Dünya ikidən çoxdur ANALİTİK

Yaxud, hansı məntiqlə Vaşinqtonla Moskva Ukraynanı Ukraynasız müzakirə edə bilərlər?

ABŞ və Rusiya arasında Ukrayna ilə bağlı birbaşa danışıqlar Səudiyyə Ərəbistanının Ər-Riyad şəhərində Kiyev və Avropa ölkələrinin nümayəndələrinin iştirakı olmadan başlayıb. Danışıqlar bağlı qapılar arxasında aparılır. Jurnalistlər yalnız iclas iştirakçılarının qısa protokol çəkilişləri üçün dəvət olunublar. Amerika nümayəndə heyətinin tərkibinə dövlət katibi Marko Rubio, ABŞ-ın Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkoff və milli təhlükəsizlik müşaviri Mayk Vals daxildir. Rusiya nümayəndə heyətinə xarici işlər naziri Sergey Lavrov başçılıq edib. İclasda həmçinin Vladimir Putinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Yuri Uşakov da iştirak edir.

Bir gün əvvəl Uşakov bildirib ki, görüşün əsas məqsədi Rusiya ilə ABŞ arasında “münasibətlərin real normallaşması”dır. Kremlin məlumatına görə, görüşdə Putin və Donald Tramp arasında Səudiyyə Ərəbistanında keçiriləcək danışıqların mümkünlüyü müzakirə olunub. Dövlət Departamentinin sözçüsü Tammy Bruce bildirib ki, ABŞ Səudiyyə Ərəbistanında Rusiya nümayəndələri ilə danışıqlar zamanı Kremlin niyyətlərini öyrənmək istəyir və sülh sazişinin detalları müzakirə olunmayacaq. Bu arada Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski də Səudiyyə Ərəbistanına səfər etməyi planlaşdırır, lakin o, ABŞ-Rusiya danışıqları barədə ona əvvəlcədən məlumat verilmədiyini və danışıqlarda iştirak etməyəcəyini deyib. Onun sözlərinə görə, Ukrayna dövlətimizə aid heç bir razılaşmanı tanımayacaq.

ABŞ və Rusiyanın getdikcə yaxınlaşması ilə Atlantik okeanının əks tərəfindəki müttəfiqlər arasında münasibətlər ən aşağı nöqtəyə çatıb. Müharibədən sonrakı tarixdə ilk dəfə NATO ölkələri Ukraynanı dəstəkləməyə və Rusiya ilə qarşıdurmaya davam edib-etməmək barədə razılığa gələ bilmədikləri üçün münaqişənin yeni fazasına start veriblər.

Ər-Riyaddakı danışıqlarda Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov və prezidentin köməkçisi Yuri Uşakov Amerika tərəfini ilə Ukrayna nizamlanmasının parametrlərini və iki ölkə liderlərinin sammitinin keçirilməsi imkanlarını müzakirə edəcəklər. Danışıqlar üçün Ər-Riyada gələn Amerika nümayəndə heyətinə ABŞ-ın dövlət katibi Marko Rubio, milli təhlükəsizlik müşaviri Mayk Vals və prezidentin Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkoff daxildir. Xəbər agentlikləri həmçinin Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin direktoru Sergey Narışkin və Rusiya Birbaşa İnvestisiya Fondunun rəhbəri Kirill Dmitriyevin adı da danışıqlar aparan şəxslərin siyahısındadır. Yuri Uşakov cənab Dmitriyevin bazar ertəsi Birinci Kanalda danışıqlarda iştirak etmə ehtimalını açıqlayıb. “Biz nə vaxt tərəfdaşlarımızın təklifi ilə danışıqlara getsək, ilk növbədə onları dinləmək istəyirik”, – Sergey Lavrov Ər-Riyada uçmazdan əvvəl Amerika nümayəndə heyəti ilə qarşıdakı görüşlə bağlı sualı cavablandırarkən deyib. Onun sözlərinə görə, Rusiya tərəfi prezident Trampın komandası ilə əlaqə saxladıqdan sonra gələcək addımlar barədə qərar verəcək.

