BMTnin yeni Baş katibi yaxından tanıdığımız şəxs olacaq?

Və bu siyasətçi hər tərəfdən tənqid olunan təşkilata yeni nəfəs verə biləcəkmi?

Bəzi xarici media orqanlarının yaydığı məlumata görə, Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Baş katibi postuna namizədliyini irəli sürməyə hazırlaşır. Son zamanlar qazax lider beynəlxalq fəaliyyətini artırır – yaxın müddətdə o, Serbiya, Macarıstan, Fransa və Qırğızıstanda olub. “Orda” nəşrinin məlumatına görə, bu cür intensiv fəaliyyət Prezidentin bu təşkilatla keçmiş təcrübəsini nəzərə alaraq, 2026-cı ildə BMT-nin Baş katibi vəzifəsinə namizədliyinin irəli sürülməsinə hazırlıqla bağlı ola bilər.

Maraqlıdır, Tokayevin orada birinci şəxs kimi görünməsi dünyaya, BMT-nin özünə, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya kimi regionlara nə verə bilər? Bu siyasətçi son illər demək olar ki, hər tərəfdən tənqid olunan BMT-yə hansısa yolla təsir göstərə və ona yeni nəfəs verə bilərmi?

AYNA mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.

Azərbaycanlı politoloq, beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert, “Cənubi Qafqaz” politoloqlar klubunun rəhbəri İlqar Vəlizadə:

“Bu, təbii ki, qeyri-rəsmi məlumatdır, lakin bu ehtimaldan danışsaq, bunu istisna etmək olmaz. Burada demək lazımdır ki, Kasım-Jomart Tokayev Qazaxıstanın xarici siyasətinin formalaşmasının mənşəyində dayanmış karyerist diplomatıdır. Qazaxıstanın xarici siyasəti, son illərdəki dəyişikliklərə baxmayaraq, qibtə olunası sabitlik nümayiş etdirir.

Biz Tokayevin tərcümeyi-halını bilirik: o, bir vaxtlar BMT Baş katibinin müavini olub və bu vəzifədə özünü fəal, səriştəli və uzaqgörən siyasətçi kimi göstərib. Geosiyasi proseslərin formalaşmasının indiki çətin şəraitində, artan beynəlxalq qarşıdurma və bu qarşıdurmanın Üçüncü Dünya müharibəsinə doğru sürüşməsi şəraitində Kasım-Jomart Tokayev və Qazaxıstanın xarici siyasəti də heyrətamiz sabitlik, heyrətamiz praqmatizm nümayiş etdirir.

Qazaxıstan Rusiyanın müttəfiqi olmasına baxmayaraq, Qərb ölkələri ilə çox fəal qarşılıqlı əlaqədə olur, Qərb ölkələri ilə qarşılıqlı fəaliyyət formatlarını inkişaf etdirir və eyni zamanda Çinin çox yaxın tərəfdaşıdır. Bu isə onun müəyyən istiqamətdə xarici siyasət prioritetlərini həyata keçirməsinə mane olmur.

Qlobal gündəliyə gəlincə, Qazaxıstan həmişə nüvəsiz dünyanın tərəfdarı olub və bu mövqedə dayanır. Qazaxıstan tərəfinin təşəbbüsü ilə avqustun 17-si Nüvə Silahından Azad Gün elan edilib. Qazaxıstan beynəlxalq siyasətin nüvəsizləşdirilməsi prosesinə əməli töhfə verir. İndi baş verənlər çox simptomatikdir, çünki bu gün biz təkcə qlobal geosiyasi qarşıdurma şəraitində olan ayrı-ayrı dövlətlər tərəfindən deyil, həm də nüvə silahına malik olan və regional münaqişələr vəziyyətində olan dövlətlərin də münaqişələrin həlli üçün nüvə silahına arxalandığını görürük.

Bu, beşiyindəcə boğulmalı olan təhlükəli bir tendensiyadır. Qazaxıstan Prezidenti isə məhz bu müstəvidə beynəlxalq məsələlərdə gərginliyin səviyyəsini azaldaraq, bu vəziyyətin uğurlu moderatoru kimi çıxış edə bilər.

