“Cırtdanlar kəndi” və ya sirlərlə dolu Mahunik FOTOLAR

Mahunik kəndi İranın əsrarəngiz və tarixi dəyərlərindən biri kimi müasir dünyanın sürətindən uzaq ənənəvi həyatın izlərini daşıyır. Bu kiçik kənd özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə yaşamaqdadır və gələcəyə köklü miras qoyur.

İranın şərqində, Cənubi Xorasan vilayətində, Əfqanıstanla sərhədə yaxın ərazidə yerləşən Mahunik kəndi İslam Respublikasının ən qeyri-adi və sirli yaşayış məntəqələrindən biri kimi tanınır. Xalq arasında “Cırtdan kəndi” kimi tanınan Mahunik bu adı ona görə alıb ki, onun sakinlərinin orta boyu digər insanlara nisbətən xeyli qısadır. Lakin kənd təkcə insanlarının fiziki göstəriciləri ilə deyil, həm də ənənəvi həyat tərzi, özünəməxsus memarlığı və mədəni xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir.
Modern.az-ın İran mətbuatının məlumatları əsasında hazırladığı bu yazıda Mahunikin tarixi, mədəni quruluşu və "Cırtdanlar kəndi" kimi tanınma səbəblərindən bəhs olunur.
Tarix və mənşə

Mahunik Cənubi Xorasan əyalətində Bircənd şəhərinin minilliklərə söykənən tarixə malik kəndidir. Bölgənin coğrafi çətinliklərinə baxmayaraq, əhalisi burada uzun müddət sağ qalmağı bacarıb. Mahunik kəndinin əhalisi əslən Əfqanıstandandır və bir neçə əsr əvvəl Əfqanıstandan buralara köçüb. Bu gün Mahunik kimi tanınan ucqar ərazidə məskunlaşanlar ulu babalarından qalma adət-ənələri davam etdirilər. Kənd tanınandan və turizmi inkişaf edəndən sonra xalqın mədəniyyəti zamanla bir qədər dəyişib, amma Mahunik sakinlərinin bir çoxu hələ də köhnə adət-ənənələrinə sadiq qalaraq əski həyat tərzini qoruyub saxlayırlar.
Mahunikin memarlığı

Mahunik kəndi coğrafi və mədəni xüsusiyyətlərə görə formalaşmış unikal quruluşa malikdir. Kərpic və daşdan tikilmiş evlər kəndin isti və quraq iqliminə uyğunlaşır. Mahunikdəki evlərin ən diqqətçəkən xüsusiyyətlərindən biri ölçülərinin kifayət qədər kiçik və tavanlarının alçaq olmasıdır. Hətta bu evlərin giriş qapıları standart ölçülərlə müqayisədə kifayət qədər kiçikdir. Evlərin bu şəkildə qurulmasının iki əsas səbəbi var: insanların orta boyunun qısa olması və bölgədə mövcud olan tikinti materialların məhdudluğu. Bu məhdud maddi resurslar daha az tikinti materialından istifadə etməklə funksional strukturların yaradılması zərurətini yaradıb.

Bu evlərin alçaq giriş qapısı və çox kiçik pəncərəsi xaricində çölə doğru başqa açıqlığı yoxdur.
Evlərin kiçik, tavanının alçaq olması da kəndin iqlim şəraitindən qorunma mexanizmidir. Kiçik evlər qışda daha isti, yayda isə sərin qalmağa kömək edir. Bu struktur enerjiyə qənaət etməklə yanaşı, kənd əhalisinin həyatını asanlaşdırır. Mahunikin dar küçələri və evlər arasında sıx nizam-intizam cəmiyyətin həmrəylik içində yaşamasını asanlaşdırır. İnsanlar bir-birinə çox yaxındırlar və cəmiyyət daxilində sosial qarşılıqlı əlaqə olduqca sıxdır.
Mahunikin "Cırtdan kəndi" adlandırılmasının səbəbləri

