Ekoloji təmiz və qazanclı gələcək üçün “Yaşıl iqtisadiyyat”

“Yaşıl iqtisadiyyat” termini insan rifahını və sosial ədaləti təmin edən və eyni zamanda, ətraf mühit risklərini kəskin azaldan iqtisadiyyat kimi müəyyən edilir. Onun əsas komponentlərindən olan “Yaşıl biznes müəssisələri” qlobal və yerli səviyyədə ətraf mühitə, cəmiyyətə, icmalara və iqtisadiyyata zərərli təsir etməyən, iqtisadi inkişafı, sosial tərəqqini və ətraf mühitin mühafizəsini təmin edən müəssisələrdir. 

İqtisadiyyatın “yaşıl” olması üçün onun dörd amilə cavab verməsi zəruridir: Dayanıqlı inkişaf prinsipləri iqtisadi qərarlara daxil edilir; ekoloji təmiz məhsul istehsal edilir, xidmətlər göstərilir və bunlar “yaşıl” olmayan xidmət və məhsulları əvəzləyir; ənənəvi rəqabətə nisbətdə “yaşıl”dır; kommersiya fəaliyyətində ekoloji prinsiplərə sadiqliyini bəyan edir. Yaşıl biznesin əsas təşəbbüsü xidmət və istehsal prosesi zamanı meydana gələn zərərli kimyəvi maddələrin, material və tullantıların təsirini azaltmaq yaxud aradan qaldırmaqdır. İqtisadi inkişaf nəticəsində bir tərəfdən texnoloji yeniliklərin enerjiyə tələbatı, digər tərəfdən isə məişət və sənaye tullantılarının, çirkab suların həcminin artması da müşahidə edilir. 

Hazırda bu sahələrin idarə olunması, ətraf mühitin mühafizəsi, insanların sağlam təbii şəraitdə yaşaması, təbii sərvətlərdən dünya əhalisinin rifahı naminə daha dolğun istifadəsi kimi məsələlər əsas prioritetlərdir. Bu prioritetlər daxilində son zamanlar enerjidən səmərəli istifadə edən və ekoloji cəhətdən əlverişli texnologiyaların - “yaşıl texnologiya”ların tətbiqi geniş vüsət almışdır. “Yaşıl” texnologiyalar təbiətdən yararlanan qurğuların hazırlanması, işə salınması və bu zaman ətraf mühit üçün tam zərərsiz və ya minimal zərərlə işləyən texnologiyalardır. 

Mövzu ilə bağlı Yenisabah.az-a danışan “Biosfer” İctimai Birliyinin sədri, ekoloq Qorxmaz İbrahimli bildirib ki, “yaşıl iqtisadiyyat” özündə başlıca olaraq, 2 istiqaməti ehtiva edir:

“Yaşıl iqtisadiyyat” dedikdə günəş və külək enerjisindən istifadəni nəzərdə tuturuq. Bunun xaricində hələlik alternativ yoxdur. Məsələn, dağ çaylarından enerji vasitəsi kimi istifadə etmək üçün çayın qarşısını kəsib elektrik stansiyası qurduqda, bu sahədə ekosistemin məhvi ilə nəticələnir. 

Yəni balıqların dölünün, artımının qarşısını alımış oluruq. Azərbaycan mülayim-subtropik qurşaqda yerləşdiyinə görə günəşli günlərimiz daha çoxdur. Bundan faydalanmaq lazımdır. Yəni günəş batareyaları qurulmalı, insanlar evlərinin damlarında bunları quraşdırmalıdır. Bütün bunlar təşviq olunmalıdır. Hazırda günəş batareyaları ölkə üzrə quraşdırılmaqdadır.

Bu çox qürurverici və məmnunedici haldır. Külək enerjisinə gəldikdə, bundan istifadə üçün bəlli bir hesablamalar var. Külək stansiyaları daha çox külək əsən yerlərdə qurulur. Amma biz külək stansiyaları qurarkən, quşların köçünə mane oluruq. Bu isə ekosistemə məhvinə gətirib çıxarır. Ona görə də, külək stansiyalarının quraşdırılması zamanı ekoloqlar çağırılır. “Yaşıl enerji” həm də iqlim dəyişikliyinin, temperaturun artmasının müəyyən mənada qarşısını almağa təsir edir. Atmosferə karbon qazı emissiyasının atılmasının qarşısı alınır”. 

Ekoloq qeyd edib ki, hazırda dünyanın bir çox aparıcı ölkələri ekoloji problemlərə etinasız yanaşır:

“COP29 Azərbaycan ada dövlətlərinin səsini dünyaya yaydı. Havanın hərarətinin 1.5-2 dərəcə artması ada dövlətlərinin yox olmasına gətirib çıxara bilər. Hətta Yaponiyanı, Avstraliyanı belə bu təhlükə gözləyir. Tanrı atmosferi, troposferi, stroposferi, ozon təbəqəsini elə yaradıb ki, özü-özünü nizamlayır. 

Amma Çinin, Hindistanın, Rusiyanın və digər ölkələrin təsiri ilə atmosfer özü-özünü bərpa etməkdə çətinlik çəkir. Dünya yeri gələndə bizim məhv etmək hesabına özünü yenə bərpa edəcək. Sonda isə biz olmayacağıq. Bu baxımdan, əsas zərər verən dövlətlər daha həssas yanaşma ortaya qoymalıdır. ABŞ Paris sazişindən çıxıb. Bu gün ABŞ çevrəyə, ekologiyaya demək olar ki, biganə yanaşır və daxili embarqo qoyub. Dünyanın ən zəngin dövlətinin belə bir addım atması çox ağır nəticələrə səbəb ola bilər. 

ABŞ təbiətin mühafizəsinə, ekologiyaya pul ayırmasa, BMT də, NATO da, “Yaşıllar hərəkatı” da çökə bilər. Azərbaycanın isə bu məsələlərlə bağlı addımları alqışa layiqdir. Bu gün biz Xəzər dənizi problemi yaşayırıq, ölkəmizdə səhralaşma görürük. Belə ekoloji problemlərin qarşısının alınması üçün düzgün layihələr həyata keçirmək mütləqdir”.

Nazim Hacıyev

Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi” istiqaməti üzrə hazırlanmışdır.