Ermənistanın KTMTdən Azərbaycana qarşı istifadə planları alınmadı

Belə bir fikir var ki, Rusiya Ermənistanı KTMT ilə əməkdaşlığı davam etdirməyə inandırmağa çalışır. Rusiya prezidentinin köməkçisi Yuri Uşakov bildirib ki, Moskva Ermənistanın müstəqil kursuna hörmətlə yanaşır. Eyni zamanda, o xatırladıb ki, respublika KTMT-nin üzvü olaraq qalır, ona görə də təşkilatın keçirdiyi bütün tədbirlər üçün qapılar açıqdır. “Ermənistanın KTMT-yə fiziki olaraq qayıtması üçün qapılar açıqdır və biz ümid edirik ki, erməni nümayəndələri gec-tez bu təşkilat çərçivəsində əməkdaşlığı bərpa edəcəklər”,- deyə prezidentin köməkçisi TASS-a bildirib.

Uşakov əmin edib ki, Rusiya Ermənistanın öz kursunu müstəqil müəyyən etmək hüququnu şübhə altına almır. O, ölkənin KTMT-nin tamhüquqlu üzvü olaraq qaldığını və “bütün müvafiq hüquq və öhdəlikləri” özündə saxladığını açıqlayıb.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin noyabrın 28-də Astanada bildirib ki, “KTMT Qarabağda İrəvan uğrunda döyüşməməli idi, çünki bu halda Ermənistana qarşı heç bir xarici təcavüz olmayıb”.

Rusiya prezidenti Ermənistanın KTMT-də tam ştatlı işə qayıdacağını da etiraf edib. O qeyd edib ki, Ermənistan hələ KTMT-dən çıxdığını elan etməyib və təşkilatın sammitinin bütün sənədlərini dəstəkləyir.

“Düşünürəm ki, Ermənistanla KTMT arasında mövcud vəziyyəti çox güman ki, onun daxili siyasi vəziyyəti diktə edir.

Ermənistanın bu hərbi bloka üzvlüyünü dondurduğunu açıq şəkildə bəyan etməsindən bir ildən artıq vaxt keçir. Amma görünür, Moskva onun bu təşkilatı həmişəlik tərk etməsini istəməzdi. Maraqlıdır, səbəblər nədir? İrəvanın KTMT-dən çıxacağı təqdirdə, KTMT-nin gələcək bütövlüyü ilə bağlı narahatlıqlar varmı?

Bu sualları KTMT-yə üzv ölkələrin nümayəndələri Caliber.Az-a cavablandırıb. Ekspertlərin şərhlərini oxucularımıza təqdim edirik.

Qazaxstanlı politoloq Kazbek Beysebayev qeyd edir ki, KTMT Moskva üçün geosiyasi və geostrateji əhəmiyyətə malikdir.

“KTMT vasitəsilə ən yaxın qonşuları üzərində nəzarəti saxlamaqda davam edir. Digər üzvlər üçün bu təşkilat daha praktik məna daşıyır. Mərkəzi Asiya regionunda terror təhlükəsi var. Buna görə də Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan üçün KTMT potensial terrorizmlə mübarizə orqanıdır”,- ekspert izah edib.

Ermənistana gəlincə, o, deyir ki, o elə ölkələrlə həmsərhəddir ki,onlarla çox da yaxşı münasibətləri yoxdur.

“Din baxımından demək olar ki, bütün qonşular da fərqlidir. Ermənistan üçün zamin ola biləcək yeganə ölkə Rusiyadır. Ona görə də İrəvan KTMT-dən çıxdığını elan edə bilər, lakin, fikrimcə, bu, KTMT-yə üzvlüyün ləğvi ilə bağlı sadəcə olaraq yüksək səslə deyilən sözlərdir. Təhlükəsizlik baxımından Avropa, Fransa və ya ABŞ Ermənistandan çox uzaqdadırlar; Bundan başqa, onların Ermənistanın bəzi qonşuları ilə də çətin münasibətləri var.

Düşünürəm ki, bütün bu amillər Yerevanda yaxşı başa düşülür və KTMT-dən çıxmaqla bağlı bütün söhbətlər bəyanat olaraq qalacaq”,- Beysebayev əmindir.

