Azərbaycanın cari hesab balansında sürətli azalma Beynəlxalq qurumlar xəbərdarlıq edir

Azərbaycan Mərkəzi Bankı əvvəlcə 2025-ci il üçün cari hesabın profisitini 3,7 milyard dollar səviyyəsində proqnozlaşdırmışdı. Bu hesablamalar neftin bir barrelinin 70 dollar olması ssenarisi üzərində qurulmuşdu. 2024-cü ildə profisit 4,7 milyard dollar təşkil edib ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 1,8 dəfə azdır.

“AzPolitika” “Haqqin.az”a istinadla bildirir ki, bununla da cari hesab üzrə azalma tendensiyası artıq ikinci ildir davam edir.

Mütəxəssislər bildiriblər ki, əsas səbəb ticarət balansının daralmasıdır. İxrac gəlirləri hələ də əsasən neft və qaz satışından formalaşır. Eyni zamanda, idxal daha yüksək templə artır. Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, 2025-ci ilin ilk 10 ayında ölkənin ümumi ixracı 21,64 milyard dollar olub. Bunun 18,65 milyard dolları neft-qaz sektorunun payına düşüb. İdxal isə 19,23 milyard dollara çatıb ki, bu da ticarət nisbətini zəiflədən əsas amillərdəndir.

Qeyd olunub ki, cari ildə Azərbaycan ötən illə müqayisədə 190 min ton artıq neft ixrac etsə də, dünya bazarlarında qiymətlərin azalması səbəbindən gəlir kəskin düşüb. Belə ki, 20,76 milyon ton neftdən əldə edilən gəlir cəmi 10,85 milyard dollar təşkil edib. Halbuki 2024-cü ildə 20,57 milyon ton neftin satışı büdcəyə 12,8 milyard dollar qazandırmışdı. Beynəlxalq maliyyə institutlarının xəbərdarlıqlarına əsasən, neft və qazın orta qiymətlərində azalma 2026-cı ildə də ixrac gəlirlərinə təzyiq göstərməkdə davam edəcək.

Analitiklər qeyd edirlər ki, cari hesab balansına təsir edən amillər sırasında gömrük tarifləri, fiskal siyasət, büdcə xərcləri və daxili tələbin strukturu xüsusi rol oynayır. Bundan əlavə, xarici investisiyalardan daxil olan xalis gəlirlər və pul köçürmələri də mühüm göstəricilərdir.

Pul köçürmələri niyə azalır?

ING analitikləri 2025-ci ildə Azərbaycana göndərilən pul köçürmələrinin ciddi şəkildə azaldığını bildiriblər. Onlar bunu Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin pisləşməsi və Ukraynadakı müharibə fonunda Rusiyada gəlirlərin aşağı düşməsi ilə izah ediblər. Çünki köçürmələrin əsas hissəsi ənənəvi olaraq Rusiyadan gəlirdi. Nəticədə hər iki istiqamətdə pul axını ciddi şəkildə zəifləyib.

Ölkə iqtisadiyyatında daxili investisiyaların payı artdığı üçün birbaşa xarici investisiyaların xüsusi çəkisi də azalır. Hökumətin proqnozlarına əsasən, 2026–2029-cu illərdə xarici investisiyaların həcmi illik 6–6,6 milyard manat arasında dəyişəcək. Ümumi kapital qoyuluşu isə 25–28 milyard manat olacağı gözlənilir. Bu investisiyaların gəlirliliyi ilə bağlı rəsmi proqnoz isə açıqlanmamış qalır.

Rəsmi qurumlar həmçinin bildiriblər ki, yaxın dörd il ərzində manatın məzənnəsinin stabil saxlanılması planlaşdırılır. Bu, valyuta məzənnəsinin dəyişkənliyinin idxal və ixraca təsirini minimuma endirəcək. ÜDM-in artım templərinin isə orta səviyyədə qalacağı qeyd olunur.

“Profisit azalacaq və risklər artır”

ING Group-un qiymətləndirməsinə görə, Azərbaycanda hasilatın azalması və neftin qlobal qiymətlərinin ucuzlaşması ticarət balansını tədricən “daraldır”. Bu da cari hesabın profisitdən defisitə keçməsi ehtimalını artırır. Analitiklər hesab edirlər ki, mövcud tendensiya fonunda profisitin azalması qaçılmazdır. Yeganə yaxşılaşdırıcı faktor neft və qazın yüksək qiymətləri ola bilər, lakin ekspertlər yalnız qiymət artımına bel bağlamağın riskli olduğunu vurğulayırlar.

Beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının proqnozları da eyni xətti təkrarlayır. Fitch Ratings 2025-ci ildə cari hesab profisitini 4 milyard dollar (ÜDM-in 5,3 faizi) səviyyəsində qiymətləndirir və 2026-cı ildə bunun 4,9 faizə düşəcəyini gözləyir. Dünya Bankı 2026-cı il üçün 5,4 faiz, 2027-ci il üçün 3,8 faiz, 2028-ci ildə 3,6 faiz və 2029-cu ildə 3,4 faiz proqnozlaşdırıb.

BVF isə 2026-cı ildə profisitin 3,4 milyard dollar (4,1 faiz) olacağını açıqlayıb. Azərbaycan hökuməti isə göstəricini 3–5 faiz intervalında saxlamağı planlaşdırır.

Xatırladaq ki, cari hesab profisitinin tarixi maksimumu 2022-ci ilin üçüncü rübündə – 7,38 milyard dollar səviyyəsində qeydə alınmışdı. Bu, Ukraynadakı müharibə və Avropanın enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıqlar fonunda enerji daşıyıcılarının qiymətinin kəskin yüksəlməsi ilə bağlı idi. Antirekord isə 2020-ci ilin payızında qeydə alınmış 806 milyon dollarlıq rüblük defisit olmuşdu.

Ekspertlər bildiriblər ki, qlobal iqtisadi vəziyyətdən asılı olaraq proqnozlara yenidən baxıla bilər. Lakin beynəlxalq qurumların profisitin azalacağı ilə bağlı yekdil mövqeyi və ixracın şaxələndirilməməsi fonunda defisit riskinə diqqət çəkməsi Azərbaycan hökumətini və Mərkəzi Bankını daha proaktiv siyasətə sövq etməlidir.

“AzPolitika.info”