Icma.az
close
up
RU
Bakını qoruyan şirlər və öküz Qoşa qala qapıları

Bakını qoruyan şirlər və öküz Qoşa qala qapıları

Icma.az xəbər verir, News24 saytına əsaslanaraq.

Qoşa qala qapıları Bakı qalasının şimal divarında yerləşən girişdir. Bura həm də Şamaxı qapıları deyilir. Səbəbi isə girişin Şamaxıdan gələn qədim karvan yolunun üzərində yerləşməsi olub. Qoşa qala qapıları xaricdən Əziz Əliyev və İstiqlaliyyət küçələrinin kəsişmə nöqtəsində yerləşir, daxildən isə İçərişəhərin Böyük Qala və Kiçik Qala küçələrinə açılır.

Qoşa qala qapılarından biri XII əsrdə III Böyük Mənuçöhrün sifarişi ilə Bakı qalası inşa edilərkən, ikincisi isə XVII əsrdə — Şah I Abbasın hakimiyyəti dövründə Zülfüqar xanın sifarişi ilə inşa edilib.

Tarixi mənbələrə əsasən, Bakı şəhəri qədim dövrlərdə üçqatlı qala divarları ilə əhatə olunub. Onlar müxtəlif zamanlarda şəhərin ərazisinin genişləndirilməsi işləri ilə əlaqədar inşa edilib. Dövrümüzə bu üç divardan yalnız tarixinə görə ən qədim olanı gəlib çatıb. Haqqında söhbət etdiyimiz Qoşa qala qapıları da Bakı qalasının məhz ən qədim divarında yerləşir.

Bu divarların XII əsrə aid olduğu bildirilir: “İstənilən halda, heç şübhəsiz ki, XI əsrdə Səlcuq sultanlarının hakimiyyəti dövründə Bakı dəniz sahilinin kifayət qədər əhəmiyyətli şəhərinə çevrilmişdi; şəhərdə bir neçə məscid var idi, XII əsrdə isə nəhəng Qız qalası inşa edilmişdi; bununla eyni zamanda həm də şəhərin ən qədim qala divarları inşa edilmişdi”. Bunu İçərişəhərin qədim abidələrinin tədqiqatçısı V.M.Sısoyev öz qeydlərində yazırdı.

“…o, ikiqat qala divarları ilə əhatə olunub, onlar bir-birindən 15 addımlıq məsafədə yerləşirlər, onlardan daxildə yerləşəni əhəmiyyətli dərəcədə hündürdür; divarlarda çoxlu sayda yarımdairəvi qüllələr vardır; divarların ən üst tərəfindən dişcik şəklində çıxıntılar vardır. Dənizə baxan divarlar kərpicdən, digər divarlar isə əhəng daşı və gil məhlulundan tikilmişdir. Şimal divarındakı qoşa qapılar dəmir listlərlə qapadılır. Malların rahat daşınması üçün dəniz tərəfdən qalanın üç qapısı var”, – deyə Şah Süleyman Səfəvinin (1667–1695) hakimiyyəti dövründə 1683-cü ildə beş gün Bakıda qalan səyyah Engelbert Kempfer Bakı qalasını təsvir edərkən qeyd edib.

İki qapının yan-yana gəlməsininin tarixi isə 1796-cı ildə Bakı xanı Hüseynqulu xanın şəhəri təslim edərək qalanın açarını Rusiya imperiyasına təhvil verməsi ilə əlaqəlidir. Şəhərin ruslar tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra 1809-cu ildə Bakı qalasının planı tərtib edilib və 1883-cü ildə qala divarlarının ikinci sırasının sökülməsi zamanı Zülfüqar qapısının Şamaxı qapısının yanına köçürülməsi qərara alınıb. Və beləliklə, bu layihə üzrə başlanan köçürülmə işi 1886-cı ildə tamamlanıb.

Darvazalarda qorunub saxlanılan ən mühüm amil sənaye yüksəlişindən və neft bumundan xeyli əvvəl mövcud olmuş orta əsrlərdəki Bakının simvolu olan əsrarəngiz barelyefdir.

Barelyef iki kiçik disklə əhatə olunmuş öküzün nəhəng başını qoruyan iki şir təsvir edən ustalıqla yonulmuş daş kompozisiyadır. İkinci qapı – Zülfüqar qapısı Şamaxı qapısının yanına yerləşdiriləndə həmin simvolun eynisi qapı üzərində yerləşdirilib. Bəs bu öküz kəlləsi və şirlərdən ibarət olan simvolun anlamı nədir?

Kempferin fikrincə, öküz kəlləsi quru torpaq və güclü külək səbəbindən əkinçiliklə məşğul ola bilməyən, əhalisi ənənəvi olaraq maldarlıqla məşğul olan köhnə istehkamlı şəhərin özünü simvolizə edir. Bir çox alimlərin iddia etdiyi kimi, öküz və inək qədim abşeronluların ən qədim totemi olub. Bu təsvirlərə qayaüstü rəsmlərdə, yaşayış məskənlərində, sonralar isə sikkələrdə rast gəlmək mümkündür. Bu aspektdən yanaşsaq, öküz kəlləsi sanki  çoxəsrlik ənənəyə bir növ hörmət əlamətidir.