Rusiyalı politoloq, Xəzər Strateji Araşdırmalar İnstitutunun eksperti Aleksandr Karavayev qeyd edib ki, 2010-cu illərin ortalarından KTMT faktiki olaraq 3 seqmentə parçalanır.

"Buna müəyyən dərəcədə, təhlükəsizlik məsələlərinə daxil olan üç operativ komandanlıq deyə bilərsiniz. Yəni, bu o demək deyil ki, KTMT daxildə parçalanır, bu, XX əsrin sərt hərbi blokları nöqteyi-nəzərindən standart olmayan, ciddi nizam-intizam, bir çox halda aydın tabeçilik, bir çox mülki və hərbi proqramlar olan konkret təşkilatdır. Necə ki, NATO Qərb dünyasının kollektiv təhlükəsizlik sisteminin standartıdır”, - ekspert müqayisə edib.

Onun sözlərinə görə, KTMT bu mənada konkret təşkilatdır və heç bir halda Varşava Müqaviləsi Təşkilatının davamçısı deyil.

“Və bu, NATO-nun antaqonisti deyil. O, xüsusi olaraq sırf postsovet regionunda təhlükəsizlik məsələləri üçün yaradılıb və o zaman da elə əvvəldən aydındır ki, keçmiş Sovet İttifaqının bütün ölkələrində deyil. Bu, birinci məqamdır.

İkincisi, mahiyyətcə desək, KTMT bir təşkilat kimi bir çox inkişaf sahələrini nəzərdə tutmur, onlar hazırda həqiqətən tam hüquqlu qarşılıqlı fəaliyyət istiqamətləri kimi həyata keçirilmir. O, sanki böyümə üçün yaradılmışdır və kollektiv təşkilatın və kollektiv qarşılıqlı fəaliyyətin məcburi hərbi proqramları ilə heç bir ciddi əlaqəni nəzərdə tutmur. Yəni mahiyyətcə postsovet məkanında kollektiv nəzarətin bu forması və kollektiv qarşılıqlı fəaliyyət KTMT-yə üzv olan hər bir ölkənin Rusiya ilə ikitərəfli qarşılıqlı fəaliyyətinə əlavədir.

Beləliklə, KTMT üzv ölkələrin Rusiya ilə bilavasitə ikitərəfli əsasda qarşılıqlı əlaqə sistemi üzərində kollektiv üst quruluşdur. Bu, bu strukturun mahiyyətini ortaya qoyur. Yəni bu, heç bir halda NATO-ya, hətta bütün postsovet məkanını əhatə edən təhlükəsizlik strukturuna əks deyil. Bu, müəyyən institusional formadır. Amma bu strukturun hazırlanması prosesində biz coğrafiya və geosiyasətlə bağlı üç istiqamət, üç operativ nəzarət zonası və ya operativ qarşılıqlı əlaqə aldıq.

Və bu zonalar bir-biri ilə üst-üstə düşmür və onların iştirakçıları həmişə eyni vəzifələri yerinə yetirmirlər. Xüsusilə, konkret misalda qeyd edək ki, KTMT-nin qərb məsuliyyət zonası, əslində, hazırda NATO üzvü olan şərq bloku ölkələri ilə hibrid müharibə formatında olan Rusiya və Belarusun qoşalaşmış qarşılıqlı əlaqəsidir. KTMT-nin bu seqmenti başqa məsələlərlə məşğul olan Mərkəzi Asiya KTMT qrupunun qarşılıqlı fəaliyyətinə heç bir şəkildə təsir göstərmir. KTMT Ali Şurasının Astanada keçirilən sammiti zamanı onlar Tacikistan-Əfqanıstan sərhədinin təşkili ilə bağlı uzunmüddətli layihə kimi nəzərdə tutulan və artıq əvvəlki illərdə qoyulmuş proqramı imzalayıblar”, - deyə politoloq bildirib.

Onun sözlərinə görə, KTMT-nin üçüncü seqmenti Cənubi Qafqazla bağlıdır- bu, bir dövlət kimi Ermənistan ərazisini əhatə edən təhlükəsizlik zonasında Rusiya və Ermənistan arasında qoşalaşmış qarşılıqlı fəaliyyətdir.

