Gürcüstan hansı yolu tutacaq? RAKURS

Rəsmi Tbilisi Avropa İttifaqı ilə vizasız rejimi itirmək üçün hər şeyi edir. Brüssel payızda müvafiq qərar qəbul edə bilər. “Gürcü arzusu” öz həmvətənlərini avropalı bürokratların şantajına uymamağa çağırır. 2025-ci ildə Avropa İttifaqı 61 ölkə, o cümlədən Gürcüstan, Moldova və Ukrayna üçün vizasız rejimin dayandırılması prosedurunu sadələşdirməyi planlaşdırır. Buna səbəb kimi “insan hüquqlarının ciddi şəkildə pozulması” göstəriləcək. Avropa Komissiyası bu islahatı ilk dəfə 2023-cü ildə qeyri-qanuni miqrasiya ilə mübarizə sahəsində avropalıların artan tələbləri kontekstində nəzərdən keçirib. Aprel ayında Avropa Komissiyası, Aİ Şurası və Avropa Parlamenti arasında qarşıdan gələn dəyişikliklərlə bağlı ilk məsləhətləşmələr başlayıb. Avropalı bürokratlar islahatı payızda başa çatdırmağa ümid edirlər.

Aİ-nin digər qərarlarından fərqli olaraq, vizasız rejimin dayandırılması üçün təşkilatın bütün üzvlərinin yekdil razılığı tələb olunmur – 27 səsdən 15-i kifayətdir. İndiyədək vizasız rejimin dayandırılması yalnız Vanuatuya şamil edilib. Bu, 2024-cü ilin dekabrında ölkənin “Aİ ölkələrində təhlükəsizlik və miqrasiya üçün potensial təhdidlər yaradan” investisiya proqramı ilə vətəndaşlıq alması səbəbindən baş verib. “Gürcü Arzusu” hökumətinin son bir neçə ildə Avropa İttifaqı tərəfindən ciddi tənqidlərə məruz qaldığını nəzərə alsaq, gürcülər vizasız gediş-gəlişin ləğvi üçün növbəti növbənin onların olacağından şübhələnirlər. Bu versiyanı yanvarda Aİ Şurasının gürcü diplomatları və rəsmiləri üçün onun dayandırılması barədə qərar verməsi də dəstəkləyir. Bundan başqa, fevralda Avropa Parlamenti Gürcüstanın demokratik dəyərlərdən uzaqlaşması səbəbindən ona vizasız gediş-gəlişin ləğvi ilə bağlı qətnamə qəbul edib, apreldə isə Avropa Parlamentinin Gürcüstan üzrə daimi məruzəçisi Rasa Jukneviciene də eyni şeydən danışıb.

Buna baxmayaraq, Gürcüstan hökuməti Brüsselə güzəştə getmək niyyətində deyil. Respublika parlamentinin spikeri Şalva Papuaşvilinin dediyi kimi, Tbilisi avropalı bürokratların şantajına boyun əyməyəcək. "Bizə Avropa dəyərlərindən danışan insanlar, əslində, insanlara soyuqqanlı təzyiqdən başqa dövlətlərin siyasətlərinə təsir etmək vasitəsi kimi istifadə etmək istəyirlər... Vizasız rejim cənnətdən gəlirmi? Bizdə də almanlar üçün vizasız rejim var - bəs nə? Vizasız rejim o deməkdir ki, gürcü turistlər Almaniya və Fransaya səyahət edir, bu pulları da orada xərcləyirlər. Hansısa periferiyaya təkəbbürlü baxış, sanki onların nöqteyi-nəzərindən bizə bir növ lütf verirlər: bax, bizə gəlmək imkanı verirlər ki, bu gün Avropa İttifaqının iqtisadiyyatının artımı 1%, Gürcüstanın isə 10% olması, iqtisadi cəhətdən düzgün düşünməyimizə görədir ki, onlar vizasız rejimi ləğv etsələr, o zaman ölkəyə pul xərcləməyəcəklər”.

Müxalifət isə əksinə, hakim “Gürcü arzusu”nu öz xalqına qarşı müharibə aparmaqda ittiham edirdi. “Elan edilmiş hibrid müharibənin bir hissəsi kimi “arzu” bizi Avropa ilə azad, vizasız rejimin itirilməsinə hazırlamağa çalışır və bunun üçün özündən başqa hamını günahlandırır”, – müxalifət partiyasının “Gürcüstan üçün Qaxariya” lideri, keçmiş baş nazir Giorgi Qaxaria deyir.

Dəyişiklik Koalisiyasının liderlərindən biri Nika Qvaramiya əmindir ki, “Gürcü arzusu” rejiminin sadəcə olaraq Aİ ilə vizasız rejimi saxlamaq şansı yoxdur. “Heç kim vizasız rejimdən Rusiya ilə əlbir olan, İran və Çinlə əlaqə saxlayan, Avropaya təhqir və zərər verən avtokratik rejimdən imtina etməyəcək”, - Qvaramiya vurğulayıb.

Qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) də hakimiyyətin respublikanın Avropa gələcəyini təhlükə altına atdığını bildirib. “Gürcü Arzusu” öz siyasəti və anti-Qərb təbliğatı ilə Avropa İttifaqının gürcü xalqını çox çətin vəziyyətə salacaq viza liberallaşdırılmasına ən qısa zamanda son qoymaq barədə qərar qəbul etməsi üçün əlindən gələni edir. Rejim təbliğat üsullarından istifadə edərək məsuliyyətdən yayınmağa çalışır. Onlar dəqiq bilirlər ki, vizasız rejim ləğv edilərsə, onu bərpa etmək üçün uzun illər lazım olacaq”, 23 gürcü QHT-nin birgə bəyanatında deyilir.
Politoloq Nika Çitadzenin qeyd etdiyi kimi, Gürcüstan Aİ ilə vizasız rejimini itirərsə, ilk növbədə xaricdə oxuyan və işləyənlər əziyyət çəkəcək: "Hər il xaricdən Gürcüstana 3 milyard dollara yaxın vəsait köçürülür - respublikanın ÜDM-nin təxminən 12%-i. Vəsaitlərin böyük hissəsi Avropa İttifaqı ölkələrindən, ilk növbədə İtaliyadan gəlir. Orada soydaşlarımız xadimə, baxıcı işləyir... Bundan başqa, gürcü iş adamlarının 20%-i Aİ-yə yönəlib və onların Rusiyadan işləməsi daha da çətinləşəcək".

Gürcüstan nədən “suverenləşir”?

“Gürcü arzusu” hökuməti ölkə üçün müstəqil siyasət qurmaqda davam edir. Hər həftə müvafiq dövlət orqanlarının razılığı olmadan xarici maliyyə axınını məhdudlaşdıran yeni qanunvericilik dəyişiklikləri qəbul edilir. Dəyişikliklər xüsusilə gürcü müxalifətinin müxtəlif xeyriyyə tədbirlərinə fəal şəkildə sərmayə qoyan, mahiyyət etibarı ilə hakimiyyətin opponentlərini dəstəkləyən Avropa agentliklərinə təsir edib. Müxalifət qruplarının liderləri 2024-cü ilin noyabr-dekabr aylarında baş verən etirazlarda öz rollarını etiraf etməsəydilər, buna göz yummaq olardı. Vahid Milli Hərəkatın lideri Nikanor Melia birbaşa bəyan edib ki, o, qanunverici orqanın “hücumunda” iştirak edib.

Hökumətin Gürcüstan vətəndaş cəmiyyətini qanunvericilik prosesinə fəal cəlb etmək öhdəliyini ləğv edən dəyişiklik xüsusi diqqətəlayiqdir ki, bu da zamanın və indiki böhranın göstərdiyi kimi, əsasən radikal qərbyönlü insanlardan ibarət idi. Onlar onilliklər ərzində Qərb institutları tərəfindən maliyyələşdirilib və çoxdan hakimiyyətə daxili təzyiq üçün siyasi mexanizmə çevrilib və onun elit hissəsi zaman-zaman tam gücü ilə hökumətə keçib. Yeri gəlmişkən, Mixail Saakaşvilinin komandasının onurğa sütununu müxtəlif qeyri-hökumət hüquq müdafiə təşkilatlarının əməkdaşları təşkil edirdi; Bunlar, cinayət əməllərinə görə cəzalarını artıq çəkmiş və ya çəkməkdə olan və əksər hallarda Strasburqdakı Avropa İnsan Haqları Məhkəməsində (AİHM) iddialarını itirmiş şəxslərdir. Xülasə, Gürcüstanın siyasi sistemi, vətəndaş cəmiyyəti, akademik və biznes elitası fəal maliyyə inyeksiyaları, kadrlara nəzarət və Qərbi, Aİ və NATO üzvlüyünü ölkənin milli maraqlarından üstün tutan qərbyönlü nəsillərin formalaşmasına yönəlmiş təlim sistemi vasitəsilə demək olar ki, tamamilə Qərbin nəzarəti altında idi. Bu insanlar üçün Brüssel və/yaxud Vaşinqton öz dövlətlərindən və seçicilərindən daha yüksək prioritet olmalı idi.

Məlum oldu ki, Gürcüstanla Qərb arasında heç bir strateji tərəfdaşlıq mövcud deyil, əksinə, ölkə özünü ona uyğun apardığı müddətcə dəstəklənən bir paternalizm forması idi. Tiflis göstərişlərə əməl etməyi dayandıran kimi hamının bildiyi bütün çatışmazlıqlar və çatışmazlıqlar birdən üzə çıxdı. Qərblə Gürcüstan arasında böhranla bağlı sualı cavablandıran “Gürcü Arzusu” hökumətinin keçmiş cəzaçəkmə və probasiya naziri Kaxa Kaxişvili təmkinlə bildirib ki, son 30 ildə ABŞ səfirliyinin nümayəndəsinin “icazəsi” olmadan heç bir nazir və ya nazir müavini təyin olunmayıb. Ona görə də təəccüblü deyil ki, Vaşinqton və Brüssel “Gürcü Arzusu”nun birdən-birə ləğv etmək qərarına gəldiyi iş sxemini məhv etmək istəməyiblər. Qərb sadəcə başa düşmür ki, nə üçün gürcü siyasətçilərinə ABŞ və Avropadakı müvafiq qüvvələrlə koordinasiya etmədən strateji məsələləri həll etməyə imkan verməlidir.

