Azərbaycanda soyuq havanın qılınc kimi kəsdiyi RAYONLAR

Azərbaycanda soyuq hava şəriti bir insanların bir başa həyatına, təsərrüfatına və iqtisadiyyata təsirsiz olmur. Qış aylarında bəzi bölgələrdə hava çox soyuq olur. Temperatur kəskin şəkildə aşağı düşür.

Lent.az-ın təqdim etdiyi bu xırda araşdırmada qışın sümüklərə kimi üşütdüyü rayonlardan danışacağıq.

Nəzərə alın ki, havanın ən soyuq keçdiyi əraziləri yalnız coğrafi faktorlara görə müəyyənləşdirmək düzgün olmazdı. Çünki bəzən eyni coğrafi enlikdə yerləşən iki yaşayış məntəqəsində temperatur fərqləri müşahidə olunur. Bu fərqlər relyef, hava axınları və iqlim dəyişiklikləri ilə bağlıdır.

Bəs Azərbaycanın ən soyuq bölgələri haralardır? Ümumiyyətlə, ölkədə havanın sərt keçməsinə səbəb olan amillər hansılardır? Gəlin, bu məsələyə fərqli rakurslardan baxaq.

1. Relyef və yüksəklik amili: Niyə bəzi bölgələr həmişə daha soyuqdur?

Azərbaycanda havanın ən sərt keçdiyi ərazilər əsasən Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarında yerləşir. Hündürlük artdıqca temperatur azalır. Şahdağ, Bazardüzü, Murovdağ, Tufandağ və digər yüksək dağlıq ərazilərdə temperatur qış aylarında -30°C-dən aşağı düşə bilir. Ancaq bəs niyə bəzi dağətəyi ərazilərdə belə sərt soyuqlar müşahidə edilmir?

Bunun əsas səbəbləri aşağıdakılardır:

Dəniz və Göl Təsiri – Xəzər dənizinə yaxın olan dağətəyi ərazilərdə temperatur dənizin istilik tənzimləmə xüsusiyyəti sayəsində daha mülayim olur. Bu, əsasən Quba, Qusar və Lənkəran-Astara zonalarının bəzi dağətəyi yerlərinə aiddir.

İqlim Şəraiti – Müxtəlif dağətəyi bölgələrin relyefi və coğrafi mövqeyi onların iqliminə təsir edir. Məsələn, Şamaxı və İsmayıllının bəzi dağətəyi kəndlərində mülayim qış şəraiti müşahidə olunsa da, dağlıq hissələrdə temperatur çox aşağı düşə bilər.

Bitki Örtüyü və Meşəliklər – Meşələrlə örtülü dağətəyi ərazilərdə qış aylarında istilik daha çox qorunur və sərt soyuqlar müşahidə edilmir. Məsələn, Zaqatala və Balakən bölgələrinin meşəlik ərazilərində bu təsiri görmək mümkündür.

Hündürlük Fərqləri – Dağətəyi ərazilər əsasən 500-1500 metr aralığında yerləşir. Əgər bir yer 500-800 metr hündürlükdədirsə, orada daha mülayim iqlim olur. Ancaq 1000 metr və yuxarı yüksəkliklərdə temperatur kəskin şəkildə aşağı düşə bilər.

Yəni, hər dağətəyi bölgədə sərt qış olmur, xüsusilə dənizə yaxın və meşə örtüyü olan yerlərdə soyuq hava daha yumşaq keçir.

2. Naxçıvan fenomeni: Kəskin kontinental iqlimin təsiri

Naxçıvan Muxtar Respublikasında, xüsusilə Ordubad və Şahbuz rayonlarında temperatur bəzən -35°C-dən də aşağı düşür. Bəs bu bölgədə dənizdən uzaqlıq və kontinental iqlimin təsiri necə olur?

Naxçıvanda dənizdən uzaqlıq və kontinental iqlimin təsiri

Naxçıvan Azərbaycanın ən kontinental iqlimə malik bölgələrindən biridir. Bunun əsas səbəbi Xəzər dənizindən uzaq olması və dağlarla əhatə olunmasıdır. Dəniz təsirindən məhrum olması və kontinental iqlimin üstünlük təşkil etməsi burada yayda kəskin isti, qışda isə sərt soyuqlarla nəticələnir.

