Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin sosial həyata inteqrasiyası necədir? ŞƏRH

Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin sosial həyatda tam şəkildə iştirak etməsi dövlət siyasətinin və ictimai diqqətin mühüm istiqamətlərindən biri olmalıdır.

Son illərdə bu sahədə müəyyən irəliləyişlər olsa da, əlilliyi olan şəxslərin təhsil, məşğulluq, ictimai nəqliyyatdan istifadə və sair məsələlər ciddi çağırış olaraq qalır.

İnteqrasiya prosesi yalnız infrastruktur məsələləri ilə məhdudlaşmır — bu həm də maarifləndirmə, ictimai münasibətlərin dəyişməsi və bərabər imkanların təmin olunması deməkdir. Bu mövzu cəmiyyətin inklüzivliyinin, humanizminin və inkişaf səviyyəsinin göstəricisidir.

Bəs Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin sosial həyata inteqrasiyası hansı səviyyədədir?

Mövzu ilə bağlı Gununsesi.info-ya danışan sosioloq Naib Niftəliyev vurğulayır ki, dövlət dəstəyinin əsas hədəfi daha ağır və məhdudiyyəti çox olan insanları əhatə etməkdir:

“Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin sosial həyatda fəal iştirakı məsələsi getdikcə aktuallaşan problemlərdən, daha doğrusu, mühüm müzakirə mövzularından birinə çevrilib. Bu istiqamətdə dövlətin sosial siyasət hədəfləri getdikcə daha da təkmilləşdirilir və inkişaf etdirilir. Eyni zamanda Azərbaycanın qoşulduğu beynəlxalq müqavilələrə uyğun olaraq bəzi ifadə və anlayışlarda sosial yanaşma baxımından mühüm dəyişikliklər həyata keçirilir.

Həm Əmək Məcəlləsində, həm də digər sosial qanunvericilik aktlarında əlilliyi olan şəxslər üçün bir sıra imtiyazlar nəzərdə tutulur. Xüsusən də onları işlə təmin edən, əlverişli fəaliyyət şəraiti yaradan müəssisə, birlik və təşkilatlara müəyyən güzəştlər və imtiyazlar tətbiq olunur.

Bu baxımdan əlilliyi olan şəxslərin təhsil məsələsi də diqqət mərkəzindədir. Həmin şəxslərin məşğulluğu və təhsildə inklüziv yanaşmanın tətbiqi də artıq real faktdır. Bu, təkcə əlilliyi olan şəxslərə deyil, həm də müxtəlif hərəkət məhdudiyyəti olan insanlara da şamil edilən məsələdir.

Təhsil istiqamətində, xüsusən sosial təcriddən azad olmaq və inklüziv siyasət yönündə sadə, lakin məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilir. Statistik göstəricilərə əsasən, hər üç nəfərdən birində müəyyən yaş dövründən sonra məhdudiyyətlərin müxtəlif dərəcələrdə müşahidə oluna biləcəyi qeyd edilir.

Dövlət dəstəyinin əsas hədəfi daha ağır və məhdudiyyəti çox olan insanları əhatə etməkdir. Müasir dövrdə təhsil və sosial siyasətin prioritetlərindən biri hər kəs üçün bərabərlik, bərabər imkanların yaradılması, əlilliyi və məhdudiyyəti olan şəxslərin cəmiyyətə fəal inteqrasiyasının təmin edilməsidir.”

Sosioloqun sözlərinə görə, cəmiyyətdə inklüzivlik, humanizm və inkişaf amilləri bir-birini tamamlamalıdır. Marifləndirmə burada yalnız ilkin mərhələdir:

“Əsl dəyişiklik münasibətlərin formalaşması və hər kəsə fərdi, lakin bərabər yanaşma prinsipi əsasında baş verir. Müxtəliflik və fərqlilik cəmiyyət tərəfindən qəbul edilməli, eyni zamanda bərabər imkanların təmin olunması inklüziv siyasətin əsas şərtlərindən biri kimi götürülməlidir.

Son dövrlər inklüziv siyasət və inklüziv təhsil tədbirləri sosial siyasətin mühüm hədəfləri sırasındadır. Bu istiqamətdə əlilliyi olan şəxslərin cəmiyyətə inteqrasiyası ilə bağlı kompleks tədbirlər həyata keçirilir. Azərbaycanda müxtəlif kateqoriyadan olan məhdudiyyətli şəxslərin sayı təxminən yarım milyondan bir qədər artıqdır — yəni 540 min nəfər civarındadır. Bu, kifayət qədər böyük bir sosial qrupdur.

Əlilliyi olan şəxslərə yanaşma inklüziv fəaliyyət xəttinə əsaslanmalıdır. İnklüzivlik burada həm fərdi yanaşmanın, həm də sosiallığın əsas atributu kimi çıxış edir. Azərbaycanda bu məsələlərə son illər daha çox diqqət yetirilsə də, sosial infrastrukturun tənzimlənməsi, iş yerlərinin əlçatanlığı sahəsində hələ də müəyyən problemlər qalmaqdadır.

Bununla yanaşı, ictimai münasibətlərin də dəyişdiyi müşahidə olunur. Xüsusən də bu sahədə ixtisaslaşmış mütəxəssislər — sosial işçilər, tədqiqatçılar və psixoloqlar ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması istiqamətində mühüm işlər görürlər.

Bu mütəxəssislərin fəaliyyəti artıq real nəticələr verir. “ASAN Xidmət”, “DOST” mərkəzləri və digər innovativ sosial dəstək qurumlarında məhdudiyyətli şəxslərlə bağlı konseptual və fərdi yanaşmalar tətbiq olunur. Fərdi problemlərin idarə olunması baxımından həyata keçirilən proqram və xidmətlər təkmilləşdirilir və cəmiyyətin bu məsələyə baxışı da tədricən dəyişir.

Bununla yanaşı, cəmiyyətin inklüzivlik səviyyəsi, sosial baxış məsələlərində açıqlığın dərəcəsi və sosial-iqtisadi problemlərin qalması bu prosesə təsir göstərir. Yoxsulluq səviyyəsinin hələ də tam aradan qalxmaması inklüziv tədbirlərin genişlənməsini müəyyən qədər məhdudlaşdırır.”

Naib bəy dövlətin büdcə və daxili imkanlar çərçivəsində bu problemləri həll etməyə çalışdığını və bunun nəticələrinin artıq görünməkdə olduğunu bildirdi:

“Lakin həm sosial-iqtisadi hədəflərə çatmaq, həm də cəmiyyətin bütün təbəqələrində sosial rifah və təhlükəsizliyi təmin etmək üçün sosial proqram və xidmətlərin daha da təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var.

Bunun üçün yeni addımların atılması və innovativ yanaşmaların tətbiqi vacibdir. Baxış bucağının dəyişməsi insanların inklüziv təhsil səviyyəsindən, sosial hazırlığından və elmə, təhsilə, sosial həyata münasibətindən asılıdır.

Dəyişikliklər mövcuddur və nəzərə çarpacaq dərəcədədir. Lakin hələ əhəmiyyətli nəticələrdən danışmaq üçün bir qədər tezdir. Biz nə qədər bu məsələdə mütərəqqi, obyektiv və tərəfsiz yanaşsaq, bərabər münasibət sərgiləsək, bir o qədər də əlilliyi olan şəxslərin sosial inteqrasiyası prosesi sürətlənəcək.

Proses gedir, lakin onun daha da sürətləndirilməsinə ehtiyac var”.

Gülxanım Əliyeva 

Gununsesi.info