Boya altında tarix: Kolumbun simasında keçmişin hesabı

Madridin Hərbi Dəniz Qüvvələri Muzeyində gözlənilməz hadisə baş verib. İtalyan səyyah və dənizçi Xristofor Kolumbun təsvir olunduğu tabloya qırmızı boya tökülüb. Hadisə barədə “El País” qəzeti məlumat yayıb.

Məlumata görə, bu addımı “Futuro Vegetal” adlı ekoloji təşkilatın fəalları atıblar. Onlar rəssam Xose Qarnelonun “Xristofor Kolumbun ilk bayramı” adlı əsərinin üzərinə bioloji parçalana bilən boya püskürərək “Bayram etməyə heç nə yoxdur!” şüarını səsləndiriblər.

Fəallar bu hərəkətlərini “tarixi ədalətə çağırış” kimi izah ediblər. Onların sözlərinə görə, Kolumbun Amerikaya “kəşfi” yerli xalqlar üçün faciəli nəticələrə gətirib çıxarıb. Bu səbəbdən, onların fikrincə, bu gün bayram deyil, tarixi ədalətsizliyi etiraf etmə günü kimi qəbul edilməlidir.

Muzey administrasiyası bildirib ki, hadisədən sonra təhlükəsizlik əməkdaşları fəalları saxlayıblar. Onlara qarşı mədəni irsə zərər vurmaq ittihamı irəli sürülüb və hazırda istintaq aparılır.

İspaniyada hər il 12 oktyabr milli bayram – Kolumb Günü kimi qeyd olunur. Bu tarix 1492-ci ildə Xristofor Kolumbun ilk dəfə Amerika qitəsinə ayaq basdığı günlə üst-üstə düşür. Lakin son illərdə bu günlə bağlı cəmiyyətdə ciddi mübahisələr yaşanır.

Bəziləri bu tarixi “dünya sivilizasiyasının yeni dövrünün başlanğıcı” kimi qiymətləndirir, digərləri isə “yerli xalqların fəth və köləliyinin başlanğıcı” adlandırır.

Tarixçilər vurğulayırlar ki, Kolumb Amerikaya “kəşf” etməyə gəlməmişdi – o zaman qitədə artıq inkişaf etmiş mədəniyyətlər və xalqlar mövcud idi. Kolumbun səyahətləri Qərbi Avropanın yeni torpaqlara nüfuz etməsinə və genişmiqyaslı müstəmləkəçiliyin başlanğıcına səbəb olub.

1492–1502-ci illər arasında Kolumb Amerikaya dörd dəfə səfər edib. Onun ekspedisiyaları nəticəsində ABŞ, Kanada və Meksika kimi dövlətlərin formalaşmasına zəmin yaranıb. Lakin yerli xalqlar üçün bu proses faciə ilə – torpaqların itirilməsi, mədəniyyətlərin məhvi və zorakılıqla nəticələnib.

Bu gün Avropa və Amerikada Kolumbun şəxsiyyətinə münasibət birmənalı deyil. Bəziləri onu “dünyanı birləşdirən qəhrəman”, digərləri isə “müstəmləkəçiliyin simvolu” kimi dəyərləndirirlər.

Madriddə baş verən son hadisə bu müzakirələri yenidən gündəmə gətirib. Ekoloji fəalların sözlərinə görə, “tarixi yenidən nəzərdən keçirmək və gələcək nəsillərə onun əsl simasını göstərmək vaxtıdır.”

Hadisə cəmiyyətdə bir sual doğurub: bizim qeyd etdiyimiz tarix – kimin qələbəsi, kimin faciəsidir?

S.ELAY

XQ