Bu simvolun mənşəyi qədim dövrlərə, hətta bütpərəstlik dövrünə qədər gedib çatır. İnək insanların atası sayılırdı və müqəddəs heyvan idi. Sehrdə öküz (və ya inək) kəlləsinin təsvirindən istifadə müəyyən məqsədlərə çatmaq üçün çox güclü və təsirli vasitə hesab olunurdu. Ancaq bu təsvirlər ən çox qorunmaq üçün əvəzsiz idi. Onlar darvazaları, hasarları, evləri və sərhəd nişanlarını məhz öküz  kəlləsinin təsvirləri ilə bəzəyirdilər.

Şirlərə gəlincə, bu obraza bir çox xalqların tarixində və mədəniyyətində rast gəlinir. Roma yazıçısı və filosofu Amvrosi Feodosi Makrobiyə görə, şirlər Yer kürəsini, Tanrıların Anasını simvolizə edir. İki şir isə ikiqat güclü hökmdarı, həmçinin qapıların və xəzinələrin qoruyucusu və ya Həyat Ağacını ifadə edir. Bundan başqa, bir çox tarixçilərin fikrincə, Yaxın Şərqin heraldik ənənələrinə, fars mədəniyyətinə hörmətdir.

Bu cür fərziyyələrə əsaslanaraq, bəzi tarixçilər öküzün hər iki tərəfində dayanan şirləri Bakını tutmuş səfəvilər və ortada olan öküz kəlləsini isə orada hələ də zərdüştlüyə etiqad edənlərin varlığının simvolu kimi qiymətləndirir.

Kempfer həm də düşünürdü ki, şirlər öküzün başının yanındakı disklərlə birlikdə səma işığını simvolizə edə bilər. Qədim şəhər heraldikasında öküz təsvirləri tez-tez gecə və gündüzün simvolu olan Günəş və Ay təsvirləri ilə müşayiət olunurdu. Ola bilsin ki, eyni məna yükünü qoşalaşmış qala qapılarının üstündəki öküzün yanında həkk olunmuş kiçik disklər daşıyır. Ümumiləşdirsək, Kempferə görə, qalanın əsas girişindəki darvazadakı mürəkkəb gerbi belə açmaq olar: Şirlər (yəni qala divarları)  gündüz (Günəş) və gecə (Ay) Öküzü (yəni şəhəri) qoruyurlar./bakuplus.az


Ən son xəbərləri və yenilikləri almaq üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:105
embedMənbə:https://news24.az
archiveBu xəbər 30 Yanvar 2025 18:07 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

TƏCİLİ: Metroya giriş bağlandı Nə baş verir?

19 Oktyabr 2025 04:03see276

Pezeşkian bu türk ölkəsinə səfər edəcək

19 Oktyabr 2025 02:00see249

“Bu gün layiq olduğumuz qələbə əldə etdik”

19 Oktyabr 2025 19:14see181

Bakının bir çox yollarında nəqliyyatın sıxlığı müşahidə olunur SİYAHI

20 Oktyabr 2025 08:25see176

Rəştdən Həştərxana birbaşa uçuşlar başladı

19 Oktyabr 2025 19:10see138

Sarıkökün bu faydalarını çoxları bilmir

20 Oktyabr 2025 07:01see133

Netanyahudan Rəfah keçid məntəqəsinin açılması barədə məlumata REAKSİYA

19 Oktyabr 2025 00:16see131

Həkimlər soyuq mövsümdə immuniteti gücləndirməyin yollarını açıqlayıblar

19 Oktyabr 2025 07:43see129

Yəmən sahillərində tanker partladı: 24 ekipaj üzvü...

19 Oktyabr 2025 01:17see128

Tramp görüşü zamanı daim Zelenskiyə söyüş söyürdü

19 Oktyabr 2025 23:19see128

İspaniya La Liqası: Real Madrid səfərdən 3 xalla qayıdır

20 Oktyabr 2025 01:12see127

Yer kürəsində oktyabr ayının üçüncü maqnit qasırğası başlayıb

19 Oktyabr 2025 04:50see127

Tbilisidəki son etirazlara görə 14 nəfər saxlanıldı

19 Oktyabr 2025 18:49see126

On dörd yaşlı futbolçu qız məktəbdəki zorakılığa görə intihar edib FOTO

19 Oktyabr 2025 04:02see126

Əməliyyat otaqlarında niyə yalnız yaşıl və mavi geyimlərə icazə verilir?

19 Oktyabr 2025 04:05see126

Körpələrdə genetik xəstəliklərin aşkarlanması üçün ölkəyə 300 mindən çox test gətiriləcək

19 Oktyabr 2025 20:14see125

“Amazon”, “Snapchat” və “Zoom”da problem yarandı

20 Oktyabr 2025 14:39see125

Luvr muzeyində Azərbaycan nəfəsi: Parisdə gənc rəssam Diana Quliyevanın əsərləri sərgilənir Foto

19 Oktyabr 2025 09:10see124

Ərdoğandan Şimali Kiprdə keçirilən prezident seçkilərinin ilkin nəticələrinə reaksiya

20 Oktyabr 2025 00:57see123

“Mən ABŞ ı təhlükəyə ata bilmərəm...”

19 Oktyabr 2025 19:18see119
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri