Barıt qoxulu 2025: dünya çoxqütblü xaosun astanasında

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Dünya yeni sarsıntılar dövrünə hazırlaşır. Köhnə dövr yavaş-yavaş sona çatır, lakin onun batışı sakitliyin qızıl işığı ilə yox, təlatümlərin küləkli fırtınaları ilə əhatələnib. Qarşıda bizi fırtınalar, çağırışlar və yeni çoxqütblü dünyanın necə formalaşacağını müəyyən etmək uğrunda çətin mübarizə gözləyir. Artıq bəllidir: qarşıdakı 12 ay, Berlin divarının çökdüyü illərlə müqayisə ediləcək, lakin daha qanlı səhifələrlə dolu olacaq.

Tarixin lənətlənmiş rəqsi

Münaqişələr, tarixin əbədi lənəti kimi, biri-birini əvəz edəcək. Böyük İsrail, Afrika və Latın Amerikasına nəzarət uğrunda böyük oyun amansızlıqla davam edəcək, arxasında minlərlə qurban və qırılmış ümidlərin dağıntılarını buraxacaq. Avropa, bir vaxtlar sivilizasiyanın zirvəsi olan qədim qitə, Amerikan elitalarının formal bir əlavəsinə çevrilərək öz çəkisini itirməyə davam edəcək.

Qlobal yenidənqurma başlanıb

Dünya nizamı gözümüzün önündə dağılmaqdadır. NATO öz tentəkilərini genişləndirməklə məşğuldur: alyansın planlarına Yaponiya, Cənubi Koreya və AUKUS-a daxil olan anglosakson müttəfiqlər - Avstraliya və Yeni Zelandiya daxildir. Bu, təkcə ekspansiya deyil, Qərbin dominantlığına alternativ təklif edə biləcək bütün məkanların məcazi boğulmasıdır. Cavab olaraq BRİKS - Qlobal Cənubun yeni güc koalisiyası - öz qüvvələrini toplamaqla təcavüzə qarşı durmağa çalışır.

Mərkəzi Asiya yeni mübarizə meydanına çevrilir. Siyasi qeyri-sabitlik quru ot kimi alışır, hansısa gizli əllərin çəkdiyi kibritdən alovlanır. Gürcüstan, bir vaxtlar anglo-amerikan strategiyasının aləti, bu gün müqavimət göstərməyə başlayır. Moskva və Ankara arasında balans yaratmağı bacaran Azərbaycan isə çox yaxşı başa düşür ki, sərt addımlar onun üçün ağır nəticələrə səbəb ola bilər.

Avropanın məğlubiyyəti

Qloballaşmanın simvolu olan beynəlxalq institutlar bu gün dağılmaqdadır. Kazanda keçirilən BRİKS sammitində ÜTT, ÜST və BVF-nin - artıq dövrün çağırışlarına cavab verməyən dünya simvollarının islahatı tələb edildi. Donald Tramp Ağ Evə qayıdaraq bu strukturlarda Amerika iştirakını "öz qaydalarına uyğun oyun" olmayacağı təqdirdə dayandırmaqla hədələyir. ÜST, bəlkə də, regional bir təşkilata çevriləcək, ÜTT isə keçmiş gücünün kölgəsi olaraq qalacaq.

Avropa İttifaqı artıq bir ittifaq deyil, NATO-nun tozlu bir alətidir. Bir vaxtlar qüdrətli dövlətlər ittifaqı ideyası, indi Amerikan iradəsindən asılılıq simvoluna çevrilib. ABŞ müttəfiqlərinin müdafiə büdcələri göbələk kimi artır, Avropa sənayesi isə letargik bir vəziyyətdə donmuş qalır və qitəni ABŞ, Çin və hətta BRİKS malları üçün bazara çevirir.

Tarix göstərir ki, hər bir dünya nizamının yenidən qurulması müharibə ilə müşayiət olunur. Ərazilər, resurslar və gələcək uğrunda müharibə. Orta Şərqdə "Böyük İsrail" alovu qonşuları məhv etməkdə davam edir. Yəmən yeni hədəfə çevrilmişdir: Hutilər Qırmızı dənizdə daşımaları bloklayaraq İsrail obyektlərinə zərbələr endirməklə Qərbə meydan oxuyurlar. Onlara qarşı məhdud hərbi əməliyyatın başlanması an məsələsidir.