“Bu regiona gəldikdə isə, onun öz problemləri var ki, Azərbaycan ərazisinin Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı altında olması lap əvvəldən mürəkkəbləşib. Azərbaycan isə KTMT-nin üzvü olmadığına görə əslində Rusiya ilə müttəfiq və deyək ki, tərəfdaşlıq münasibətlərindədir. 2022-ci ildən başlayaraq artıq hüquqi cəhətdən müttəfiq əməkdaşlıq haqqında saziş var. Burada əvvəldən müəyyən bir paradoks var idi ki, Ermənistan Qarabağa nəzarət etmək üçün ekspansionist planlarında Rusiyaya arxalana bilməz, çünki bu, prinsipcə, heç vaxt Rusiyanın öhdəliklərinə daxil deyildi. Ermənistanın özündə bunun ictimai şəkildə necə şərh olunduğu başqa sualdır. Erməni mütəxəssisləri, erməni hərbçilərinin özləri də yaxşı bilirdilər ki, Rusiyanın Azərbaycanın konstitusion ərazisində qanuni maraqlarını həyata keçirməsi prosesinə qarışmaq fikrində deyil.

KTMT-nin Ermənistan qarşısındakı tapşırıqlarının düzgün şərh edilməməsi Paşinyanla hakimiyyətə gələn elitanın təmsil olunduğu Ermənistan rəhbərliyinə KTMT fakturasından sadəcə olaraq Rusiya ilə siyasi sövdələşmələr üçün istifadə etməyə şərait yaratdı. İndi də bu paradoksun inkişafı davam edir.

Sadəcə, İrəvanın özü bundan Moskva ilə siyasi sövdələşmədə istifadə etmək üçün KTMT-nin Ermənistandakı vəzifələri ilə bağlı baxışlarına yenidən baxmaq qərarına gəlib. Yəni, onlar bu vəzifələri dəyişirlər, KTMT-nin bununla heç bir əlaqəsi yoxdur”, - mütəxəssis hesab edir.

Karavaev qeyd edir ki, çoxlarının sualı var: nəyə görə biz indi Ermənistanı KTMT-nin tərkibində saxlamalıyıq?

“Əgər bu böhran daha da dərinləşsə və ermənilər öz çıxışlarında israr etməkdə davam etsələr və nəticədə getsələr, o zaman bu boşluğu qaçılmaz olaraq başqa dövlətlər dolduracaq. Nə olduğu aydındır. Hər şeydən əvvəl Fransa və ABŞ-ın və fərdi Amerika proqramlarının artan iştirakı. Bu, əslində, Cənubi Qafqazın bütün təhlükəsizlik arxitekturasına mənfi təsir göstərə bilər. Bu isə ümumi problemdir - təkcə Rusiya üçün deyil, həm də Azərbaycan üçün.

Bu isə dolayısı ilə İrana və hətta Gürcüstana da təsir edir ki, o da prinsipcə, ümumiyyətlə, qərbyönlü vektordadır, Rusiya ilə münasibətləri normallaşdırmağa çalışır. Ermənistanın KTMT-dən çıxması halında yarana biləcək balans və təhlükəsizlik strukturunda baş verə biləcək bu dəyişiklik regionda yaranan kövrək kompromisləri çox ciddi şəkildə pozacaq.

Moskva və KTMT rəsmiləri Ermənistandan göndərilən bu hədələri və hər cür spekulyativ fikirləri eşitməməyə çalışır, qalmaqallardan qaçmağa çalışırlar. Gözləntilər var ki, zaman keçdikcə bu siyasi tendensiya başqa istiqamətə çevriləcək. Bunun da öz məntiqi var, çünki gec-tez Ermənistanda hakimiyyət dəyişəcək.

Ona görə də Ermənistanın KTMT-nin tərkibində saxlanılması bu baxımdan kifayət qədər vacibdir. Bunun Ermənistana müəyyən üstünlüklərini nümayiş etdirmək üçün təbii ki, siyasi iş lazımdır, siyasi arqumentlər lazımdır”, - Karavaev əmindir.

Tərcümə - Elçin Bayramlı