“Bütün kişilər və qadınlar belədir”: Niyə cəmdə danışırıq?

“Bəzi insanlar kiməsə əsəbiləşəndə, qarşısındakı şəxslə bağlı əsəbini ümumiləşmiş formada deyir. Yəni “bütün kişilər və ya bütün qadınlar belədir” kimi cümlələr qururlar”.

Bu sözləri məşhur psixoloq Əfsanə Rüstəmova “Cebheinfo.az”-a açıqlamasında deyib.

O, bunun səbəblərindən danışıb:

“Əgər biz hər hansı bir mövzuda ümumiləşmə aparırıqsa, məsələn, “bütün dostlar belə edir” deyirik. Deməli, qarşımızdakı “dost” deyəndə ağlımızda tutduğumuz hər şeyin cəmi olub. Yəni biz ümumiləşdirmələr edib qarşımızdakını pisləməyimiz o adama normadan çox dəyər verdiyimizi göstərir.

Bu səbəbdən də onun bir səhvi artıq təkcə onun üzərinə verilməyəcək qədər böyükdür. Məsələn, mən desəm ki, “dostum pis insandır”, beynim bunu əsla qəbul etməyəcək. Çünki özümdə onu çox “müqəddəs”ləşdirmişəm. Lakin onsuz da “bütün dostlar belədir” deməklə öz dostumun “müqəddəs” olduğu hissini qoruyuram. Ona verdiyim günahı digər insanlarla da bölüşdürürəm”.

Ekspert qeyd edib ki, böyük ehtimalla, insanlar da ümumiləşdirmələri bu cür aparırlar:

“Onlar umduğu şeyi görə bilmədiyi adama verdiyi reaksiyanın hamısını yaraşdırmır. Üstəlik, davamında o reaksiyanı bölərək, başqalarına da şamil edirlər. Əslində, insanlar bu cür ümumiləşdirmələr edərkən nəzərdə tutduğu şəxslər əlavə dəyər verdikləri adamlardır. Yəni o an qarşısındakına qarşı normadan çox gözləntidə olurlar. Əks halda, qarşısındakı şəxsi bütündə deyil, sadəcə individualda günahlandırardılar”.

Psixoloqun sözlərinə görə, vətəndaşlarımızın müsbəti də cəm halında dilə gətirmə faizi çox yüksəkdir:

“Məsələn, hansısa bölgələrin adamları üçün “mərd kişilər olurlar” sözləri istifadə olunur. Əslində, bu da 100 faiz həqiqəti əks etdirmir. Lakin oradakı ümumiləşdirməyə kimsə etiraz etmir. Kimsə çıxıb mərd olmadığını söyləmir.

Əksinə, bu ümumiləşdirmə xoşumuza gəlir, hətta biz də həmin insanları elə görməyə başlayırıq. Yəni bizim danışıq üslubumuzda individuala endirmə yoxdur. Böyük ehtimalla, nəyisə individual dəyərləndirəndə əlavə məsuliyyət tələb edir. İnsanlar məsuliyyətdən qaçdığı üçün cəm halında ifadələrdən istifadə edirlər”.

Əfsanə Rüstəmova sözlərini nümunə ilə də gücləndirib:

“Məsələn, mən desəm ki, “tanıdığım ən pis psixoloq Əfsanədir”, onunla üz-üzə qalacağam. O da mənə zəng edib, “harada pislimiyi gördün?” deyəcək. Nəticədə münaqişə yaranacaq. Lakin mənim Əfsanə ilə konfliktim olsa da “psixoloqların gəl-getləri olur” sözüm eyni effekti verməz.

Çünki burada birbaşa onu hədəf göstərmirəm. Hətta o və ya başqa biri soruşsa belə, deyəcəm ki, “canım, sən istisnasan”. Yəni belə ümumiləşdirmə bizim insanların məsuliyyət alma duyğusundan qorxduğunu göstərir”.

Elmir Mustafa
“Cebheinfo.az”

Açar sözlər: Psixoloq Əfsanə Rüstəmova

Problemlərinizi bizə yazın, şahidi olduğunuz hadisələri çəkib göndərin