tbilisi şəhərinin yüksək bir yerində idi. Uşaq şəhərciyi salmışdılar. Bir beynəlxalq təşkilat sahibsiz uşaqlar üçün tikmişdi o şəhəri. "SOS Kinder" idi təşkilatın adı. Dünyanın bir çox yerində var idi belə şəhərciklər. Ermənistanda da açmışdılar. Açılışda iştirak etdim və onların nümayəndəsinə dedim ki, bu missiyanı Azərbaycanda da həyata keçirməyinizi istəyirik. Bu barədə o vaxtkı xarici işlər naziri Həsən Həsənova yazdım. O da məktubumu prezidentə təqdim etdi. Qərarlaşdırdıq ki, bu, Azərbaycanda da olsun. Heydər Əliyev o təşkilatın nümayəndələrini qəbul etdi. Ondan sonra müxalifət başladı yazmağa ki, onlar uşaqlarımızı xristianlaşdıracaqlar-filan. Polemika yaratmaq istəyirdilər. Heydər Əliyev göstəriş verdi ki, yer ayrılsın və şəhərcik tikilsin. Daha sonra o şəhərcik Naxçıvanda, Qubada da salındı. Azərbaycan tarixində Heydər Əliyev qədər böyük rəhbər olmayıb.

- Bildiyim qədərilə Zəlimxan Yaqubla da yaxın münasibətiniz olub...

- Zəlimxan Yaqubu çoxdan tanıyırdım. Lap Sovet dövründən bir şair kimi oxuyurdum onu. O tamam başqa, vergili bir şəxsiyyət idi.

- Necə vergili?

- Onun haqqında şeir və məqalə də yazmışdım. Zəlimxan Yaqubun 3 cəhətini qabartmışam - aşıq sənəti, natiqliyi və şeirləri. Halbuki bütün bunların üçü də Zəlimxanda çox yüksək səviyyədə idi. Mənim yaradıcılığımla tanış olandan sonra dedi ki, nahaq gedib səfir olmusan. Gərək bədii yaradıcılıqla məşğul olaydın. Bir məclisdə ona yazdığım şeiri oxudum. Dedi ki, mənə 200-dən çox şeir yazılıb, ən bəyəndiyimi bu idi. Heyf, tez dünyasını dəyişdi. Çox gözəl məclis aparmağı var idi.

- Bu, yəqin, onun aşıqlığından gəlirdi...

- Bəli. O işsiz olan vaxtı Hüseyn Arif Aşıqlar Birliyinin sədri idi. Gediblər Hüseyn Arifin yanına ki, Zəlimxana bir iş verin. Deyib, bizdə tamadalıq vəzifəsi yoxdur axı.

- Azərbaycandan xaricdə də fəaliyyət göstərmisiz. Niyə Azərbaycan ədəbiyyatı dünyaya çıxmır?

- Bunun müəyyən səbəbləri var. Digər xalqlar, məsələn, gürcülər müəyyən qədər öz ədəbiyyatlarını təqdim edə bilir. Bu sistemi necəsə qurublar və inteqrasiya ediblər. Bizdən Vaqif Səmədoğlunun, Kamal Abdullanın "Nobel" mükafatına namizədliyi verildi. Amma onlara mükafat vermədilər. Burada bir az da siyasi səbəblər var.

- Təkcə "Nobel"i nəzərdə tutmuram. Məsələn, Çingiz Aytmatov, Oljas Süleymanov da "Nobel" almayıb, amma dünyada kifayət qədər tanınır, oxunur.

- Bu, bizim öz passivliyimizdən irəli gəlir. Təbliğatımızı lazımi səviyyədə apara bilmədik. Amma sizə deyim ki, Anar post-sovet ölkələrində tanınan, təbliğ edilən yazıçıdır. Gürcülərdən Nodar Dumbadze var, Anar heç də ondan zəif yazıçı deyil.

- Amma dünya Dumbadzeni tanıyır, Anarı yox.

- Gürcülər təbliğatı yaxşı aparıblar. Bizdə Səməd Vurğun SSRİ-də çox tanınırdı. Amma o dövrdə məhdudiyyət qoyulmuşdu, dünyaya çıxmaq olmurdu. Belə baxanda Türkiyə ədəbiyyatında da Orhan Pamuka verdilər "Nobel"i, amma onda da müəyyən siyasi çalarlar var idi. Burada əsas məsələlərdən biri də dindir. Əkrəm Əylisli də mükafata görə nələrsə etməyə cəhd etdi. Mən nə "Nobel", nə də başqa mükafatların, haradasa tanınmağın tərəfdarıyam. Öz xalqının içində öz xalqının ədəbiyyatını yaratmaq məşhurlaşmaqdan daha yaxşıdır.