“BMT nin mexanizmləri işləmir, islahatlar ədalətli olmalıdır” ŞƏRH

Son günlər ABŞ administrasiyasının BMT-yə maliyyə ödənişlərini müvəqqəti dayandırması beynəlxalq gündəmin əsas mövzularından birinə çevrilib.

ABŞ-ın BMT-dəki daimi nümayəndəsinin açıqlamasına görə, Prezident Donald Tramp təşkilatda real islahatların aparılacağına əmin olana qədər maliyyə dəstəyini dayandırmaq qərarı verib.

Bu addım həm BMT-nin gələcək funksionallığı, həm də qlobal güc balansı baxımından müxtəlif suallar doğurur.

ABŞ-ın BMT-yə maliyyə ödənişlərini dayandırması beynəlxalq təşkilatın fəaliyyətinə və qlobal diplomatik mühitə necə təsir göstərə bilər? Bu qərar BMT-də real islahatların başlanmasına səbəb ola bilərmi, yoxsa daha çox siyasi təzyiq xarakteri daşıyır?

Mövzu ilə bağlı Gununsesi.info-ya danışan politoloq Turan Rzayev vurğulayıb ki, təkcə ABŞ yox, demək olar ki, iri və xırda bütün ölkələr BMT-dən narazıdırlar:

“Çünki BMT-nin mexanizmləri işləmir. Bu işləməmənin ilk ciddi siqnallarını vaxtilə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan BMT Təhlükəsizlik Şurasının 5 daimi üzvünün veto hüququ ilə əlaqədar səsləndirmişdi. ABŞ Prezidenti Donald Trampın son zamanlar qəbul etdiyi bu və oxşar qərarlar diqqət çəkir. Lakin spesifik olaraq BMT ilə bağlı verilən bu qərar ABŞ-ın BMT-də islahatlar aparılmasını istəməsi ilə əlaqədardır.

Təbii ki, Trampın məsələsi bundan irəli gəlmir və böyük ehtimalla məqsədi də bu deyil. Amma ümumilikdə böyük dövlətlər özləri də prosesdən narazıdırlar. Hazırda BMT Təhlükəsizlik Şurasının 5 daimi üzvü — məsələn, Çin və Rusiya — Amerikanın və digər üzvlərin qərarlarını veto edir. Eyni qaydada, Çin tərəfindən irəli sürülən qərarları da Amerika və onun tərəfdarları veto edir.

Bu isə faktiki olaraq hər iki tərəf üçün dalana dirənmə yaradır və heç bir ciddi səviyyəli qərar qəbul edilə bilmir. Buna görə də BMT-yə ən çox maliyyə yatırımı edən ölkə olan Amerika belə bir qərar verib. Burada qeyri-adi bir məqam yoxdur. ABŞ-ın təkliflərinin nə dərəcədə konstruktiv olacağı, dövlətlərin maraqlarını nə dərəcədə əks etdirəcəyi isə sual altındadır. Amerika tərəfinin yanaşması belə görünür: ya bütün ölkələr eyni səviyyədə, vahid kvota ilə maliyyə yatırımı etməlidir, ya da kim daha çox vəsait ayırırsa, onun söz haqqı daha çox olmalıdır. Görünür, onlar məsələyə bu cür yanaşırlar”.

Politoloqun sözlərinə görə maliyyənin kəsilməsi ciddi problemdir və əgər davamlı olarsa, bunun təsiri böyük olacaq:

“BMT-yə yardımların azaldılması, xüsusən də Amerika tərəfindən, təşkilatın mövcud vəziyyətini daha da pisləşdirəcək. Təbii ki, biz BMT deyəndə təkcə dövlətlərin toplandığı siyasi strukturu nəzərdə tutmuruq. Orada humanitar təşkilatlar və BMT-nin çoxsaylı alt qurumları fəaliyyət göstərir ki, onların hamısının maliyyəyə ehtiyacı var və əksəriyyəti Amerika və digər ölkələrin maliyyə dəstəyi hesabına işləyir. Bu maliyyənin kəsilməsi ciddi problemdir və əgər davamlı olarsa, bunun təsiri böyük olacaq.
İslahatlar gözləntisi əslində uzun müddətdir ki, var və islahatların olması da lazımdır. Amerikanın diktəsi əsasında həyata keçiriləcək bir islahat olacaqsa, bu, islahat sayılmaz, sadəcə bir tərəfin maraqlarının təmin edilməsi demək olar.

Real islahatlar elə olmalıdır ki, BMT də daxil olmaqla bütün tərəflər bunun ədalətli olduğuna inansın. Bu baxımdan, BMT-də “5 daimi üzv” məsələsi aradan qaldırılmalıdır. Yaxud ən azından həmin 5 daimi üzvün sırasında müsəlman ölkələrindən birinə də yer verilməlidir. Bundan başqa, mənə elə gəlir ki, əlavə dəyişikliklərə elə də ehtiyac yoxdur.

BMT-də qərarlar səsvermə yolu ilə qəbul edilməlidir və veto hüququnun mövcudluğu məntiqsizdir. Niyə hansısa ölkəyə “qurucu ölkə” statusu əsasında belə bir xüsusi səlahiyyət verilməlidir? Bu yanaşma məntiqli deyil. Əgər burada planetin gələcəyi və siyasi sferaya aid məsələlər müzakirə edilirsə, dünyanın ən böyük təşkilatında planetin hər nöqtəsini təmsil edən ölkələrin dövlət başçılarının da sözü eyni dəyərdə olmalıdır. Belə deyək: hansısa kasıb ölkə ilə Rusiyanın sözünün eyni çəkidə olması əsl ədalətin təzahürü olar.

Əks halda, islahat adı altında hansı addımlar atılsa da, problemlər öz həllini tapmayacaq və məqsədə çatılmayacaqdır”.

Gülxanım Əliyeva

Gununsesi.info