Dağıntılar altında nə varsa görür: Proteo Pack orada yaşayan biri var deyir

Zəlzələ, təəssüf ki, kifayət qədər hazırlıqsız şəhərlərə təsir etdikdə, nəticə dağıntılar və itkilər olur. Dağıntılar, canlı insan tapmaq ümidilə fasiləsiz işləyən qruplar üçün ümid mənbəyidir. Lakin çox vaxt nəhəng dağıntılarla zaman yarışında uduzulur və zəlzələdən təsirlənənlər həyatlarını itirir. Bəs, onlara kamera və mikrofon olmadan necə çatmaq olar?

Sherg.az "Milliyet.com.tr"yə istinadən xəbər verir ki, Universitet tələbəsi Arif Bayır üçün bu sualın cavabı 6 fevral zəlzələlərində yatırdı. Zəlzələnin simvollarından biri olan “Proteo” adlı xilasetmə iti Bayırın, 100 min lirəyə, dəyəri ölçüyə gəlməyən insan həyatını xilas edən kəşfinə də ad verəcəkdi.

İngilis yazıçısı Jeanette Vinterson deyirdi: “Nəyi təhlükəyə atdığın, nəyi dəyərləndirdiyini göstərir.” Arif Bayır üçün isə təhlükəyə atılan, insan həyatının öz qiymətidir.

Arif Bayır “Proteo Pack” adını verdiyi cihazı yaradaraq, dağıntı altında nə olduğunu, harada olduğunu bilmədən, canlı insanı aşkar edə bilir. 55-100 min TL arasında maliyyətə malik bu cihaz, dağıntı altındakı şəxsin canlılıq ehtimalını ölçür.

Bayır izah edir:

“Proteo Pack" kameraya və mikrofona ehtiyac duymadan işləyir. Sistem, dağıntı altında qalan şəxsin yaratdığı bioloji dəyişiklikləri analiz edir. Bu, bir neçə sensorun eyni anda məlumat verdiyi “sensor füzyonu” yanaşması ilə həyata keçirilir: UWB (Ultra Geniş Bant) Radar döş hərəkətlərini millimetr səviyyəsində aşkar edir, qaranlıqda və tam səssizlikdə nəfəs alış-verişini tutar. Karbon dioksid sensorları nəfəs aldıqda mikro mühitdəki CO₂ səviyyəsini ölçür. Temperatur və rütubət sensorları insan bədəninin yaxınlığında daha isti və nəmli mikroalan yarandığını aşkar edir. Bu məlumatlar süni intellekt tərəfindən birləşdirilir və cihaz dağıntı altında canlılıq var,yox - nəticəsini ehtimallı skorla göstərir. Beləliklə, vizual və ya eşitmə sensoru olmadan nəfəs, istilik və karbon dioksid dəyişikliklərinə əsaslanan həyat əlamətləri təyin olunur.”

Böyük zəlzələlərdə dağıntı altındakı insanları xilas etmək üçün zamanla yarışılır. Bu müddətdə təəssüf ki, ölümlər baş verir. Arif Bayır bu vəziyyətdən ilham alaraq həyat qurtaran sistem hazırladı.

Son sinif mekatronika mühəndisliyi tələbəsi Arif Bayır deyir:

“Bu layihə emosional bir dönəmdən doğdu. 6 fevral Kahramanmaraş zəlzələsində 296-cı saatda hələ də canlı çıxarılan iki nəfər oldu. O xəbəri görəndə öz- özümə soruşdum: "Əgər daha tez tapsaydıq, neçə həyat xilas oluna bilərdi?". İnsanların səs dinləmə üsulu ilə tapıldığını gördük. Bu səbəbdən məqsədim nəfəs, istilik və CO₂-ni aşkar edən texnologiya yaratmaq idi. 2000+ insan bədən modelləri üzərində hazırladığımız süni intellekt siqnal işləmə alqoritması ilə insanların ürək döyüntülərini və döş hərəkətlərini simulyasiya edə bildik.”

Yəni məqsəd dağıntıdan insan bədəni çıxarmaq yox, canlı insan bədəni çıxarmaq idi. Bu məqsədlə işləyən "Proteo Pack" sistemi, bütün digər dağıntı görüntüləmə sistemlərindən fərqlənir.

Arif Bayır əlavə edir:

“Digər sistemlər sadəcə "orada biri var" deyir, "Proteo Pack" isə "orada yaşayan biri var" deyir. Məqsəd təhlükəsizlik və ya gözətmə deyil, həyat əlamətlərini aşkarlamaqdır. Digərləri hərəkəti aşkar edir, "Proteo Pack" isə nəfəs, CO₂, istilik və rütubəti ölçür. Bu sistemlə hərəkətsiz insan belə aşkar edilə bilər. Beton, metal və taxta kimi müxtəlif enkaz simulyasiyalarında, hərəkətsiz insan ssenarilərində aparılan testlərdə canlı-cansız ayırımı %89 dəqiqliklə həyata keçirilmişdir. 6-8 kq çəkisi olan sistem, 8 saat fasiləsiz işləyə bilir.”

16 İyun 2013-cü ildə dünyaya gələn Proteo adlı alman çoban iti, insan həyatı xilas etməkdə son dərəcə bacarıqlı idi. Meksikadakı 1-A Hərbi Qarnizonda Xilasetmə Polis Qrupu üzvü olan Proteo, dünyanın müxtəlif bölgələrində əməliyyatlarda iştirak etmişdi.

2023-cü ildə Kahramanmaraş zəlzələsi zamanı Proteo və komandası dağıntılara qaçmış, 29 cansız bədəni çıxarmağın yanında 3 şəxsi canlı olaraq dağıntılar altından xilas etmişdi. 10 fevralda isə o, çalışdığı dağıntıda həyatını itirmişdi.

Arif Bayır ilham qaynağını belə izah edir:

“Proteo" adlı Meksikalı xilasetmə iti o dövrdə ümid simvoluna çevrildi. Biz də "Əgər bir it nəfəs və canlılığı hiss edə bilirsə, texnologiya niyə hiss etməsin?" deyə "Proteo Pack"i yaratdıq.”