Canlı ölülər, haitili qullar və canavar gözləri Zombilər haqqında nə bilirik? KONKRET

20-ci əsrin əvvəllərində Haitidə ölən afrikalı qulların dirilməsi barədə şayiələr yayıldı. Çoxları bu xəbərə inansa da, əksəriyyət ağzını büzdü.

İş axtaran insanlar Haitidəki ən böyük şəkər şirkəti “Haitian American Sugar Company”nin rəhbəri Ty Josep və həyat yoldaşı Kroyansa müraciət etdilər. Bundan bir qədər əvvəl, plantasiyalara yeni işçilər təhvil verən hər kəsə pul mükafatı verilirdi. Təzə gələnlər plantasiya sahibinin suallarına cavab verə bilmirdilər. O, arvadına yeni işçilərin susmasını dağdan enmələri və yerli ləhcəyə uyğunlaşa bilməmələri ilə izah etdi.

Təzə gələnlər Ty Josepin xoşuna gəldi. Onlar çox zəhmətkeş idilər və gecə-gündüz işləyirdilər. Amma onlara ət və ya duzlu yeməklər vermək qəti qadağan idi. Amma Josepin arvadının ürəyi dözmədi və gecə-gündüz plantasiyada işləyən fəhlələrə yazığı gəldi. Beləliklə, qadağanı pozdu. Nəticə isə maraqlı sonluqla bitdi.

Fəhlələr duz dadıb öldüklərini xatırlayaraq dəhşətli iniltilərlə kəndə üz tutublar və orada hay-küy salıblar. Səyahət qeydlərində Seabrook adlı səyyah “zombi” ilə qarşılaşmasını belə təsvir edirdi: “… adamın gözləri lobotomlaşdırılmış itin gözlərinə bənzəyirdi. Mən bu gözləri Kolumbiya Universitetində laboratoriyada görmüşəm.” Səyahətçi güman edirdi ki, onun qarşısında ucuz işçi qüvvəsi kimi istifadə olunan əqli qüsurlu insan dayanıb. Seabrookun 1929-cu ildə nəşr olunan Haiti haqqında kitabı Amerika və Avropa xalqları üçün qədim Afrika inanclarına söykənən yeni kütləvi kabusun bələdçisi idi.

Avropada zombilər

Avropa mədəniyyəti üçün canlı ölülər yeni ideya deyil. İnsan əli ilə canlandırılan meyitlər haqqında rəvayət dünyada geniş yayılıb. 1818-ci ildə Meri Şelli “Frankenstein” əsərində insanın yaratdığı nəhəng Qolem haqqında ilahi mif barədə geniş yazıb. Seabrookun təsvir etdiyi cəsədlər öz realizmi ilə avropalıları heyran edir. Onların “ölü” gözləri var. Ən əsası isə bir-birinin ardınca Haitidən qayıdan səyahətçilər zombilərin varlığını təsdiqləyirlər.

Eyni zamanda, Hovard Lovecraft öz əsərlərində animasiya ideyasını sınaqdan keçirirdi. Birində o, haitililər kimi ağılsız cəsədlər təsvir edir. Digərində – öz ölü bədənində həyat saxlayan bir həkimdən danışır. Üçüncüsü, öldüyündən xəbərsiz zombinin özünün nöqteyi-nəzərindən nəql olunur.

Artıq 1932-ci ildə “Ağ Zombi” filmi nümayiş olundu. Orada qurbanları xüsusi tozla zəhərləyərək zəif iradəli qullar yaratmaq texnologiyasını mənimsəyən sehrbaz gözəl qızı zombiyə çevirmək üçün hiyləgərlikdən istifadə edir. Sadə film sensasiya yaradır və qorxu janrında yeni süjet istiqamətinin əsasını təşkil edir.

Yeni nəsil zombilər

1968-ci ildə rejissor Corc Romero tamaşaçı üçün artıq bir qədər darıxdırıcı olan obraz əsasında tamamilə yeni bir şey yaratdı. Onun “Diri ölülər gecəsi”ndə sehrlə deyil, təsadüfən, radiasiyanın köməyi ilə əmələ gələn aqressiv, qana susamış canlı cəsədləri görürük. Onlar sadəcə yanğından qorxurlar.

Eyni zamanda, Romeronun filmi ümumiyyətlə ölülər haqqında deyil. Söhbət məhv olmaq qarşısında belə birləşə bilməyən insan cəmiyyətindən gedir. Filmdə cəmiyyət təsadüfən özlərini eyni evdə canavarların əhatəsində tapan bir qrup yad adamla təmsil olunur.

Əgər Meri Şellidə insan özünü Allahdan yüksəkdə təsəvvür edirsə, Romeronun hekayəsi özünü başqa insanlardan üstün hesab edən adamlar haqqındadır. Hər iki halda qürurun cəzası çox çəkmir.

