İƏT Qərbi Azərbaycan həqiqətini rəsmiləşdirdi

Ermənistan qaçqın soydaşlarımızın qayıdış hüququnu tanımalıdır

İstanbulda İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) Xarici İşlər Nazirləri Şurasının 51-ci sessiyası qəbul olunan qətnamələrin çeşidi və əhəmiyyəti ilə diqqəti cəlb etdi. Bu dəfə nüfuzlu beynəlxalq təşkilat Azərbaycanın irəli sürdüyü bütün təşəbbüsləri dəstəkləməklə, haqq işimizin dünyanın diqqətinə çatdırılması kimi gərəkli missiyanı yerinə yetirmiş oldu. 

İyunun 21-22-də düzənlənən və Türkiyənin Xarici işlər naziri Hakan Fidanın sədrliyi ilə keçən toplantının əsas mövzusu “Dəyişən Dünyada İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı” olub. Bu mövzu ətrafında aparılan müzakirələrdə İƏT-ə üzv 57 ölkə ilə yanaşı, təşkilata bağlı qurumlar, müşahidəçi ölkələr və digər beynəlxalq təşkilatlardan təxminən 1000-ə yaxın nümayəndə iştirak edib. İƏT-in budəfəki toplantısını əvvəlkilərdən fərqləndirən əsas cəhət onun növbədənkənar xarakter daşıması idi. Bu barədə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin məlumatında bildirilir ki, toplantının yekunlarına dair “İstanbul Bəyannaməsi”, habelə ölkəmizin təşəbbüsü ilə irəli sürülmüş 5 qətnamə qəbul edilib. İƏT-in İstanbul sessiyasını Azərbaycan üçün önəmli edən amillərdən biri onun Qərbi Azərbaycan İcması ilə bağlı qətnamə qəbul etməsidir.

Azərbaycanın beynəlxalq platformada ilk dəfə təsdiqini tapmış bu hüququ bir daha sübut edir ki, Cənubi Qafqaz regionunda sülhün təmin olunması üçün real və konkret addımlar atılması tələb olunur. Belə addımlardan biri Ermənistanın öz yurdlarından deportasiya edilmiş soydaşlarımızın geriyə – doğma yurdlarına təhlükəsiz və ləyaqətli qayıdışını təmin etməsi olmalıdır. 

İƏT-in İstanbul sessiyasında qəbul olunan “Hazırkı Ermənistan ərazilərindən zorla və sistematik şəkildə didərgin salınmış azərbaycanlıların qayıdış hüququ” adlı qətnamədə təşkilata üzv ölkələrin Qərbi Azərbaycan İcmasının öz yurdlarına ləyaqətli qayıdış hüququna birmənalı dəstəyi öz əksini tapıb.

Qeyd edilən qətnamə ilə yanaşı, İƏT-in “İstanbul Bəyannaməsi”ndə Azərbaycan və Ermənistan arasında normallaşma prosesində əldə olunan irəliləyişlər alqışlanıb, habelə Ermənistan tərəfi sülh müqaviləsinin imzalanmasının qarşısında duran siyasi və hüquqi çağırışların aradan qaldırılmasına çağırılır. Bəyannamə, həmçinin Ermənistanın təcavüzü nəticəsində öz yurdlarından didərgin düşən məcburi köçkünlərin ləyaqətli geri qayıdışını təmin etmək istiqamətində Azərbaycanın yenidənqurma və minatəmizləmə səylərinə dəstək ifadə edir. O cümlədən, indiki Ermənistan ərazilərindən zorla qovulmuş azərbaycanlıların geri qayıdış hüququnun mövcudluğu təsdiqlənir və Ermənistan tərəfinin Qərbi Azərbaycan İcması ilə dialoqu rədd etməsi qınanılır.

