525ci qəzet Ukraynanın taleyi necə olacaq? Xa­qa­ni Cəfərli yazır

Xaqani CƏFƏRLİ

Donald Trampın seçkidə qalib gəlməsindən sonra yeni ABŞ administrasiyasının Rusiya-Ukrayna münaqişəsini fəal şəkildə həll edəcəyi ilə bağlı gözləntilər yaranıb. Xüsusilə də Trampın müharibəni "24 saata" bitirmək vədi hərbi əməliyyatların dayandırılması perspektivini yaratsa da, münaqişənin həlli yolunun nədən ibarət ola biləcəyi aydın deyil.

Buna görə də, qarşıdakı bir neçə ay, xüsusilə də Trampın prezidentliyinin ilk ayı mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək. 

Trampın Dövlət Departamenti və Müdafiə Nazirliyinə rəhbər təyin edəcəyi şəxslərin kimliyi təxminən məlum olduqdan sonra Ağ evin yeni sahibinin Ukraynanı Rusiyaya güzəştə gedəcəyi ehtimalı azalmağa başlayıb. Çünki Trampın dövlət katibi vəzifəsinə senator Marko Rubionu təyin edəcəyi gözlənilir. Rubionun dövlət katibi təyin edilməsi Rusiya üçün bəd, Ukrayna üçün şad xəbər sayıla bilər. Senator Marko Rubio Rusiyanın SWIFT kimi tanınan banklararası məlumat mübadiləsini aparan və ödənişləri həyata keçirən sistemdən kənarlaşdırılması ilə bağlı təşəbbüsün müəllifidir. Rusiya müxalifətinin qətlə yetirilmiş lideri Aleksey Navalnının ölümünə görə prezident Putinə və yaxın ətrafına qarşı sanksiya tətbiq edilməsinin təşəbbüskarı da senator Marko Rubio olub. Senator Rubio Rusiya hakimyyətini "quldur" adlandırmaqdan da çəkinməyib.

Trampın Ağ ev rəhbərinin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri kimi görmək istədiyi Florida ştatından olan konqresmen Mayk Uolts da Rubio kimi Çin, İran və Rusiya kimi ölkələri ABŞ-ın düşmənləri hesab edir. Rubio və Uolts ABŞ-ın düşmənlərinə qarşı sərt davranmağın tərəfdarı, Ukraynaya yardımı dayandırmağın əleyhinədirlər.

Respublikaçılar partiyasına yaxınlığı tanınan ekspertlər qeyd edirlər ki, Mayk Uolts və Marko Rubionun müvafiq olaraq milli təhlükəsizlik üzrə müşavir və dövlət katibi vəzifələrinə təyin olunacaqları halda ABŞ-ın Ukraynaya yönəlik siyasəti dəyişməyəcək. Hətta elə bir zaman gələ bilər ki, Tramp administrasiyası Rusiyaya qarşı daha sərt mövqe tuta bilər.

Trampın Rusiya və Ukraynaya yönəlik siyasətini müəyyən edərkən nəzərə almalı olduğu digər amillər də var. Məsələn, Tramp seçkiqabağı vədlərini həyata keçirmək üçün Konqresin, xüsusilə də Nümayəndələr Palatasının dəstəyinə möhtacdır. Nümayəndələr Palatasında isə Ukraynanın qələbəsi üçün çalışan nüfuzlu konqresmenlər var. Nümayəndələr Palatasının üç nüfuzlu komitəsinin - Xarici Əlaqələr, Silahlı Qüvvələr və Kəşfiyyat komitələrinin rəhbərləri Maykl Makkol, Mayk Rocers və Mayk Törner məhz belələrindəndir. Bu üç nüfuzlu konqresmen hələ bu ilin əvvəlində "Ukraynanın qələbə planı" adlı sənəd hazırlamışdılar. Həmin sənəddə konqresmenlər qeyd edirdilər ki, Rusiya, Çin, Şimali Koreya və İran, eləcə də onun proksi qüvvələrindən (Həmas, Hizbullah və digərləri) ibarət ittifaq Amerikanın bütün dünyada maraqlarını alt-üst etmək üçün birgə çalışır. Respublikaçıların Nümayəndələr Palatasındakı nüfuzlu liderlərindən olan bu üç konqresmen qeyd edirdilər ki, İkinci Dünya müharibəsindən bəri Birləşmiş Ştatlar bundan daha təhlükəli düşmənlər toplusu ilə qarşılaşmayıb. ABŞ Konqresinin Rusiya, Çin və İran kimi ölkələrdən azadlığı qorumaq öhdəliyi daşıdığını xatırladan konqresmenlər Bayden administrasiyasının Ukraynanı kritik silahlarla təmin etməkdən çəkinməsini sərt tənqid edərək, Kiyevə F-16 qırıcı təyyarələri, ATACMS raketlərinin 300 kilometr məsafəni vura biləcək uzun mənzilli versiyası, eləcə də kifayət qədər artilleriya, hava hücumundan müdafiə sistemləri və zirehli texnika verilməsinə çağırırdılar. Bundan başqa, Nümayəndələr Palatasının üç aparıcı komitəsinin rəhbərləri Rusiyanın dondurulmuş 300 milyard dollarlıq suveren aktivlərinin Ukraynaya verilməsini də təklif edirdilər.