Film ölüləri əvvəlki populyarlığına qaytardı və Romeronu öz dövrünün əsas zombi rejissoru etdi. Romeronun digər mövzulardakı filmləri pərəstişkarlarının ədalətli qəzəbini oyatdı və nəticədə onu orijinal bir şey çəkmək cəhdlərindən daşındırmağa məcbur etdi. Təqlidçilər isə hətta adlarına görə bir-birindən az fərqlənən, eyni tipli saysız-hesabsız filmlər çəkiblər.

1980-ci illərdə antropoloq Ueyd Devis Haiti xalqının mədəniyyətində bir növ qəddar cəzanın olduğunu aşkar etdi. Cinayətkara xüsusi maddə – tetrodotoksin tozu verildi. Bu zəhər bəzi balıqların və suda-quruda yaşayanların orqanizmində olur. Həddindən artıq tüpürcək axmasına, dəri həssaslığının azalmasına, danışma və hətta düşünmə qabiliyyətinə gətirib çıxarır. Ancaq o zamanlar zombilərin mənşəyi ilə az adam maraqlanırdı. Dəyişikliklər klassik qorxu filmlərinin pərəstişkarları arasında səs-küyə səbəb olub. Xüsusilə bu canavar növünü fərqli xüsusiyyətlərindən tamamilə məhrum edən yeni zombilərin hərəkət sürəti onları qəzəbləndirdi. “Resident Evil”də olduğu kimi zombilərin mutasiya etmək qabiliyyəti də azarkeşlərin xoşuna gəlmirdi. Bəzi rəsmlərdə cəsədlər ayrı-ayrı sözlər söylədilər. Hətta emosiyalar nümayiş etdirdilər ki, bu da ilkin konsepsiya ilə ziddiyyət təşkil edirdi.

Nəhayət, janrın bütün ağlasığmaz “Yaşayan ölülər” filminin müəllifi Piter Cekson tərəfindən pozulur. Sağlam düşüncənin hər hansı qalıqlarına qarşı, filmdəki cəsədlər cinsi əlaqədə olur və kiçik bir zombi uşağı dünyaya gətirir.

Yeni minilliyin əvvəlində camaatı sevindirmək üçün ölülər yenidən yavaşladılar. “The Walking Dead” serialının yaradıcıları klassik zombilərin canlandırdılar.

Kütləvi zombi

Dünya mediada yeni qlobal təhdidlərlə bağlı xəbərlərdən şoka düşüb. İnsan öz səhlənkarlığının nəticələri ilə dəfələrlə üzləşməli olur. “Sülh atomu” nəzarətdən çıxır, viruslar təbabətin inkişafından daha sürətli mutasiyaya uğrayır. Və zombilər daima cari gündəmlə ayaqlaşırlar. Onların hekayələri 20-ci əsrin əvvəllərində insanları çox təsirləndirən inandırıcılığını itirmir. Zombilər təbii və ya yadplanetli təhlükə deyil, onlar insanın səhlənkarlığının nəticəsidir.Buna görə də 21-ci əsrdə bioloqlar zombi virusunun necə olduğu ilə maraqlanır, riyaziyyatçılar zombi apokalipsisi zamanı davranış üçün optimal strategiyanı modelləşdirir.

İnsanlaşma

Son on il ərzində zombilər nəinki özlərini müxtəlif janrlarda sınamağı, həm də nəzərəçarpacaq dərəcədə gözəlləşməyi bacardılar. Müasir kino məkanında zombilər özlərini çətin həyat vəziyyətində tapan insanlardır. Yəni öldürlər. Bununla da, paradoksal olaraq, onlar birtəhər yaşamalı olurlar.

“Bədənlərimizin İstiliyi” filmindəki sevən zombi və “Mən Zombiyəm” filmindəki cazibədar zombi rəğbət doğura bilər. Təhlükə tamamilə başqa ərazilərə keçib. O, artıq universal deyil, indi şəxsiyyətlərarası xarakter daşıyır.
Və yenə də canavarlar və insanlar yerlərini dəyişməyə çalışırlar. Dünya bir vaxtlar ölümdən sonra belə işləməyə məcbur olan zəif iradəli Haiti qullarına rəğbət bəsləyirdi. İndi “In the Flesh” serialının izləyiciləri qəddarlıq və ksenofobiya dünyasında zombilərin mürəkkəb adaptasiya prosesini həyəcanla izləyirlər. Alimlər isə izah edirlər ki, canavar kosmosda və ya gizli laboratoriyalarda deyil, hər birimizin daxilindədir.

Vəli Həsənoğlu,

KONKRET.az