***

Əslində, İƏT-in Qərbi Azərbaycan İcması ilə bağlı qətnamə qəbul etməsi beynəlxalq hüquq nöqteyi-nəzərindən əlamətdar hadisə adlandırılmağa layiqdir. Ona görə ki, İƏT çərçivəsində ilk dəfə olaraq qəbul olunan “Hazırkı Ermənistan ərazilərindən zorla və sistematik şəkildə didərgin salınmış azərbaycanlıların qayıdış hüququ” adlı qətnamədə təşkilata üzv ölkələrin Qərbi Azərbaycan İcmasının öz yurdlarına ləyaqətli qayıdış hüququnun dəstəklənməsi tarixi ədalətin bərpası yönündə beynəlxalq təşkilatın atdığı önəmli addımdır. Yeri gəlmişkən, onu da qeyd edək ki, BMT yanında müşahidəçi statusuna malik İƏT-in bu sənədi bütün beynəlxalq təşkilatların diqqətinə çatdırılıb. 

İstanbul Bəyannaməsi, həmçinin Ermənistanın təcavüzü nəticəsində öz yurdlarından didərgin düşən məcburi köçkünlərin ləyaqətli geri qayıdışını təmin etmək istiqamətində Azərbaycanın yenidənqurma və minatəmizləmə səylərinə dəstəyi də ifadə edir. 

Xatırladaq ki, QAİ dialoq üçün Ermənistan hökumətinə dəfələrlə təklif göndərsə də, buna baxmayaraq, İrəvan hələ də çağırışlara cavab vermir. Ermənistan tərəfinin dialoqdan yayınması, eyni zamanda, iki ölkə arasında bitmiş münaqişənin son nöqtəsi olacaq sülh sazişinin imzalanması, kommunikasiyaların qarşılıqlı açılması və bölgədə əməkdaşlıq mühitinin yaradılması istiqamətində irəliləyişə mane olur. Artıq reallıq ondan ibarətdir ki, rəsmi İrəvan insan hüquqları ilə bağlı öhdəliklərinə hörmət etməli, Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlıların qayıdışına şərait yaratmalıdır. 

Bəli, Qərbi Azərbaycana Qayıdış Konsepsiyasının alternativi yoxdur. Bu, ilk növbədə, tarixi ədalətin bərpası, ata-baba yurdlarından qovulmuş soydaşlarımızın öz doğma ocaqlarına qayıdışı və orada yaşamaq kimi təməl hüquqlarının təmin edilməsi ilə bağlı məsələsidir. Bu, artıq İƏT kimi nüfuzlu təşkiların xüsusi qətnaməsində rəsmiləşdirilmiş regional deyil, beynəlxalq geosiyasi reallıqdır.

Kəramət QƏNBƏROV, 
beynəlxalq hüquq eksperti

– İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) İstanbul toplantısında təkcə təşkilata üzv ölkələr üçün deyil, bütövlükdə regionun gələcək inkişaf trayektoriyası baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edən qərarlarla yadda qaldı. “İstanbul Bəyannaməsi” və Azərbaycanın təşəbbüsü ilə irəli sürülmüş beş əsas qətnamə bir neçə mühüm istiqamətdə beynəlxalq hüququn və humanitar prinsiplərin bərqərar olunmasına dair prinsipial mövqe ortaya qoydu. Bu sənədlərin içərisində, xüsusilə, “Hazırkı Ermənistan ərazilərindən zorla və sistematik şəkildə didərgin salınmış azərbaycanlıların qayıdış hüququ” adlı qətnamə dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu, İƏT çərçivəsində Qərbi Azərbaycan İcmasının hüquqlarının ilk dəfə rəsmi şəkildə tanınması və dəstəklənməsi anlamına gəlir. Sənəddə İƏT üzvləri aydın şəkildə Qərbi Azərbaycan İcmasının soydaşlarımızın tarixi yurdlarına ləyaqətli və təhlükəsiz şəkildə qayıdış hüququnu dəstəkləyir, İrəvanın bu hüquqları inkar etməsini, dialoqa qarşı çıxmasını isə qınayırlar. Qətnamənin qəbulu ilə beynəlxalq müstəvidə yeni reallıq formalaşır. Ermənistanın siyasi rəhbərliyi, o cümlədən baş nazir Nikol Paşinyan bu reallıqla hesablaşmağa məcburdur. Mövcud geosiyasi şəraitdə Ermənistanın Qərbi Azərbaycan məsələsini tarixi kontekstdən və beynəlxalq hüquq müstəvisindən kənarda saxlamaq cəhdləri uğursuzluğa məhkumdur. İƏT-in qətnaməsi bu istiqamətdə beynəlxalq konsensusun formalaşmağa başladığını nümayiş etdirir. Sənəddə vurğulanan qayıdış hüququ Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1948-ci il İnsan Hüquqları Ümumi Bəyannaməsinin 13-cü maddəsi ilə və 1951-ci il Qaçqınların Statusu haqqında Konvensiyanın müddəaları ilə tam uyğunluq təşkil edir. Bu sənəd etnik təmizləmə, zorakı deportasiya və kollektiv hüquq pozuntularına dair beynəlxalq hüquqi presedentlərə istinadla formalaşdırılıb.