Moskva qısa bəyanatlarla məhdudlaşsa da, Ər-Riyad görüşündə amerikalı iştirakçılar Amerikanın aparıcı KİV-lərinə müsahibələrində artıq Ukrayna üzrə danışıqlar prosesinin perspektivləri ilə bağlı öz baxışlarını təfərrüatlı şəkildə açıqlayıblar. Onların hamısı Tramp və Putin arasında sammitin keçirilməsinin mümkünlüyü və ABŞ-ın yeni administrasiyası dövründə Rusiya-Amerika münasibətlərinin ümumi vəziyyətinin Ukrayna üzrə dialoqun gedişindən asılı olacağına əmindirlər. ABŞ dövlət katibi Marko Rubio CBS telekanalına müsahibəsində ABŞ və Rusiya liderləri arasında telefon danışığından sonra şişirdilmiş gözləntilərə qarşı xəbərdarlıq edib və gələcək danışıqlar prosesinin uğurunun heç də təmin olunmamasına diqqət çəkib. “Sonunda bir telefon zəngi sülh gətirməyəcək. Bir telefon zəngi bu qədər mürəkkəb müharibəni həll edə bilməz. Bir görüş kömək etməyəcək. Görüləcək çox böyük işlər var. Amma inanıram ki, ən uzun yol belə ilk addımdan başlayır. Beləliklə, görək bundan sonra nə olacaq. "Ümid edirəm yaxşı bir nəticə əldə edə biləcəyik", Marko Rubio deyib.

Ukrayna və Avropanın niyə Ər-Riyadda təmsil olunmayacağı sualına cavab verən Marko Rubio izah edib ki, qarşıdan gələn Rusiya-Amerika təmasları danışıqlar sayıla bilməz, əksinə, bu, bir-birinin mövqelərini daha yaxşı anlamaq cəhdidir. Bu baxımdan, bu mərhələdə məsləhətləşmələrdə iştirak edənlərin dairəsinin genişləndirilməsi hələ tezdir. Lakin gələcəkdə Ər-Riyad görüşü uğurlu olarsa, Amerika tərəfi Ukrayna və Avropanı danışıqlara qatmağa hazır olacaq.

Maraqlıdır ki, ötən şənbə Marko Rubionun Sergey Lavrovla telefon danışığı Ukrayna münaqişəsinin müzakirəsindən kənara çıxıb və Rusiya-Amerika dialoqu kanallarının blokdan çıxarılması yollarına toxunub. Belə ki, Marko Rubio Sergey Lavrovla söhbətində ABŞ-ın Rusiyadakı səfirliyinin işi ilə bağlı məsələ qaldırıb ki, onun sözlərinə görə, “çox çətin şəraitdə”dir. Dövlət Departamentinin rəhbəri qeyd edib ki, bu mühüm mövzudur, çünki oradakı səfirliyimiz öz funksiyalarını yerinə yetirə bilməsə, Rusiya ilə əlaqələr qurmaq çətindir. Rusiya ilə Ukraynanın sülh yolu ilə həllini müzakirə etmək imkanımız olsa, bunun üçün Moskva və Vaşinqtonda normal fəaliyyət göstərən səfirliklərə ehtiyacımız olacaq. Və bu mövzunun nazirlər səviyyəsində müzakirəsi tamamilə normaldır.

Öz növbəsində, Sergey Lavrov və Marko Rubio arasında telefon danışığından sonra Rusiya Xarici İşlər Nazirliyindən bildirilib ki, “xarici siyasət idarələrinin rəhbərləri əvvəlki administrasiyadan miras qalmış qarşılıqlı faydalı ticarət, iqtisadi və investisiya əməkdaşlığının qarşısındakı birtərəfli maneələrin aradan qaldırılması maraqları naminə Rusiya-Amerika münasibətlərində yığılmış problemləri həll etmək üçün kommunikasiya kanalını saxlamağa razılaşıblar”.

Ukraynadakı münaqişənin diplomatik həllinə təcili keçid zəruridir. Prezident Trampa aydın olub ki, buna son qoyulmalıdır. Danışıqların gedişatını müəyyən edəcək bir sıra əsas şərtlər var. Birincisi, bu, müharibənin müvəqqəti yox, daimi sonu olmalıdır. İkincisi, bunu döyüş meydanında bitirmək olmaz. Üçüncü amil ABŞ-ın Ukraynaya göstərdiyi “yardım strukturunun dəyişdirilməsi”nin müzakirəsi olacaq. Uzunmüddətli təhlükəsizlik zəmanətlərinə gəldikdə, Avropa bu səylərə rəhbərlik edə bilər. Prezident D.Trampın müşaviri prezident Baydenin prezidentliyi dövründə Ukraynaya əsas dəstək yükünün Avropanın deyil, ABŞ-ın üzərinə düşdüyünü xatırladıb və xəbərdarlıq edib ki, bundan əvvəlki sxem işləməyəcək, Amerika tərəfi Ukraynadakı xərclərinə görə kompensasiya tələb edir. Həm Kiyev, həm də Brüssel bunu dərk etməlidir.

