Dünya Bakıda bir araya gələcək

Azərbaycanın milli inkişaf strategiyasında şəhərsalma prioritet istiqamətlərdən birini təşkil edir

Azərbaycan dünyada əməkdaşlıq və dialoq məkanı kimi tanınır. Ölkəmiz indiyədək dünya birliyinin etimadını yüksək səviyyədə doğruldaraq ayrı-ayrı mühüm beynəlxalq tədbirlərə böyük uğurla ev sahibliyi edib. Məsuliyyətli dövlət olan Azərbaycan ev sahibliyi etdiyi beynəlxalq tədbirlərdə bir qayda olaraq həssas yanaşmalar sərgiləyir, səmərəli müzakirələrin aparılmasına şərait yaradır və substantiv nəticələrin əldə olunmasına çalışır ki, bu da dünya birliyi tərəfindən təqdirlə qarşılanır.

Gələn il respublikamızda daha bir mötəbər beynəlxalq tədbirin keçirilməsi gözlənilir.  Söhbət 2026-cı il 17-22 may tarixində Bakı şəhərində keçiriləcək Ümumdünya Şəhərsalma Forumunun 13-cü sessiyasından (WUF13) gedir. Bu günlərdə Nayrobidə akkreditə olunmuş beynəlxalq təşkilatlar və diplomatik korpus nümayəndələri üçün brifinqdə tədbirlə bağlı hazırlıq işləri və ümumi fəaliyyət planı barədə məlumat verilib.

Qlobal şəhərsalma çağırışları və institusional tərəfdaşların səfərbər olunması zərurəti

BMT-nin Məskunlaşma Proqramının (UN-Habitat) İcraiyyə Şurasının 3-cü sessiyası ilə paralel keçirilən bu brifinqin məqsədi diplomatik korpuslar, Azərbaycan hökuməti və UN-Habitat arasında həm WUF13, həm də onun proqnozlaşdırılan nəticələrinə dəstək göstərmək məqsədilə əməkdaşlıq əlaqələrinin gücləndirilməsidir.

Azərbaycan Respublikasının Keniya və Konqoda fövqəladə və səlahiyyətli səfiri, BMT-nin Nayrobidə daimi nümayəndəsi Sultan Hacıyevin moderatorluğu ilə keçirilən brifinq zamanı UN-Habitatın icraçı direktoru Anaklaudiya Rossbax və Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin sədri, WUF13-ün milli koordinatoru Anar Quliyev həm forumda fəal iştirak, həm də milli və institusional tərəfdaşların səfərbər olunmasına dəstək göstərilməsi ilə bağlı çağırış ediblər.

Anar Quliyev prosesdə tərəflərin əməkdaşlıqda iştirakının önəmini qeyd edib, həmkarlarını 2026-cı ildə Bakıda keçiriləcək qlobal şəhərsalma tədbirində şəhər sakinlərinin həyatını yaxşılaşdıracaq həllərin hazırlanmasında fəal iştiraka çağırıb.

Brifinqdə səsləndirilən çağırışlar hazırda dünyada izlənilən proseslər, o cümlədən də şəhərsalma ilə bağlı artan problemlər fonunda olduqca aktual görünür. BMT-nin Məskunlaşma Proqramının (UN-HABİTAT) məlumatına görə, qlobal enerji istehlakının 75 faizdən, istixana qazı emissiyalarının 70 faizdən çoxu şəhərlərdə formalaşır. Bununla belə, iqlim dəyişikliyinin təsirləri də ən çox şəhərlərdə hiss olunur. Güclü sənaye inkişafının nəticəsi olaraq temperaturun artması, dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi, bəzi regionlarda davamlı hal alan daşqınlar, digər regionlarda su qıtlığı dünya şəhərlərinin ən çox təsirləndiyi problemlərdir.