"Cırtdan kəndi" kimi tanınan Mahunik ənənəvi əl işləri, orijinal memarlıq və yerli geyimləri ilə ziyarətçilərinə sehrli təcrübə təqdim edir.
Mahunik'in niyə "Cırtdanlar kəndi" kimi tanınmasının arxasında bir neçə nəzəriyyə var. Birinci nəzəriyyə odur ki, kənddə tez-tez baş verən qohum evlilikləri nəticəsində genetik xüsusiyyətlər özünü büruzə verir. Təcrid həyatı yaşayan Mahunik xalqının genetik bazasının məhdud olması, qısa boy kimi xüsusiyyətlərin ön plana çıxmasına səbəb ola bilər.
Digər səbəb isə düzgün qidalanmamaq və ağır həyat şəraitidir. Uzun illər məhdud qida ehtiyatları əhalinin fiziki inkişafına təsir göstərmiş, orta boy qısalmışdır. İllər boyu bu kənd ucqar və əlçatmaz yer sayılırdı. Bu, bütün nikahların kənd daxilində və adətən qohumlar arasında baş tutmasına səbəb olub. Qohum evlilikləri qısaboyluq genini daha da gücləndirib və kəndin “Cırtdanlar diyarı” kimi tanınmasına səbəb olub. Bu xüsusiyyəti ilə Mahunik kəndi dünyanın hər yerində maraq məkanına çevrilib.
Hazırda kənddə 800-dək sakin yaşayır. 

Kəndin digər xüsusiyyətləri

Mahunik son illərdə sosial medianın təsiri ilə daha çox diqqət çəkib. Artan turizm kənd camaatı üçün iqtisadi imkanlar təqdim etməklə yanaşı, özü ilə ənənəvi həyat tərzini təhdid etmək riskini də gətirib. Mahunik yaşlıları kəndin mədəni quruluşunun qorunub saxlanmasına diqqət yetirir, yerli hökumət isə turizmin bu teksturaya xələl gətirməməsi üçün tədbirlər görür.
Mahunik ucqar ərazidə yerləşdiyindən kəndin ənənəvi yeməkləri də kifayət qədər özünəməxsusdur və yalnız buralara xasdır. Mahunikdə bişirilən yeməklərdə ümumiyyətlə pomidor, soğan, zəfəran, arpa, sarımsaq, buğda və kəndin öz kənd təsərrüfatı məhsulları kimi təbii məhsullar istifadə edilir. Bu kənddə tərkibində düyü və ya ət olan xörəklər çox az yeyilir; Yeməklər ümumiyyətlə sadə və bitki mənşəlidir. Şirniyyat üçün ümumiyyətlə kənddə yetişdirilən təbii meyvələrə, o cümlədən innab, tut, əncir, nar, alma və üzüm kimi bir çox meyvələrə üstünlük verilir. Kənddə fəsildən asılı olaraq müxtəlif meyvələr tapa bilərsiniz; Qış aylarında ümumiyyətlə quru meyvələrə üstünlük verilir.

Kəndin ən məşhur ənənəvi xörəklərindən biri olan pohtek şalgam və çuğundurla hazırlanan sadə yeməkdir və sakinlərin əsas yeməklərindən sayılır. Bu yerli yeməklərin təbiiliyi və sadəliyi kəndin həyat tərzini və mədəniyyətini əks etdirən mühüm elementdir.

Mahunik kəndinin qadınları ümumiyyətlə xalçaçılıq, kilimçilik, cicimçilik, dulusçuluq kimi işlərlə məşğul olurlar. Bu kəndə gələn qonaqlar yerli əhaliyə dəstək olmaq üçün onların qiymətli əl işlərindən ibarət suvenirlər ala bilərlər.
Mahunikin təzə və ya qurudulmuş meyvələri də qonaqların ala biləcəyi hədiyyələr arasında yer tutur.
Mahuniklilərin özünəməxsus yerli geyimləri var. Ənənəvi İran geyimləri ilə maraqlanan ziyarətçilər Mahunikdə hazırlanan paltarları yerli dərzilərdən asanlıqla əldə edə bilərlər. Bu kənddə rəsmi bazar və ya ticarət mərkəzi tapa bilməzsiniz, ancaq kiçik bir araşdırma ilə müəyyən məhsullar satan yerli sakinlərdən suvenirlər ala bilərsiniz.
Mahunikə nə vaxt getmək əlverişlidir?

Bu kəndi ziyarət etmək üçün ən yaxşı vaxt yaz və yaydır. Yaz-yay aylarında kəndi ziyarət etmək daha asandır. Məhz bu fəsillərdə təbiətin gözəlliyindən, unikal memarlığından həzz ala bilərsiniz. Üstəlik, pis hava şəraiti səbəbindən narahat olanlar yaz və yayda çətinlik olmadan kəndə çata bilərlər. Yaz-yay aylarında Mahunikin iqlimi tarazlaşır, ağaclar yaşıllaşır, yollar “Cırtdanlar diyarı”na getmək üçün daha əlverişli olur. Mahunik bu xüsusiyyətləri ilə təbiətsevərlər və mədəniyyət səyahətçiləri üçün maraqlı bir yerdir.
Ə.Qafarlı