Respublikaçı konqresmenlərin o zaman qəbul olunmayan təkliflərinin Tramp tərəfindən həyata keçirilməsi üçün yenidən təşəbbüs edəcəklərini gözləmək olar. Bu gözlənti isə əsassız deyil. Nümayəndələr Palatasının Xarici Əlaqələr Komitəsinin sədri Maykl Makkol Trampın birinci prezidentliyi müddətində olduğu kimi yenə də Amerikanın gücünü bərpa edəcəyinə şübhə etmədiyini bildirib. Konqresmen bildirib ki, məhz Tramp Obamanın Ukraynaya qarşı silah embarqosunu ləğv edərək Rusiyaya qarşı sərt sanksiyalar tətbiq etdi. Trampın prezidentliyinin ikinci dönəminin necə olacağı ilə bağlı fikirlərinin sonunda nüfuzlu konqresmen prezident Trampın "Putin rejiminin terroruna" son qoyacağına inandığını bildirib.

Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin "qələbə planının" hazırlanmasında iştirak edən respublikaçı senator Lindsi Qrem kimi senatorların da Trampa təsir etmək imkanları var.

Trampın birinci prezidentliyi dövründə ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri olan Con Boltonun köməkçisi olmuş Riçard Qoldberq də hesab edir ki, Ağ evin yeni sahibinin Moskvaya təzyiq göstərə biləcək bir çox rıçaqları var.

Böyük Britaniyanın müdafiə naziri Con Hili Trampın prezident seçkisində qalib gəlməsindən sonra Ukraynanın təhlükəsizliyinin pisləşməsi fikri ilə razılaşmır və Trampın Ukraynanı "lazım olduğu müddətdə" dəstəkləyəcəyinə əmin olduğunu bildirib. Nazir Con Hili ABŞ-ın Böyük Britaniya kimi müttəfiqləri ilə yan-yana qalacağına və Putini məğlub etmək üçün lazım olan müddət ərzində Ukraynanı dəstəkləyəcəyinə inanır.

Trampın Rusiya və Ukraynaya yönəlik siyasətini müəyyən edərkən nəzərə almalı olduğu məqamlardan biri də Böyük Britaniya və Avropa İttifaqının mövqeyidir.

Böyük Britaniyanın Baş naziri Kir Starmerin Fransa prezidenti Emmanuel Makronla noyabrın 11-də keçirilən görüşündə əsas müzakirə mövzusu Ukrayna olub. İki liderin 20 dəqiqə təkbətək,

hətta ən yaxın köməkçiləri olmadan Ukraynanı müzakirə etmələri, görüşdən sonra Starmerin "Mən həmişə demişəm ki, biz Ukraynanı nə qədər lazımdırsa, dəstəkləyəcəyik" açıqlaması ilk növbədə Trampa verilən mesajdır.

Trampın Ukraynaya yönəlik siyasətinin kəskin dəyişməyəcəyini göstərən bu məqamlara baxmayaraq, Avropa İttifaqının liderləri Ukraynaya dəstəyin davam etdirilməsi imkanlarını müzakirə etməyə başlayıblar. Polşanın Baş naziri Donald Tusk Ukraynanı qorumaq üçün Britaniya və Fransa ilə ittifaq yaratmağı təklif edib. Bunun üçün Tusk yaxın günlərdə Fransa prezidenti Emmanuel Makron və NATO-nun baş katibi Mark Rutte ilə danışıqlar aparmağı planlaşdırır. Bundan başqa, Polşanın Baş naziri "Qərbin Ukraynaya xəyanət ermə" ehtimalının qarşısını almaq və Kiyevin maraqlarını qorumaq üçün həmfikir ölkələrin siyasətini əlaqələndirmək niyətindədir.

Trampın prezident vəzifəsinin icrasına başlamasına iki aydan bir qədər çox vaxt qalır. Bu müddətdə Şərqi Avropada, Yaxın və Uzaq Şərqdə baş verəcək istənilən gərginlik Trampı Ukraynanı daha qətiyyətlə müdafiə etməyə vadar edə bilər. Rusiyanın İranla birlikdə İsrailin İrana hücumunu pisləməsi, Moskvanın Tehranla müttəfiqliyi Kiyevi Vaşinqton üçün əvəzedilməz edə bilər. Trampın Rusiya və Ukraynaya yönəlik siyasətinin cizgilərini açıqlamaması, münaqişənin necə həll olunacağı ilə bağlı suallardan yayınması da bununla bağlıdır.