İstanbul Bəyannaməsində Ermənistan–Azərbaycan normallaşma prosesində əldə olunan irəliləyişlərə də müsbət qiymət verilir, Ermənistan isə sülh müqaviləsinin imzalanması prosesindəki siyasi və hüquqi maneələri aradan qaldırmağa çağırılır. 

Bütün bunlar İrəvan üçün yeni mərhələnin başlandığını göstərir. Paşinyan hakimiyyəti çıxılmaz vəziyyətə düşüb – inkar, gecikdirmə və siyasi manipulyasiya yolu ilə beynəlxalq ictimaiyyətin iradəsini pozmaq cəhdləri iflasa uğrayır. Qərbi Azərbaycan İcmasının hüquqlarının beynəlxalq səviyyədə tanınması və müdafiəsi, regionun gələcək sabitliyi və ədalətli sülh üçün əsas şərtlərdən birinə çevrilir.

Fikrət SADIXOV, 
Qərbi Kaspi Universitetinin professoru, politoloq

– İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı tərəfindən belə qətnamələrin qəbul olunması həm hüquqi, həm də siyasi cəhətdən ciddi əhəmiyyətə malikdir. Bunlar, ilk növbədə, Azərbaycanın Cənubi Qafqazda yaratdığı reallığı özündə əks etdirən vacib sənədlərdir. Digər tərəfdən, bölgədə vəziyyətin dəyişməsi, yeni geosiyasi coğrafiyanın formalaşması məhz Azərbaycanın adı ilə bağlıdır. Ermənistan tərəfi bununla mütləq hesablaşmalıdır. 

İƏT-in İstanbul Bəyannaməsi və Azərbaycanın irəli sürdüyü qətnamələrin qəbulu, əlbəttə ki, Bakının uğurlu diplomatik və təbliğat fəaliyyətinin nəticəsi sayılmalıdır. Uzun illər soydaşlarımızın doğma yurdlarına qayıtması məsələsi ilə məşğul olan ölkə kimi, nəhayət, bu hüququn beynəlxalq müstəvidə tanınmasına nail ola bildik. Azərbaycan özünün haqq işini müxtəlif üsullarla, yollarla əvvəlcə İslam aləminə, sonra isə bütün dünyaya göstərməyi və sübut etməyi bacardı. Yəni, rəsmi Bakı mövcud reallığı və tarixi həqiqətləri konkret fakt, sübut və sənədlərlə üzə çıxardaraq, beynəlxalq gündəmə gətirdi. 

Aydın məsələdir ki, Qərbi Azərbaycan İcmasının məqsədyönlü fəaliyyəti beynəlxalq hüquqa, insan hüquqlarına, ədalətə, BMT-nin müvafiq konvensiyalarına söykənir. İstanbulda qəbul edilən qətnamələr məhz QAİ-nin üzə çıxardığı və bütün dünyaya bəyan etdiyi tarixi sənədlər əsasında formalaşdırılıb. Onu da qeyd etməyi zəruri hesab edirik ki, həmin sənədlərin qəbulu Cənubi Qafqaz bölgəsində sülhə və sabitliyə xidmət edəcək, regional əməkdaşlığa təkan verəcək. 

İƏT-in Azərbaycan üçün olduqca vacib sayılan bu taleyüklü məsələyə diqqət ayırmasını, qətnamə qəbul etməsini təqdirəlayiq hal hesab edirik. 

İmran BƏDİRXANLI 
XQ