Buna baxmayaraq, şəhərlərin ehtiyacları daxili və qlobal iqlim maliyyələşməsində kifayət qədər təmsil olunmur. Dünya təkcə yumşaldıcı tədbirlərdə geridə qalmır, həm də ən çox ehtiyac duyulan yerlərdə davamlılığa az investisiya qoyulur. “Şəhər artımının sürətini nəzərə alsaq, bu, xüsusilə narahatedicidir”, - deyən UN-Habitat-ın icraçı direktoru Anaklaudiya Rossbaxın sözlərinə görə, 2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin təxminən 70 faizi şəhərlərdə yaşayacaq. O bildirib ki, 2026-cı ildə Bakıda keçiriləcək Ümumdünya Şəhərsalma Forumunun XIII sessiyası öhdəlikləri yeniləmək, irəliləyişi izləmək və tərəfdaşlıqları kataliz etmək üçün qlobal yoxlama məkanı olacaq.

BMT rəsmisi bildirib ki, WUF13-ün mövzusu “Evi olan dünya: təhlükəsizlik və bərabərlik” olacaq və bu, mənzil və şəhər bərabərliyi məsələlərinə diqqəti artıracaq. Hazırda dünya üzrə təxminən, 3 milyard insanın mənzil şəraitinin əlverişsiz olduğunu vurğulayan Anaklaudiya Rossbaxın sözlərinə görə, 1 milyarddan çox insan gecəqondu və ya qeyri-rəsmi yaşayış məntəqələrində yaşayır, 300 milyondan çox insan isə evsizdir. Bu kimi kədərli reallıqlar qlobal şəhərsalma çağırışlarının tam olmayan siyahısını təşkil edir  və institusional tərəfdaşların səfərbər olunması zərurətini yaradır.

Azərbaycanın ortaq məqsədlər naminə güclü həmrəyliyi

Azərbaycan digər sahələrdə olduğu kimi, dünyadakı şəhərsalma çağırışları fonunda da ortaq məqsədlər naminə həmrəylik nümayiş etdirir.  Bu baxımdan respublikamızın BMT-nin Məskunlaşma Proqramı (UN-HABITAT) çərçivəsində əməkdaşlığı da böyük önəm daşıyır. Bu əməkdaşlığın nəticəsində Azərbaycanda ilk dəfə olaraq 2022-ci il oktyabrın 5-6-da BMT-nin Məskunlaşma Proqramı ilə birgə Ağdam və Bakı şəhərlərində 44 ölkədən ümumilikdə 400 nəfər iştirakçının qatıldığı 1-ci Milli Şəhərsalma Forumu təşkil edilib. 2023-cü il sentyabrın 29-da isə BMT-nin Məskunlaşma Proqramının və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin əməkdaşlığı ilə keçirilən “Şəhərsalma Həftəsi 2023” tədbirləri çərçivəsində Zəngilanda “Davamlı şəhərlər iqtisadi inkişafın hərəkətverici və bərabərsizliklərlə mübarizə aparan qüvvəsi kimi” mövzusunda 2-ci Milli Şəhərsalma Forumunun açılış mərasimi baş tutub. Cari il oktyabrın 15-də isə Xankəndi şəhərində III Azərbaycan Milli Şəhərsalma Forumunun açılış mərasimi keçirilib və sonra tədbir paytaxt Bakıda davam etdirilib. Prezident İlham Əliyev tədbir iştirakçılarına ünvanladığı  məkubunda milli şəhərsalma forumlarının keçirməsini ölkəmizin dünya ilə həmrəyliyinin göstəricisi kimi dəyərləndirərək vurğulayıb: “BMT-nin Məskunlaşma Proqramı ilə əməkdaşlıq çərçivəsində keçirilən Milli Şəhərsalma Forumları Azərbaycanın bu sahədə beynəlxalq tərəfdaşlarla uğurlu əməkdaşlığının növbəti parlaq təzahürüdür. Builki forumda 60-dan çox ölkədən 200-dən artıq xarici qonağın, ümumilikdə 400-ə yaxın nümayəndənin iştirakı həm ölkəmizə olan etimadın və dostluğun, həm də şəhərsalma istiqamətində ortaq məqsədlər naminə həmrəyliyimizin göstəricisidir”.