Gürcüstandakı real vəziyyəti və qüvvələr balansını anlayaraq, hansı “suverenləşmə”nin müzakirə olunduğunu anlamaq asandır. Təbii ki, bu, daxili proseslərə daha çox hökumət nəzarəti deməkdir. O cümlədən, avtoritar rejimin formalaşdırılması üçün istifadə oluna bilən müxalifətçilərə və ümumilikdə hökumətin əleyhdarlarına təzyiqlərin artırılması. Bununla belə, bir tərəfdən “Gürcü arzusu”nun bu cür nəzarətə nə dərəcədə qadir olduğu, digər tərəfdən isə partiyanın nə dərəcədə belə bir istiqamətə getmək istəməsi ilə bağlı ciddi şübhələr var. Kim nə deyirsə desin, bütün gürcü “demokratiyası” nə vaxtsa mövcud olubsa, yalnız bu partiyanın islahatları və siyasi niyyətləri sayəsində olub. Bugünkü böhran hökumətin özünü və dövlətdəki sabitliyi xarici qüvvələrin istək və tələbləri qarşısında aciz edən taktiki səhvlərin nəticəsidir. Strateji tərəfdaşların öz mexanizmlərindən istifadə etməyə cəsarət etməyəcəkləri və Tiflisdən fədakarlıq tələb etməyəcəkləri ümidi ilə Qərbə hədsiz dərəcədə həvalə edilib. Bu ümidlər və illüziyalar puç oldu və “Gürcü arzusu” hakimiyyəti və ölkəni nəzarətdə saxlamaq üçün “vintləri sıxmağa” və təcili olaraq qanunvericilik səviyyəsində səlahiyyətlərini genişləndirməyə məcbur oldu. Bu, hakim elita və Gürcüstan əhalisinin ölkənin idarəçiliyinin qismən də olsa kiminsə ixtiyarına verilə biləcəyini düşünən, sonra isə öz milli maraqlarına hörmət və mühafizə tələb edən bir hissəsi üçün ağır dərsdir.

Deməli, Gürcüstan ölkədə avtoritar-diktator meyilləri olan yeni “rusiyapərəst” rejim qurmaq üçün deyil, dünya siyasi arenasında subyektivliyini qoruyub saxlamaq üçün özünü “suverenləşdirir”. Belə ki, 2008-ci il ssenarisi təkrarlanmasın, o zaman Rusiya və Gürcüstan arasında danışıqlar zamanı heç kim Tbilisini ciddiyə almadı, ölkəni Corc Buş administrasiyasının geosiyasi iradəsinin “davamı” hesab etdi.

Əlbəttə, Ukrayna ssenarisini xatırlamamaq çətindir, hansı ki, qərbyönlü fanatların və vətənpərvərlərin kiçik bir qrupunun ölkəni nə Vaşinqtonun, nə də Moskvanın nəzərə almadığı “top yemi” roluna, Brüsselin isə heç kimi incitməmək üçün yalnız nominal roluna gətirməsi. Bir çox başqa ölkələrdən fərqli olaraq, “Gürcü arzusu” gənc nəslin inkişafı üçün məsuliyyəti öz üzərinə götürərək, öz dövlətindən qaçmağa cəhd etməyən vətənpərvər insanlar yetişdirməklə bu “suverenləşməni” düzgün həyata keçirə bilər. Bütün bunları Qərbin və Qərbin maliyyə dəstəyi ilə etmək olar, əgər başa düşsək ki, öz vətəninə görə məsuliyyət onun elitasının və xalqının üzərinə düşür. Qərb dünyasına inteqrasiya öz yanaşmasından, düşüncəsindən, maraqlarından imtina demək deyil. Bu, ilk növbədə “özünü suverenləşdirməli” olduğumuz düşüncə növüdür.

“Gürcü arzusu” Qərb paternalizmindən özünün qurtuluşu haqqında düşünməyə məcbur oldu. Hökumətin hər şeyi düzgün və uğurla edə biləcəyini zaman göstərəcək, amma bu, nəhayət, keçmiş sovet dövründən və Rusiyanın “zərərli” təsirindən deyil, həm də bütün gürcülərin əvvəllər kommunist olduqlarını, indi isə avropalı olması lazım olduğuna əsaslanaraq, neo-kommunist qərbyönlü düşüncədən “suveren” olmaq üçün yaxşı pəncərədir.

V.VƏLİYEV