Böyük təhlükə: Bu torbalardan necə xilas olaq?

Müasir dövrdə alış-verişin ayrılmaz parçalarından biri polietilen paketlərdir. Günümüzdə tullantıların böyük bir hissəsini də məhz bu paketlər təşkil edir. Onların parçalanması yüz illərlə vaxt alır. Hər il təxminən 100 min dəniz canlısı bu səbəbdən məhv olur, qida zəncirinə daxil olduqda isə insan sağlamlığına da zərər verə bilir. Polietilen paketlərin istifadəsi rahat və asan olduğundan bu kimi bütün zərərlər unudulur. Sadə bir görünüşə malik olan bu məhsulun əslində nə qədər təhlükəli olduğunu anlamaq vacibdir.

Hətta hər il iyulun 3-ü “Beynəlxalq polietilen paketdən imtina günü" kimi qeyd olunur.

Buna baxmayaraq polietilen paket yenə də kifayət qədər istehsal və istehlak edilir. Bu da gələcəkdə bir sıra fəsadlara yol açacaq.

Xarici mənbələrin məlumatına görə, qlobal polietilen bazarının həcmi 2024-cü ildə 114,89 milyard ABŞ dolları dəyərində qiymətləndirilib. 2032-ci ilə qədər bu rəqəmin 158,49 milyard dollara qədər artacağı proqnozlaşdırılır.

2002-ci ildə plastik torbaların fəlakətli daşqınlar zamanı drenaj sistemlərinin tıxanmasında əsas rol oynadığı aşkar edildikdən sonra Banqladeş dünyada nazik polietilen torbalara qadağa tətbiq edən ilk ölkə oldu. Cənubi Afrika, Ruanda, Çin, Avstraliya və İtaliya kimi digər ölkələr də tezliklə bu prosesə qoşuldular.

Həm təbiət, həm özümüz, həm də digər canlılar üçün zərərli olan polietilen torbalardan necə imtina edə bilərik?

Bu torbalar bəzi ölkələrdə tamamilə qadağan edilib, digər yerlərdə də polietilen torbaların müəyyən növlərinin istifadəsinə qadağa qoyulub və ya xüsusi qaydalar tətbiq edilib.

Ümumilikdə, təxminən 127 ölkə plastik torbaların istifadəsini qaydalarla tənzimləyir. Həmin qaydalara plastik torbaların mərhələli şəkildə ləğvi və təkrar istifadə edilə bilən çantalar üçün təşviqlər də daxildir.

Bəs Azərbaycanda durum necədi?

Ölkəmizdə 2021-ci il yanvarın 1-dən qalınlığı 15 mikrona qədər olan polietilen torbaların sahibkarlar tərəfindən idxalı, istehsalı, ticarət, ictimai iaşə və xidmət obyektlərində istehlakçıya satılması və verilməsi qadağan olunub. Azərbaycanda polietilen torbaların pulsuz verilməsinə isə 2023-cü il fevralın 15-dən son qoyulub. Kiçik ölçülü torbalar 3 qəpiyə, böyük ölçülülər isə 5 qəpiyə satılır. Qərarda əsas hədəf təbiətə ciddi ziyan vuran polietilen torbalardan istifadənin azalmasıdır.

Dövlət Statistika Komitəsindən mövzu ilə bağlı sorğumuza cavab olaraq bildirilib ki, 2025-ci ilin yanvar-iyun aylarında ölkədə polietilendən kisə və çantaların istehsalı 7916,1 ton olub.

Bu cür paketlərin ödənişli satışından etibarən onların istifadəsində azalmanın olub-olmaması, hazırda orta statistik ailənin il ərzində təqribi nə qədər polietilen paket istifadə etdiyi kimi suallarımız isə cavabsız qalıb.

"Sorğu olunan digər məlumatlar Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən müşahidəsi aparılan göstəricilər siyahısına daxil deyildir", - Komitədən bildirilib.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi yanında İctimai Şuranın sədri Amin Məmmədov Teleqraf-a açıqlamasında deyib ki, Dövlət Statistika Komitəsinin hesabatlarına görə, ildən-ilə ətraf mühitə atılan tullantıların həcmi artmaqdadır.

"Məlumata görə, əgər 2009-cu ildə istehsal və istehlak tullantılarının adambaşına düşən həcmi 256 kq olubsa, 2023-cü ildə bu rəqəm 405 kq olub. 2022-ci ildə Azərbaycanda istehsal olunan plastik qablaşdırma məhsullarının həcmi 2010-cu illə müqayisədə təqribən 6,3 dəfə artıb, eyni zamanda, 2009-cu illə müqayisədə 5 dəfə çox plastik qablaşdırıcı idxal edilib. Aparılan tədbirlərə baxmayaraq son 5 ildə plastik qablaşdırmanın idxalı azalmamış, bütün plastiklərin idxalı isə 3 dəfədən çox artıb. Ölkədə hər il orta hesabla adambaşına 24 kiloqram plastik tullantı yaranır", - o əlavə edib.

Mövzu ilə bağlı Teleqraf-a danışan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin İctimai Şurasının üzvü, coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru Rövşən Abbasov polietilen torbaların digər plastik tullantılarla müqayisədə daha təhlükəli olduğunu bildirib.