O cümlədən 2026-cı ildə dünyanın şəhərsalma sahəsində ən nüfuzlu tədbirlərindən olan Ümumdünya Şəhərsalma Forumunun 13-cü sessiyasının Bakı şəhərində keçirilməsi qərarı Azərbaycanın beynəlxalq urbanizasiya proseslərinə verdiyi töhfənin və etibarlı tərəfdaş kimi qazandığı yüksək etimadın göstəricisidir. Şübhə yoxdur ki, bu mötəbər tədbir Azərbaycanın ümumdünya urbanizasiya proseslərində rolunu daha da gücləndirəcək, regionun dayanıqlı inkişafına və ümumilikdə qlobal urbanizasiya məqsədlərinə mühüm töhfə verəcək.

Milli inkişaf strategiyasında şəhərsalma prioriteti

İndiki reallıqlar şəraitində şəhərsalmanın optimallaşdırılması hər bir dövlət üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə də burada əhalinin iri şəhərlərə köç etməsi tendensiyası nəzərə alınmaqla məqsədlər çoxistiqamətli olmalıdır. İnfrastruktur quruculuğu, yaşayış yerlərinin yaradılması, asudə vaxt mərkəzlərinin formalaşdırılması, genişlənmə, inklüzivlik, rahat həyat tərzi, məşğulluq kimi mühüm məsələlərin həlli mütləq qaydada əlaqələndirilməlidir. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, Azərbaycanın milli inkişaf strategiyasında şəhərsalma prioritet istiqamətlərdən birini təşkil edir. Ölkədə şəhərsalma və urbanizasiya sahəsində qəbul edilmiş yanaşmalar iqtisadi dayanıqlılığa, sosial-iqtisadi rifaha, iqlim dəyişmələrinə uyğunlaşmaya töhfə verir.

Hazırda respublikamızda paytaxtdan ölkənin bütün bölgələrinə qədər genişmiqyaslı şəhərsalma transformasiyası həyata keçirilir. Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin sədri Anar Quliyev bildirib ki, “Bakı şəhərinin 2040-cı ilədək inkişafına dair Baş planı”nın əsas xüsusiyyətlərindən biri çoxmərkəzli inkişaf modelinin tətbiqidir. Onun sözlərinə görə, bu modelə əsasən, bütün fəaliyyətlərin bir mərkəzdə cəmlənməsi əvəzinə, Bakı şəhəri boyunca bir-biri ilə əlaqəli mərkəzlər və alt-mərkəzlər şəbəkəsi formalaşdırılır.

Eləcə də bu gün Azərbaycan münaqişədənsonrakı bərpa modelini fəxrlə təqdim edir. Bu model dayanıqlılıq, ərazi reinteqrasiyası və insanyönümlü inkişaf prinsiplərinə əsaslanır. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurdakı şəhər və kənd icmaları üçün kompleks Baş planlar hazırlanıb və həyata keçirilir. Bu planlar sadəcə texniki sənədlər deyil - həyatların yenidən qurulması üçün yol xəritəsidir. Regionun ümumi planlaşdırılması başa çatıb. 13,6 min kvadratkilometr ərazini əhatə edən bu plan əsasında 1,1 milyon nəfərdən çox insanın doğma şəhər və kəndlərində məskunlaşması üçün yenidənqurma işləri icra olunur. Əhalisi 300 min nəfərdən çox olan 8 şəhər və 90 kəndin Baş planları artıq təsdiqlənib. İşğaldan azad olunmuş 6 şəhər, 2 qəsəbə və 20 kəndə insanlar geri qayıdaraq məskunlaşıblar. Bu proses yaxın perspektivdə daha geniş vüsət alacaq.

Mübariz ABDULLAYEV