İsrail Dəməşqə doğru yaxınlaşır. Bir vaxtlar ərəb dünyasının əzəmət simvolu olan ölkə, bu gün Türkiyə və İsrail proksiləri üçün döyüş meydanına dönüb. Suriya siyasi xəritədən silinmişdir, lakin onun uğrunda mübarizə davam edir: Livan, İraq və hər qarış torpaq uğrunda yorucu döyüşlər vasitəsilə.

Gərgin gözlənti

Çin hər bir ssenariyə hazırlaşır. Tayvan məsələsi an məsələsidir. Pekin ordusunu gücləndirir, pilotsuz uçuş aparatları hazırlayır və artilleriyasını möhkəmləndirir, Vaşinqton isə öz Asiya müttəfiqlərinin hərbi büdcələrini şişirtməkdə davam edir.

Afrika: ümid və çarəsizlik arasında

Afrika - ümidlərlə ümidsizliklərin kəsişdiyi qitədir. Keçmiş Fransa koloniyaları neo-kolonial zülmə alternativ olaraq Moskvanı seçir. Sudan bazaları, Liviyadakı əməliyyatlar - Rusiya addım-addım öz mövqelərini möhkəmləndirir və Fransa ilə onun mirasını geriyə atır.

Yeni il, köhnə müharibələr

Gələn il tarixi bir dönüş nöqtəsi olmağa namizəddir. Lakin bu dönüş zəfər təbili yox, ambisiyaların təzyiqi altında çökməkdə olan köhnə qaydaların çığırtısı ilə müşayiət olunur. İçində yaşadığımız dünya artıq əvvəlki kimi olmayacaq. Ölkələr, elitalar, korporasiyalar - hər kəs bu yeni reallıqda öz yerini qazanmaq uğrunda mübarizə aparır. Amma əsas sual qalır: bu xaos içində tarixin mayatniki haraya yönələcək - sülhə, yoxsa müharibəyə?

Biz dünyanın taleyini dəyişəcək dəyişikliklərin astanasındayıq. Yalnız bir şey qəti şəkildə bəllidir: dünya hər zamankı kimi xaos yolu ilə irəliləyəcək.

Makromədəni təmayüllər: tektonik dəyişikliklər ərəfəsində

Dünya yenidən fırtına və dağılmalar ilinə qədəm qoyur. Lakin qarşıdakı dəyişikliklər yalnız müharibə meydanları ilə məhdudlaşmayacaq. Siyasi və mədəni dəyişikliklər də adət etdiyimiz qaydaları alt-üst edəcək. Bu qlobal transformasiyanın mərkəzində isə xüsusilə Vaşinqtonun yeni administrasiyasının təşəbbüsləri diqqət çəkir.

ABŞ hökumətinin planlaşdırdığı rəqəmsallaşma genişmiqyaslı görünür. Dövlət aparatının sadələşdirilməsi, kriptovalyutaların maliyyə sisteminə inteqrasiyası və onların iqtisadiyyatın idarə edilməsi aləti kimi istifadəsi inqilabi səslənir. Amma bu rəqəmsal fasadın arxasında yeni asılılıq formaları gizlənir: vətəndaşlar sosial reytinq balları ilə dəyərləndirilən bir mexanizmin hissəsinə çevriləcəklər. Çin nümunəsində olduğu kimi, sosial kredit sistemi yeni idarəetmə alətinə çevrilərək, kreditlər və sığortalar təqdim edəcək, fəqət vətəndaşları total nəzarət mexanizminin kiçik dişlilərinə çevirəcək.

Liberal dalğadan mühafizəkar axına

ABŞ-da keçirilən seçkilərdə respublikaçıların qələbəsi yeni ideoloji axının başlanğıcı oldu. Milli dövlətlərə, ənənəvi ailəyə, xristian dəyərlərinə və miqrasiyaya qarşı mübarizəyə yönələn bu kurs sadəcə bir şüar deyil, artıq siyasətin əsasını təşkil edir.

