Ermənistan parlamentinin çağırışı: gerçək sülh və siyasi kollaps

Qurumun bəyanatı və konstitusiya dəyişikliyi üçün zərurət məntiqi

Məlum olduğu kimi, Ermənistan parlamenti oktyabrın 2-də hakim “Vətəndaş sazişi” partiyası üzvlərinin təşəbbüsü ilə irəli sürülmüş “Ermənistan və Azərbaycan arasında sülhün qurulması haqqında” bəyanat layihəsini müzakirəyə çıxarıb və sənəd qəbul olunub.

Əvvəlcə bəyanatda əksini tapmış məqamlar barədə söz açaraq deyək ki, sənədin ən mühüm cəhəti orada hər iki ölkə ictimaiyyətinə, siyasət, elm və mədəni dairələrinə keçmiş münaqişəni simvolizə edən, yaxud onu yenidən gündəmə gətirmək və alovlandırmaq məqsədi daşıyan ritorikadan çəkinmək çağırışının yer almasıdır. Çağırışın məqsədi yaradılmış sülhün davamlılığını və etibarlılığını təminat altına almaqdır ki, Cənubi Qafqaz rifaha qovuşsun. Həqiqətən, təsirli və özündə səmimiyyət çalarlarını daşıyan fikirlərdir. Amma...

Həqiqətən, istənilən qeyri-müəyyənlik şübhəli məqamlar doğurur. Ona görə sülhün əsas komponenti mütləq olmalıdır. Ən böyük komponent isə rifahdır. Başqa sözlə desək, Azərbaycan və Ermənistan arasında məhz xalqların rifahını hədəf seçmiş əməkdaşlıq qurulmalıdır. Elə bir əməkdaşlıq ki, Cənubi Qafqazı vahid iqtisadi orqanizm halına gətirsin. Elə bir orqanizm ki, özünüqoruma instinkti formalaşdırsın. Belə bir instiktin mövcudluğu potensial destruktiv meyilləri beşiyindəcə boğacaq, barış mühitini müqavimət qabiliyyətli sistem halına gətirəcək.

Məsələn, Avropa İttifaqı ölkələrini götürək. Mahiyyətcə, qitə bir-birinə zəncirvari bağlı iqtisadi düzənə malik olduğundan, loru dildə desək, kimsə domino daşlarından birini götürə bilmir. Axı hər şey dağıla bilər. Nəticədə heç kəs Avropa ölkələrinin artıq tarixə çevrilmiş ədavətlərini xatırlamır. Regionumuz da oxşar struktura sahiblənməlidir. Bu prizmadan yanaşsaq, bəyanatdakı fikirlər xeyli əhəmiyyətlidir: “Milli Assambleya, həmçinin vurğulayır ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülhün qərarlaşması iqtisadi rifah və inkişaf üçün yeni imkanlar açır. Barışın institusional şəkildə təsisi Ermənistanın həyati maraqlarına xidmət edir. Qurulmuş sülhü daha da möhkəmləndirmək üçün isə səylər göstərilməlidir”.

* * *

Deyə bilmərik, Ermənistanda diqqətə çatdırdığımız, daha doğrusu, bəyanatda əksini tapan məqamları düşünənlərin sayı nə qədərdir. Amma hər bir halda, ölkə parlamentinin addımını müsbət qiymətləndirmək mümkündür. Sənədin keçmiş münaqişəni simvolizə etməyin, yaxud onu yenidən gündəmə gətirməyin və alovlandırmağın yolverilməzliyi məntiqinə gəlincə, məsələ son dərəcə önəmlidir. Axı Ermənistanda neçə-neçə elm xadimi var ki, məhz “Artsax” mövzusunda müdafiə edib elmlər namizədi və ya elmlər doktoru adı alıb. Eyni tendensiya ölkənin mədəni mühitinə də hakimdir. Saxta “artsaxşünaslar”, hətta siyasət arenasında da təmsil olunmaqdadırlar. Heç şübhəsiz, hay hakim komandasının tərkibində də onlardan var.

Ümumən, “Dağlıq Qarabağ” Ermənistanın ictimai, mədəni və elmi həyatına, kifayət qədər, daxil olmuş ifadədir. Amma erməni Milli Assambleyasının bəyanatının keçmiş münaqişənin simvolizə edən ritorikadan çəkinmək çağırışının fonunda daha vacib məqam var ki, ona ən sonda nəzər salacağıq. Hələlik isə “Vətəndaş sazişi”nin parlamentin müzakirəsinə çıxardığı bəyanatda daha nələrin yer aldığından söz açaq.