Bundan əlavə, Qazaxıstan Prezidenti BMT-də bir qurum kimi islahatların aparılmasının tərəfdarıdır. O, BMT-nin necə fəaliyyət göstərdiyini çox yaxşı bilir, çünki o, bu təşkilatın rəhbər komandasında idi və başa düşür ki, BMT-nin bir çox qurumlarının sadəcə olaraq zəiflədiyi şəraitdə onları dəyişdirmək lazımdır.

BMT Təhlükəsizlik Şurasında ciddi islahatlara ehtiyac var, Tokayev də bu barədə danışıb. Ona görə də mənə elə gəlir ki, əgər bu söz-söhbətlər öz təsdiqini taparsa, o, çox yaxşı namizəddir, həm də müxtəlif oyunçuların, hətta bir-biri ilə qarşıdurmada olanların da etibar və hörmətini qazanan namizəddir. Ona görə də mənə elə gəlir ki, ən azı dünyanın aparıcı dövlətləri bu namizədliyi dəstəkləyə bilər, lakin təbii ki, inkişaf etməkdə olan ölkələr də onlara qoşula bilər.

Yenə də Qazaxıstanın qarşıdurma münasibətlərində olduğu dövləti xatırlamaq çətindir. Prinsipcə belə bir dövlət yoxdur, ona görə də hesab edirəm ki, bu, hələ də çox mühüm etimad faktorudur və bir şərtdir ki, bu namizədlik təqdim olunarsa, səsvermə prosesində iştirak edənlərin əksəriyyətinin dəstəyini alacaq”.

Qazaxıstanlı politoloq, alim Jaksılık Sabitov:

“Mən hesab etmirəm ki, Kasım-Jomart Tokayev Baş katib postuna namizədliyini irəli sürməyə hazırlaşır. Bəli, belə söz-söhbətlər var və əslində, bəlkə də, bir tərəfdən bu, nədənsə məntiqli görünür. Amma mənə elə gəlir ki, çətin ki, Qazaxıstan Prezidenti BMT-nin Baş katibi olmağa hazırlaşır.

Onun nümayiş etdirdiyi beynəlxalq fəallıq isə əslində onun BMT-nin Baş katibi postuna namizədliyi ilə bağlı mümkün planları ilə bağlı deyil. Bu, onun ən yaxşı edə bildiyi sahədir.

O, həqiqətən də beynəlxalq münasibətlər sahəsində çox yaxşı peşəkar səviyyəyə malikdir. Onun böyük beynəlxalq fəallıq nümayiş etdirməsi isə ondan irəli gəlir ki, onun fikrincə, indiki vəziyyətdə Qazaxıstan bu ölkələrlə aktiv qarşılıqlı fəaliyyət, onlara səfərlər və sair nəzərdə tutan xarici siyasət yürütməlidir.

Ona görə də Tokayevin BMT-nin Baş katibi postuna namizədliyini irəli sürdüyünü söyləmək çətin ki, həqiqət olsun. Əgər o, əlbəttə ki, BMT-nin baş katibi seçilsəydi, yəqin ki, Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqaz kimi regionların maraqlarına daha çox üstünlüklər verərdi. Lakin mənə elə gəlir ki, o, çətin ki, belə planlar qursun.

Bəli, eyni zamanda, demək lazımdır ki, Birləşmiş Millətlər əslində müəyyən böhran içindədir, çünki hazırda orada mövcud olan reallıqlar, kapitalist və sosialist düşərgə arasında qarşıdurma olduğu zamankı kimi “soyuq müharibə”nin reallıqlarıdır. Amma indiki qarşıdurma fərqli görünür. Yəni, qüvvələr nisbəti dəyişib. Veto hüququ olmayan, lakin xarici siyasətə daha çox təsir göstərməyə imkan verən böyük iqtisadi göstəricilərə malik olan bir çox ölkələr var. Ona görə də burada vəziyyət dəyişib, lakin eyni zamanda BMT-də təşkilati aspektlər, əsas institusional aspektlər dəyişməyib”.