İtaliya, Macarıstan, Slovakiya kimi ölkələrdə hakimiyyətə gələn sağ hökumətlər bu mühafizəkar axını dəstəkləyir. Corca Meloni, Viktor Orban və Robert Fico liberal dünya nizamına müqavimət simvollarına çevrilirlər. Almaniyada "Almaniya üçün Alternativ" partiyası öz mövqelərini gücləndirir və milli suverenlik tərəfdarları ilə Amerikan asılılığını dəstəkləyənlər arasında qarşıdurmaları daha da artırır. Avropanın siyasi mənzərəsi, hər tərəfin öz taleyi uğrunda mübarizə apardığı döyüş meydanını xatırladır.

Mədəni sahədə də dərin dəyişikliklər yetişməkdədir. Uzun illər Qərb gündəmini müəyyən edən LGBT təbliğatı zəifləməkdədir. İstisna olaraq Kanada qalır: burada Castin Tryudo, sağlam düşüncəyə zidd olaraq, qlobalist proqramı dəstəkləməyə davam edir. Amma Qərbin digər ölkələrində ənənəvi anlayışlar geri qayıdır: ailə, ana və ata yenidən qanuni hüquq olaraq tanınır. Lakin bu mühafizəkar dönüşün dəyəri var: bu kursu dəstəkləyən ölkələr Amerikan silahlarını almağa və Vaşinqtona geosiyasi sədaqət nümayiş etdirməyə məcbur olacaqlar.

Avropa uçurumun kənarında

Avropada siyasi gərginlik fırtına qabağı qara buludlar kimi toplanır. Almaniya mümkün yenidən seçkilərə hazırlaşır, İspaniya isə siyasi böhranın kənarında dayanır. İtaliya və Yunanıstan ABŞ-ın yeni administrasiyasından ümidlər gözləyir, lakin bu ümidlər çox güman ki, illüziya olaraq qalacaq: vassal dövlətlər üçün real dəyişikliklər gözlənilmir.

Ukraynada müharibə isə Rusiyaya təzyiq göstərmək üçün əsas alət olaraq qalır. Hazırkı şərtlər altında istənilən atəşkəs sadəcə bir fasilə olacaq. Rusiya Odessa və şərq bölgələri üzərində nəzarəti geri qaytarmağa çalışır, Qərb isə Ukraynanı eskalasiyanı artırmaq üçün vasitə kimi istifadə edir. Bu münaqişə digər bölgələrə - Levantdan Afrikaya qədər yayıla bilər.

Latın Amerikası: monroizmə qarşı yeni müstəqillik

Latın Amerikası ABŞ-ın təsirini yenidən bərpa etmək üçün göstərdiyi ümidsiz cəhdlərin şahididir. Monro Doktrinası yenidən Vaşinqtonun rəsmi kursuna çevrilib və Ağ Ev özünü bölgənin yeganə gücü kimi təqdim etməyə çalışır. Di gəl, zaman dəyişib. Braziliya, Kolumbiya, Meksika və Salvador kimi ölkələr getdikcə daha yüksək səslə müstəqilliklərini bəyan edir və ABŞ-ın siyasətini açıq şəkildə tənqid edirlər.

Panama kanalına nəzarətin gücləndirilməsi və ya Qrenlandiyanın ABŞ-a daxil edilməsi kimi planlar manik fantaziyalar kimi görünsə də, bu addımlar Vaşinqtonun hegemonluğunu qorumaq üçün ümidsiz səylərini nümayiş etdirir. Ancaq belə bir siyasət ABŞ-Meksika sərhədində yeni bir miqrasiya böhranına səbəb ola bilər və Latın Amerikası ölkələrini müdafiə büdcələrini artırmağa məcbur edərək, ABŞ-dan daha da uzaqlaşdırar.

Dəyişikliklər və çağırışlar ili

Gələn il dərin dəyişikliklər dövrü olacaq. Hər bir dövlət, hər bir mədəniyyət və hər bir elita yeni reallıqda öz yerini təmin etmək uğrunda mübarizə aparacaq. Mühafizəkar dönüş, rəqəmsal transformasiya və qlobal liderlik uğrunda münaqişələr bu prosesin əsas mərhələləri olacaq.

Amma dünya nə qədər dəyişsə də, bir həqiqət dəyişməz olaraq qalır: tarixi abstrakt institutlar yox, insanlar yazır. Bu yeni dünyanın necə formalaşacağı onların qərarlarından, mübarizəsindən və arzularından asılı olacaq - ağrılar və fırtınalar içində doğulan dünya.

Milli.Az