Beləliklə, sənəddə, eyni zamanda, bildirilib ki, bu il avqustun 8-də Vaşinqtonda Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi paraflanıb. “Əslində, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh qurulub. “Vətəndaş sazişi” hesab edir ki, Milli Assambleya bu faktı rəsmi şəkildə tanımalı və bəyanat qəbul etməklə, sülhü dəstəkləməli, bütün maraqlı tərəfləri onu möhkəmləndirməyə və inkişaf etdirməyə çağırmalıdır”, – deyə hakim partiyanın parlament çoxluğunun rəhbəri, deputat Hayk Konjoryan bildirib.

Konjoryan qeyd edib ki, bəyanat layihəsi Ermənistan parlamentinin Vaşinqtonda Prezident İlham Əliyevin, ABŞ Prezidenti Donald Trampın və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın imzaladıqları Birgə Bəyannaməyə dəstək məramına söykənir. Onun sözlərinə görə, ali qanunverici orqan sözügedən sənədlə Ermənistan və Azərbaycan arasında kommunikasiyaların açılmasının dövlətlərin suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və yurisdiksiyasına hörmət əsasında həyata keçiriləcəyini, regionda və qonşuluqda sülhün, sabitliyin və rifahın təşviqini qiymətləndirir: “Bu kimi səylərə Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında Ermənistan ərazisindən maneəsiz kommunikasiya daxil olacaq, bunun qarşılığında isə Ermənistan beynəlxalq və daxili kommunikasiya baxımından faydalar əldə edəcək”.

Bəyanatda isə o da vurğulanır ki, Ermənistan ABŞ və qarşılıqlı müəyyənləşdirilmiş digər tərəflərlə əməkdaşlıq edəcək və öz ərazisində “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu” (TRIPP) adlı bağlantı layihəsinə uyğun birgə çərçivə müəyyənləşdirəcək. Bakı və İrəvan arasında sülhün yaradılmasına əhəmiyyətli töhfəsinə görə Prezident Trampa təşəkkürün ifadəsini tapdığı sənəddə insanların dözülməz iztirablarına səbəb olmuş münaqişədən sonra Ermənistan və Azərbaycan xalqlarının mehriban qonşuluq münasibətləri qurması üçün şəraitin yarandığı mesajı da verilir.

* * *

Gələk digər məqama. Deməli, Ermənistan parlamentinin detallarını açıqladığımız bəyanatının müzakirəsində qurumun 107 deputatından 66-sı iştirak edib. Sənəd onlardan 2-nin bitərəf qalması, 64-nün isə lehinə səs verməsi ilə qəbul olunub. Bitərəflərin kimlər olduğu açıqlanmır. Nəzərə alsaq ki, layihəni hakim “Vətəndaş sazişi” partiyası irəli sürüb, onu müsbət qiymətləndirənlərin mütləq çoxunun məhz bu qurumu təmsil etdikləri birmənalıdır.

O da məlumdur ki, Ermənistan parlamentinin iki müxalifət fraksiyasının heç biri səsverməyə qatılmayıb. Söhbət tərkibi daşnaklardan ibarət “Şərəfim var” fraksiyasından və ölkənin üçüncü prezidenti Serj Sarkisyanın tərəfdarlarından ibarət “Ermənistan” blokundan gedir. İkinci fraksiyanın deputatları sənədin həqiqi sülhlə əlaqəsinin olmadığını və respublikanın həyati maraqları üçün zəruri sayılan siyasi, hüquqi və təhlükəsizlik tələblərinə cavab vermədiyini iddia ediblər. Digər müxaliflər isə bildiriblər ki, parlamentin məlum bəyanatı yalançı sənəddir, geosiyasi avantürizmin məhsuludur, birtərəfli güzəştlər aşılayır və milli maraqları ticarət və qeyri-müəyyən gələcək barədə vədlərə qurban verən boş ümidlər toplusudur.

