Bakının tələbi, erməni cəmiyyətinin xilas yolu Yeni Konstitusiya

“Yeni Konstitusiya Ermənistanı sıradan milli bir dövlətə çevirməlidir”

Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan hesab edir ki, ölkəyə yeni Konstitusiya lazımdır. O, bu barədə yerli televiziya kanallarında yayımlanan ölkə vətəndaşlarına müraciəti zamanı danışıb.

“Yeni Konstitusiyanın qəbulu böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki hazırkı Konstitusiyanın qəbulu ilə bağlı keçirilən bütün referendumlarda ictimai rəydə ciddi qəbuledilməzlik var. Yeni Konstitusiyanın qəbulunun strateji məqsədi - vətəndaşlığı olmayan millətin qalıq fəaliyyətindən dövlət qurucu xalqın fəaliyyətinə keçiddir”, - deyə o bildirib.

Bundan əvvəl Paşinyan “Ermənistan vətəndaşları ilə üzvi şəkildə əlaqəli” yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsini qarşısına siyasi məqsəd qoyduğunu bəyan edib. Eyni zamanda, müxalifət hökumət başçısını yeni Konstitusiyanın mətnindən Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin qeyd olunduğu İstiqlal Bəyannaməsinə istinadın çıxarılması tələbini qəbul etməyə hazırlaşmaqda ittiham edir.

Güman etmək olarmı ki, Paşinyan nəhayət ki, Ermənistan Konstitusiyasının Azərbaycan üçün qəbuledilməz olan müddəalarının dəyişdirilməsinə gəlir? O və komandası sülh müqaviləsinin imzalanmasına həqiqətən sadiqdir? Paşinyan hökuməti bu prosesi nə qədər tez həyata keçirə bilər? Yoxsa biz burada mövzu ilə bağlı daha bir ritorika ilə məşğul oluruq - əslində isə Baş nazir belə bir referendumla necə davam edəcəyini hələ bilmir?

AYNA.AZ mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun şöbə müdiri, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Əli Abbasov:

“Nikol Paşinyan Ermənistan Konstitusiyasına dəyişikliklərlə bağlı referendum keçirmək vədini yerinə yetirmək yolunda bir sıra maneələrlə üzləşir:

Birincisi, ölkədəki siyasi vəziyyət hakim partiyanın reytinqinin aşağı düşməsi ilə xarakterizə olunur ki, bu da əhalinin ölkə rəhbərliyindən artan məyusluğunu əks etdirir. Referendumun keçirilməsi üçün belə şərtlər hökumət üçün arzuolunmaz nəticələrin əldə edilməsi riski ilə əlaqələndirilə bilər.

İkincisi, Ermənistan Rusiya bazarından asılılığı azaltmaq cəhdləri və Avropa İttifaqına inteqrasiya istəkləri səbəbindən ciddi iqtisadi çətinliklərlə, o cümlədən mümkün ərzaq böhranı ilə üzləşir. İqtisadi qeyri-sabitlik şəraitində referendum daha aktual problemlərin həlli lehinə təxirə salına bilər.

Bundan əlavə, xarici siyasət amilləri də rol oynayır. Rusiya və regionun digər ölkələri ilə münasibətlər diqqətlə nəzərdən keçirilməsini tələb edir və Konstitusiyaya edilən istənilən dəyişiklik bu münasibətlərə təsir edə bilər. Məsələn, Rusiyaya qarşı dövlət çevrilişi hazırlamaqda ittihamlar ikitərəfli münasibətləri çətinləşdirə və diqqəti daxili islahatlardan yayındıra bilər.

Nəhayət, daxili siyasi gərginlik və müxalifətlə münaqişələr konstitusiya referendumunun keçirilməsinə əlavə maneələr yaradır. Hakimiyyətlə müxalifət qüvvələri arasında fikir ayrılığı təklif olunan dəyişikliklərlə bağlı konsensusa gəlməyi çətinləşdirə bilər. Beləliklə, daxili siyasi, iqtisadi və xarici siyasət faktorlarının birləşməsi Paşinyanın Konstitusiyaya dəyişiklik etmək üçün referendum keçirmək vədini praktiki olaraq həyata keçirməyə başlamasına mane olur.

Bununla belə, Ermənistanın Baş naziri bu yaxınlarda ümumxalq səsverməsi yolu ilə yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsinin vacibliyini bəyan edib. O vurğulayıb ki, bu, vətəndaşların özlərini ölkənin konstitusiya quruluşunun qurucusu kimi hiss etməsi üçün vacibdir, çünki onun fikrincə, əvvəlki referendumlar ictimai qavrayışda legitimlik çatışmazlığından əziyyət çəkirdi.

Konkret müddətlər hələ açıqlanmasa da, Paşinyan müraciətində 14 bənddən ibarət real Ermənistan ideologiyası layihəsini təqdim edib və qeyd edib ki, yeni Konstitusiyanın qəbulu dövləti olmayan xalqın qalıq davranışından xalqın dövlətyönümlü düşüncəsinə keçidi asanlaşdırmalıdır. Bundan əvvəl, 2021-ci ilin martında Paşinyan həmin ilin oktyabrında yarım-prezident idarəetmə formasına keçidin mümkünlüyünə imkan verən yeni Konstitusiya üzrə referendumun keçirilməsini təklif etmişdi.