“Prezident Tramp burada bütün dinamikanı yenidən nəzərdən keçirir və bəzi insanlar bundan narahatdırlar, amma düşünürəm ki, Zelenskinin ABŞ-la bu sövdələşməsini etmək çox müdrik qərar olardı. Gələcəyi təmin etmək üçün daha yaxşı yol yoxdur", Mayk Uolz deyib.

Bundan əvvəl “The Washington Post” yazıb ki, Kiyev ABŞ administrasiyasının Vaşinqtona Ukraynanın nadir torpaq minerallarının 50%-nə sahib olmaq hüququnun verilməsi müqabilində Ukraynaya yardım göstərmək planını rədd edib. Nəşrin məlumatına görə, Kiyev Vaşinqtona alternativ təklif üzərində işləyir. Donald Tramp da səssiz qalmayıb, Vladimir Putinlə görüşmək və sülh yolu ilə nizamlanmaya nail olmaq əzmində olduğunu təsdiqləyib. Bazar günü Donald Tramp Səudiyyə Ərəbistanında Rusiya prezidenti ilə nə vaxt görüşməyi planlaşdırdığı ilə bağlı jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən deyib ki, vaxt təyin edilməyib, lakin bu, çox yaxında baş verə bilər. "Bu, üç-dörd il əvvəl, bütün bunlar başlamazdan əvvəl edilməli idi", deyə Tramp xüsusi vurğulayıb. ABŞ prezidentinin administrasiyasının Volodimir Zelenskini danışıqlara cəlb etməyə hazır olub-olmayacağı və hansı mərhələdə olduğu sualına cavabı son dərəcə qısa və monohecalı olub: “O, iştirak edəcək. Bəli".

Bu arada, bazar ertəsi Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində səfərdə olan və Səudiyyə Ərəbistanına səfər etmək niyyətində olan Vladimir Zelenski qarşıdan gələn Rusiya-Amerika görüşünə olduqca əsəbi reaksiya verib. “Ukrayna iştirak etmir. Ukrayna bu barədə heç nə bilmirdi. Ukrayna Ukraynasız Ukrayna ilə bağlı istənilən danışıqları nəticəsiz hesab edir. Bizim haqqımızda heç bir razılaşmanı bizsiz tanıya bilmərik. Və biz belə razılaşmaları tanımırıq", deyib. Ukrayna prezidentinin sözlərinə görə, onun Səudiyyə Ərəbistanına yaxın günlərdə baş tutacaq səfəri Rusiya-Amerika görüşü ilə bağlı deyil: “Bunun Səudiyyə Ərəbistanında ABŞ və Rusiya nümayəndələri səviyyəsində baş verənlərlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Mən Səudiyyə Ərəbistanında olarkən Əlahəzrət Şahzadə Məhəmməd bin Salmandan bu barədə nə bildiyini mütləq soruşacağam. Mənə sadəcə maraqlıdır".

Bu arada təkcə Kiyev deyil, onun avropalı müttəfiqləri də xoşagəlməz xəbərlərin yeni partiyası ilə tanış olublar. Polşa prezident aparatının rəhbəri M.Paprocka təəssüflə qeyd edib ki, Avropa Ukrayna üzrə gələcək sülh danışıqları haqqında çox az şey bilir. Eyni zamanda, o vurğulayıb ki, Avropa ABŞ prezidentinin Ukrayna üzrə xüsusi elçisi Keyt Kelloqun Avropa İttifaqının danışıqlarda birbaşa iştirak etməyəcəyi ilə bağlı əvvəlki bəyanatı ilə razılaşmağa hazır deyil.

Vaşinqtonda olduğu kimi, Moskvada da hesab edirlər ki, avropalıların danışıqlar prosesinə qoşulması hələ tezdir. “Əgər Avropa Ukraynadakı münaqişəni davam etdirmək, yaxud dondurmaq üçün yalvaracaqsa, deməli, onun nümayəndələrinə danışıqlar masası arxasında yer yoxdur”, deyə Sergey Lavrov Ər-Riyada uçmazdan əvvəl Moskvada keçirdiyi mətbuat konfransında xəbərdarlıq edib.

V.VƏLİYEV