Əlbəttə, Ermənistanda indiyədək də əks düşərgə nümayəndələrinin iqtidar partiyasının təşəbbüslərinə indiki kimi sərt münasibətlərinin şahidi olmuşuq. Digər tərəfdən, hakim komandanın təmsilçilərinin onları müxalifət saymadıqlarını da bilirik. Məsələn, bu günlərdə Ermənistan parlamentinin sədri Alen Simonyan demişdi ki, rəhbərlik etdiyi qurumda müxalifət yox, işi yalnız hər şeyin əleyhinə getmək olan təbəqə var. O, həmçinin parlamentin növbəti tərkibində real müxalifətin yer alacağına ümid bəslədiyini də dilə gətirmişdi.

A.Simonyanın mesajı müstəsna önəm daşıyır. Təsadüfi deyil ki, erməni Milli Assambleyasının hazırkı tərkibi qurumun haqqında söz açdığımız bəyanatla açıqladığı mütərəqqi məramın əhəmiyyətini heçə endirir. Təsəvvür edin, regionda sülh kimi həyati mövzunun müzakirəsinə parlamentin, demək olar, yarısı qatılmır. Bu, adi qarşılana bilməz. İstər-istəməz, sənədin legitimliyi şübhə altına düşür. Bəs vəziyyətdən çıxış yolu varmı?

Suala birmənalı cavab tapmaq mümkünsüzdür. Hesab edirik ki, hər şey böyük ölçüdə baş nazir Paşinyan iqtidarının qətiyyətindən və erməni xalqının iradəsindən asılıdır. Görünən isə budur ki, erməni hakim komandası parlamentin təsiri ilə həm də xalqın iradəsinin formalaşmasına səy göstərir. Sənədin vacibliyini əsaslandıran növbəti məqam da elə budur.

Bəli, Ermənistan parlamentinin bəyanatı, eyni zamanda, erməni cəmiyyətinə mesajdır. O cəmiyyətə ki, orada revanşist və şovinist qüvvələr var. O cəmiyyətə ki, tərkibində Milli Assambleyanın sənədini, bir növ, boykot edən müxalif kəsiminin tərəfdarlarını da birləşdirir. Başqa sözlə desək, xalq sülh və barış tərəfdarları ilə revanşistlər arasında seçim etməlidir. Seçim isə gələn il nəzərdə tutulur. Söhbət, 2026-cı ilin yayında ölkə parlamentinə keçiriləcək seçkilərdən gedir.

Deməli, indiki bəyanat həm də müəyyən mənada indikatordur. Ona reaksiyalara nəzərən erməni cəmiyyətinin sülh və ya müharibə istədiyini müəyyənləşdirmək olar. Ancaq bu yanaşma da nisbidir. Çünki əksər təbliğat vasitələrinin Rusiyanın təsirində olduğu Ermənistanda media elə təqdimatlar yayır ki, bir anlıq bütövlükdə erməni xalqının barışdan tam uzaq olduğuna dair təsəvvür formalaşır. Ancaq Paşinyanın geniş sosial şəbəkə auditoriyasından gələn siqnallar tamamilə fərqli mənzərənin mövcudluğundan xəbər verir.

Göründüyü kimi, vəziyyət xeyli mürəkkəbdir. Mürəkkəbliyi şərtləndirən daha bir məqam da var. Sonda həmin məqamdan söz açmaq üçün məlum bəyanatın keçmiş münaqişəyə aid simvolikaların qabardılmasının yolverilməzliyinə dair çağırışına qayıdaq. Əvvəldə “Dağlıq Qarabağ” ifadəsinin özünün də onilliklər ərzində davam etmiş konflikti yenidən gündəmə gətirmək və alovlandırmaq təmayülünü vurğuladıq. Əslində, ölkəmizin rəhbərliyinin də məqsədi budur ki, Ermənistan Azərbaycanla münaqişə məntiqindən tam uzaq dursun. Rəsmi Bakının Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri tərəfindən paraflanmış sülh müqaviləsinin imzalanması üçün irəli sürdüyü konstitusiya dəyişikliyi şərti də bundan qaynaqlanır.

Bir halda ki, münaqişə simvolikasından uzaq durulmalıdır, ən böyük simvolika Ermənistanın İstiqlaliyyət Bəyannaməsindədir. Ölkənin Əsas Qanunu isə həmin bəyannaməyə istinad edir. Deməli, istinadın ümumxalq səsverməsi – referendum yolu ilə aradan qalxması vacibdir və bu, erməni Milli Assambleyasının bəyanatının ruhuna uyğundur. Yaxşı olar ki, baş nazir Paşinyan və tərəfdarları problemin köklü həllinə qol çırmasınlar.

Ə.RÜSTƏMOV
XQ