Ermənistanın üzləşdiyi hazırkı siyasi və iqtisadi çağırışları, eləcə də konkret vaxt qrafikinin olmadığını nəzərə alsaq, hökumətin mövcud çətinlikləri nə qədər tez aradan qaldıra biləcəyini və referendum ideyasını praktiki olaraq həyata keçirməyə başlayacağını dəqiq müəyyən etmək çətindir. Lakin Baş nazirin açıqlaması onun bu istiqamətdə hərəkət etmək niyyətindən xəbər verir. Paşinyan dövlət strukturunun legitimliyini gücləndirmək və ölkənin müasir reallıqlarını əks etdirmək zərurətini əsas gətirərək yeni Konstitusiyanın qəbulu prosesinə start verir.

Mxalifət qüvvələri və bəzi ictimai xadimlər belə fikirlər səsləndirirlər ki, Konstitusiyanın dəyişdirilməsi təşəbbüsü xarici, xüsusən də Azərbaycan və Türkiyədən gələn təzyiqlərlə bağlı ola bilər. Onlar qeyd edirlər ki, hazırkı Konstitusiyada Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad var, orada Dağlıq Qarabağ adı çəkilir və bu, qonşu dövlətlərin tənqidinə səbəb olur. Lakin Ermənistan rəsmiləri xarici təzyiq iddiasını rədd edirlər. Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan qeyd edib ki, konstitusiyaya dəyişikliklərin zəruriliyi ilə bağlı müzakirələr 2020-ci ildən davam edir və bu təşəbbüs Azərbaycanın tələbləri ilə bağlı deyil.

Beləliklə, burada müxtəlif fikirlər olsa da, Ermənistan hakimiyyətinin rəsmi mövqeyi ondan ibarətdir ki, yeni Konstitusiyanın qəbulu təşəbbüsü xarici təzyiqlə deyil, ölkənin siyasi inkişafı və vətəndaş cəmiyyətinin demokratikləşməsi üçün daxili ehtiyacları diktə edir. Fikrimcə, Baş nazirin atdığı bütün addımlar həqiqətən də Ermənistanın dövlətçiliyinin və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına yönəlib. Və bu baxımdan Nikol Paşinyanın bu istiqamətdə ardıcıl siyasətindən danışmaq olar”.

Hankuk Xarici Tədqiqatlar Universitetinin (Cənubi Koreya) professoru, azərbaycanlı politoloq Rövşən İbrahimov:

“Bu son çıxışla əlaqədar indi bir çox müşahidəçilər artıq uzun müddətdir ki, Ermənistanın Baş nazirinin müntəzəm olaraq Konstitusiyanın yenilənməsi zərurəti mövzusuna qayıtmasına həqiqətən diqqət yetirirlər. Düşünürəm ki, yeni Konstitusiyanın qəbulundan sonra onlar 4-cü respublikanın yaradıldığını elan edəcəklər. Yəni hər şey o istiqamətə gedir.

Amma Paşinyanın beynində nə olduğunu bilmirəm. Yəni, əmin olmaq olmaz ki, Konstitusiyanın dəyişdirilməsi planları yalnız Azərbaycanın tələbləri ilə bağlıdır. Yox, Ermənistanın hakim komandası bu haqda çoxdan danışır və ola bilsin ki, bunun başqa səbəbləri də var.

Baxmayaraq ki, təbii ki, çox güman ki, onlar Azərbaycan üçün arzuolunmaz və qıcıq yaradan konstitusiya preambulasının, daha doğrusu, mahiyyətcə ayrıca sənəd olan Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadın çıxarılmasının zəruriliyini nəzərdən keçirmək istəyirlər. Bu mənada onlar İstiqlal Bəyannaməsinin Konstitusiyanın tərkib hissəsi olmadığını bəyan edərək məsələni iki yerə bölə bilirlər.

Amma bununla da Bakı istədiyi nəticəni əldə etməyəcək, çünki bu Bəyannamənin özü hələ də ayrıca, qüvvədə olan sənəd kimi qalacaq. Azərbaycan bəyan etməlidir ki, prinsipcə, Ermənistanın bugünkü Əsas Qanunu dövlətin Konstitusiyası deyil, daha çox dünyaya səpələnmiş ermənilərin müxtəlif hissələrinin münasibətlərinin simasını müəyyən edən sənəddir.

Çünki indiki Konstitusiyada diasporun rolu xüsusi qeyd olunur və Erməni Apostol Kilsəsinin rolundan bəhs edilir. Baxmayaraq ki, əgər söhbət dünyəvi dövlətdən gedirsə, kilsə üçün xüsusi rol elan etmək, ən azı, cəfəngiyyatdır və dəlilikdir.

Anladığım qədər, Ermənistanı milli dövlətə çevirmək üçün, şübhəsiz, ilk növbədə, bu dövlətin sərhədlərini müəyyən etmək lazımdır. Bu isə, xüsusən, təkcə Azərbaycana deyil, Türkiyəyə də ərazi iddialarından imtina etmək deməkdir. Axı həmin İstiqlal Bəyannaməsində təkcə Qarabağa deyil, Türkiyə Cümhuriyyətinin şərq bölgələrinə (ermənilər “Qərbi Ermənistan” adlandırırlar) də iddialar irəli sürülüb.

Bundan əlavə, Ermənistanın dövlət quruculuğunda erməni kilsəsinin rolu ilə bağlı orada təsbit edilmiş ifadənin Konstitusiyanın yeni mətnindən, o cümlədən, təbii ki, xarici diasporun rolu ilə bağlı sözlərin də çıxarılması zəruridir. Yeni Əsas Qanun Ermənistanın öz institutlarına malik, qeyri-dövlət strukturlarına baxmayan adi milli dövlətə çevrilməsinə xidmət etməlidir”.