Dənizdən uzaqlığın təsiri

İqlim kəskin kontinentaldır – Xəzər dənizindən uzaq olduğu üçün Naxçıvanda iqlim Xəzər sahilindəki bölgələrdən fərqli olaraq daha sərt kontinentaldır.

İsti yay və sərt qış müşahidə olunur – Dəniz yaxınlığında olan bölgələrdə temperatur fərqləri daha yumşaq olsa da, Naxçıvanda yayda temperatur 40°C və daha yuxarı, qışda isə -30°C-yə qədər enə bilər.

Az yağıntı düşür – Dənizdən uzaq bölgələrdə hava daha quru olur və yağıntı az olur. Naxçıvanda illik yağıntı 200-300 mm arasında dəyişir ki, bu da Azərbaycanın digər bölgələri ilə müqayisədə olduqca azdır.

Hava kütlələrinin sürətli dəyişməsi – Kontinental iqlimə görə Naxçıvanda hava şəraiti tez-tez dəyişir. Gün ərzində və ya fəsillər arasında temperatur fərqi yüksək olur.

Gecə və gündüz temperatur fərqləri böyükdür – Naxçıvanda kontinental iqlimə xas olan başqa bir xüsusiyyət gündüz və gecə arasındakı temperatur fərqinin 15-20°C və daha çox olmasıdır.

Kontinental iqlimin təsiri

Qış sərt və uzun olur – Xüsusilə dağlıq ərazilərdə qış aylarında temperatur -20°C, bəzi hallarda -30°C-yə qədər düşə bilər.

Yay aylarında quraqlıq artır – İyul və avqust aylarında temperatur 40-45°C-yə qədər yüksələ bilər, bu da su qıtlığı və quraqlığa səbəb olur.

Küləkli hava şəraiti – Naxçıvanda kontinental iqlim səbəbindən tez-tez quru və soyuq küləklər əsir. Qışda bu küləklər havanı daha da sərtləşdirir.

Torpaq və bitki örtüyünə təsir – Az yağıntı və quraqlıq səbəbindən Naxçıvanın əksər hissəsində yarımsəhra və çöl landşaftları üstünlük təşkil edir.

Naxçıvanın dənizdən uzaq olması və kontinental iqlim təsiri burada yay aylarının olduqca isti, qış aylarının isə sərt keçməsinə səbəb olur. Az yağıntı, böyük temperatur fərqləri və quraqlıq bu iqlimin əsas xüsusiyyətlərindəndir. Bu səbəbdən Naxçıvan Azərbaycanın digər bölgələri ilə müqayisədə iqlim baxımından daha quru və sərt şəraitə malikdir.

3. Şəhərlər və kəndlər arasında istilik fərqləri: Niyə kəndlərdə daha soyuqdur?

Şəhər və kəndlər arasında temperatur fərqləri də diqqətəlayiqdir. Bakı kimi böyük şəhərlərdə binaların istilik tutumu və avtomobil nəqliyyatı mikroiqlimi dəyişir. Lakin ucqar dağ kəndlərində bu təsirlər olmadığından hava daha soyuq olur.

4. Küləyin rolu: Azərbaycanın "soyuq tunelləri"

Azərbaycanın bəzi bölgələri, xüsusilə Qusar və Şahdağ əraziləri, qış aylarında güclü küləklərə məruz qalır. Bu da temperaturun hiss edilən dərəcəsini daha da aşağı salır.

5. İqlim dəyişikliklərinin təsiri: Keçmişlə müqayisədə soyuqlar azalıbmı?

Əvvəllər Azərbaycanın bəzi bölgələrində daha sərt qışlar müşahidə edilirdi. Son illərdə qlobal istiləşmə səbəbindən soyuq qış günlərinin sayı azalıb.

6. Ən soyuq temperatur harada qeydə alınıb?

Azərbaycanın rəsmi meteoroloji göstəricilərinə görə, indiyə qədər ən aşağı temperatur -40°C ilə Naxçıvanda (Ordubad) qeydə alınıb.

Bu və digər amillər göstərir ki, Azərbaycanın soyuq bölgələrini müəyyənləşdirmək üçün təkcə relyefə baxmaq kifayət deyil. İqlim dəyişiklikləri, hava axınları, külək və digər faktorlar da bu prosesdə mühüm rol oynayır.