Zəngəzur dəhlizində yeni güc oyunu: ABŞ nin nəzarəti, Rusiyanın narazılığı, İranın reaksiyası

Cənubi Qafqazda son illərin ən mühüm siyasi və geosiyasi dəyişikliklərindən biri Zəngəzur dəhlizi ətrafında baş verən proseslərdir.

44 günlük müharibədən sonra imzalanmış üçtərəfli bəyanat regionda sülh və əməkdaşlıq üçün yol xəritəsi kimi təqdim olunsa da, zaman keçdikcə sənədin əhəmiyyəti və təsir gücü zəifləyib. Xüsusilə dəhlizin açılması ilə bağlı öhdəliklərin yerinə yetirilməməsi, prosesin süni şəkildə uzadılması və geosiyasi maraqların toqquşması vəziyyəti mürəkkəbləşdirib.

Ukrayna müharibəsindən sonra Ermənistanın Rusiya nəzarətinə qarşı çıxaraq ABŞ-la strateji əməkdaşlığa üstünlük verməsi, Zəngəzur dəhlizinin 99 illik icarə əsasında bir Amerika şirkətinə verilməsi qərarı regionda yeni güc balansı yaradıb. Bu addım həm Bakı razılaşmasının müddəalarına ziddir, həm də Rusiya və İranın ciddi narazılığına səbəb olub.

Mövcud durumda Zəngəzur dəhlizi təkcə nəqliyyat-kommunikasiya xətti deyil, həm də Cənubi Qafqazın gələcək geosiyasi xəritəsini müəyyənləşdirəcək əsas faktor kimi qiymətləndirilir. ABŞ-ın təşəbbüsü ələ alması, Moskvanın alternativ təklifləri, Tehranın sərt reaksiyaları və Alyaskada keçiriləcək Tramp–Putin görüşündə mövzunun gündəmə gəlməsi ehtimalı, qarşıdakı dövrdə bölgədə siyasi temperaturun yüksələcəyindən xəbər verir.

Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a açıqlama verən politoloq Oqtay Qasımov bildirib ki, 44 günlük müharibədən sonra imzalanmış üçtərəfli bəyanat faktiki olaraq öz təsirini itirib. Sənəddə nəzərdə tutulan öhdəliklər, xüsusilə də Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsi nə Rusiya, nə də Ermənistan tərəfindən vaxtında və vicdanla yerinə yetirilib:

"2021-ci il 11 yanvarda Moskvada keçirilən görüşdə kommunikasiyaların açılması əsas müzakirə mövzusu olub, konkret işçi qruplar yaradılıb və onlara tapşırıqlar verilib. O zaman gözləntilər vardı ki, qısa müddətdə dəhliz istifadəyə veriləcək. Lakin proses Rusiya və Ermənistan tərəfindən uzadılıb. Ukrayna müharibəsindən sonra Ermənistan Rusiyanın dəhlizə nəzarətini qəbul etməyərək, bu istiqamətdə ABŞ-a üstünlük verib. Nəticədə, Zəngəzur dəhlizinə nəzarət Ermənistanla ABŞ arasında imzalanmış razılaşmaya əsasən 99 illiyinə bir Amerika şirkətinə icarəyə veriləcək. Bu isə Bakı razılaşmasına ziddir və regionda yeni risklər yaradır".

Oqtay Qasımov: Tehran uzun müddətdir bu məsələdə Ermənistanın əvəzinə mövqe ortaya qoymağa çalışır

Onun sözlərinə görə, Rusiya və İran bu vəziyyətdən narazıdır. Xüsusilə İran dəhlizlə bağlı açıq şəkildə narahatlıq ifadə edir, bəzi hallarda hətta isterik reaksiyalar nümayiş etdirir. Tehran uzun müddətdir bu məsələdə Ermənistan əvəzinə mövqe ortaya qoymağa çalışır. Hazırkı mərhələdə İran bu plana mane olmağa cəhd göstərə bilər, lakin prosesə ciddi təsir etmək ehtimalı zəifdir:

"Son aylarda ABŞ və İsraildən müəyyən zərbələr alan İran, eləcə də mövcud geosiyasi şərtlər fonunda Rusiya, Amerikanın maraqlarına tamamilə qarşı çıxmaq imkanına malik görünmür. Proses artıq geri dönməz mərhələyə çatıb".

Son olaraq müsahibimiz qeyd edib ki, Rusiya isə alternativ olaraq, dəhliz ərazisində öz sərhədçilərinin yerləşdirilməsini təklif edir. Ehtimal edilir ki, bu məsələ sabah Alyaskada keçiriləcək Tramp–Putin görüşündə də müzakirə olunsun. Moskvanın müəyyən şərtlərlə ABŞ-nin istəklərinə razılaşması istisna edilmir.

Əli Hüseynov