Onun sözlərinə görə, onlar daha yumşaq və asan parçalana bilirlər.

"Buna görə də rahatlıqla mikroplastiklərə çevrilirlər. Daha sonra isə onların idarə olunması çox çətin olur. Çox kiçik hissələrə parçalandıqda onları toplamaq, zərərsizləşdirmək mümkünsüz olur, bəzən isə tapmaq mümkün olmur. Həmçinin onlar yumşaq olduğu üçün vəhşi heyvanların orqanizminə asanlıqla düşə bilirlər. Bəzən insanlar polietilenləri qida qalığı ilə birlikdə atdıqlarına görə, vəhşi heyvanlar onları yeyirlər. Dənizə atdıqda isə dənizdə olan heyvanlar da yeyirlər. Məsələn, dənizdə yaşayan bəzi heyvanların hərəkət orqanlarına daxil olub iflic edə bilirlər", - R.Abbasov əlavə edib.

Yaşıl Dünya Ekoloji Maarifləndirmə İctimai Birliyinin sədri Elman Cəfərli son 30 ildə plastik tullantıların miqdarının çoxaldığını bildirib.

“Məsələn, 1960-cı illərdə bərk məişət tullantılarının tərkibində plastik tullantıların miqdarı 1% idi. İndi isə bu rəqəm 12%-dən çoxdur. Bir çox Avropa ölkələri polietilen torbalardan, plastik qablardan imtina etməyə qərar veriblər. Azərbaycanda da onkarın istifadəni azaltmaq üçün kiçik həcmli torbalar ödənişli edilib. Bəzi tənqidçilər bunun heç bir effektinin olmadığını iddia ediblər. Ekspertlər isə bunun faydasının olduğunu və son illər həmin torbalardan istifadənin xeyli azaldığını bildiriblər. İnsanlar kağız torbalara, həsir, parça kimi çantalara keçsələr, yaxşı olar.

Xatırlayıram ki, 40 il bundan əvvəl hər evdə həsir çantalar olurdu. Albalı, üzüm, çiyələk, şaftalı kimi tez əzilən meyvələr həsir çantalarda daşınırdı. İnsanlar alış-verişə gedəndə həsir, parça çantalardan istifadə edirdilər. Heç kimdə də psixoloji narahatlıq, kompleks yaranmırdı”, - o əlavə edib.

Polietilen torbalarda saxlanılan məhsullar təhlükə yaradır

O, kağız torba və həsir, parça çantaların polietilen torbalardan fərqli olaraq daha təhlükəsiz olduğunu deyib:

“Ekspertlərin rəyinə görə, polietilen torbalar onlarda daşınan və ya saxlanan məhsulun keyfiyyətinə təsir edir. Bu zaman bakteriyalar yığılır, bu da insan orqanizmi üçün çox təhlükəlidir. İndi insanlar asan, rahat yaşamağa meyl edir, buna görə də heç kim üzərində qab gəzdirmək istəmir. Polietilen torbalar isə daha asandır, amma heç kim onun təhlükəsini düşünmür. Bu torbalar, plastik qablar torpaqda yüz illərlə çürümür, bu da ekosistemə ziyandır. Torpağın altında yaşayan mikroorqanizmlər üçün böyük təhlükə yaradır. Okeanlar böyük bir mikroplastik tullantı arealına çevrilib. Bunların sayı azaldılmalıdır. Bəzi Avropa ölkələrində bunların istehsalı məhdudlaşdırılıb. Azərbaycanda da məhdud edilsə, yaxşı olar. Doğrudur, məişət tullantılarının təkrar emalını təşviq edirik, çünki bu yeni iş yerlərinin açılması, tullantıların düzgün idarə olunmasına xidmət deməkdir”.

Polietilendən imtina üçün təşviqat aparılmalıdır

E.Cəfərli, ümumiyyətlə, təbiətə zərərli olan belə məhsulların istehsalının minimuma endirilməli olduğunu bildirib.

Onun sözlərinə görə, əvvəlki dövrə qayıdıb, bu torbalardan imtina etmək lazımdır:

“Kağız torbalara, həsir, parça çantalara keçmək üçün təşviqat işləri aparılmalıdır. Cəmiyyətdə ictimai fəallar, ekokönüllülər gənclər arasında polietilen torbaların zərərini izah edən fləş-mob keçirsinlər, sosial çarxlar çəkilsin. Tanınmış jurnalistlər, sənətçilər, məşhur şəxslər ekoçantaların reklamını edə bilərlər. Bu təkcə medianın işi deyil, televiziyalar da bununla bağlı sosial çarxlar hazırlasınlar. Bunlar insanların düşüncəsinə müsbət təsir edər.

Son illər Azərbaycanda bununla bağlı addımlar atılır. Məsələn, bərk məişət tullantılarının emalı müəssisəsi yaradılıb. Əvvəllər məhəllələrdə polietilen torbalar havada uçuşurdu, indi isə bunun şahidi olmuruq. Aidiyyəti qurumlar tərəfindən vaxtında təmizlənir, təkrar emal məntəqələrinə verilir. Bu yaxınlarda Abşeron Milli Parkının ərazisinə daxil olan Şah dili ərazisində oldum və orada böyük bir ərazidə bir dənə belə polietilen torba görmədim. Deməli, bir ərazini qoruyanda nəticə almaq olur”.