İlk altı ayın iqtisadi yekunu: Səbəblər və təhdidlər...

Pərviz Heydərov yazır...

Ölkə iqtisadiyyatı üçün cari ilin ilk yarısı uğurla başa çatıb. Halbuki, ilk aylar ərzində əldə olunan nəticələr müəyyən tərəddüdlər ortaya çıxarmışdı. Belə ki, ilə zəif iqtisadi artımla başlanması, neftin dünya bazar qiymətlərinin aşağıya doğru meyillənməsi, həmçinin inflyasiya tempinin yüksəlməsi bütövlükdə il ərzində qarşıya qoyulan proqnoz göstəricilərin özünü doğrultmayacağı düşüncəsi yaradırdı.

Lakin, neftin orta ixrac qiyməti dövlət büdcəmizdə nəzərdə tutulduğundan nisbətən yuxarı təşkil etdiyindən, üstəlik büdcə qənaətlə icra olunduğundan, həmçinin inflyasiya tempinə də tənzimləyici vasitələr təsir göstərdiyindən vəziyyət sabit qaldı və bunun üzərində də cüzi fərqlə olsa da müsbət nəticələr əldə edildi.

Məsələn, dövlət büdcəsi uğurla icra olunub.

Yanvar-iyun ayları ərzində büdcə gəlirləri 19 803.9 milyon manat təşkil edib ki, bu da nəzərdə tutulandan 704.8 milyon manat və ya 3.7% çox deməkdir. Xərclər isə 17 milyard 95.6 milyon manat olub. Nəticədə 2 milyard 708.3 milyon manat profisit yaranıb.

Doğrudur, qeyd oluna bilər ki, xərclər proqnozdan 1% az icra edilib. Ancaq nəzərə almalıyıq ki, gəlirlər və xərclər ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə müvafiq olaraq 5.1% və 6.5% çox yerinə yetirilib.

Bəli, məsələ bundadır ki, bu ilin dövlət büdcəsinin həcmi də artıqdır. Ona görə də, ilin ilk 6 ayı ərzində əldə olunan 2 milyard 708.3 milyon manat profisitin ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 3% az təşkil etməsi faktı da izaholunandır.

Bu arada, "Moody"s Ratings" beynəlxalq reytinq agentliyinin ölkəmizin suveren kredit reytinqi "Ba1"-dən "Baa3" investisiya səviyyəsinə qaldıraraq reytinq üzrə proqnozu müsbət saxlaması diqqəti cəlb edir. Bu fakt, büdcənin uğurlu icrası səbəbinə həm də digər tərəfdən aydınlıq gətirir.

Belə ki, dünyada aparıcı 3 beynəlxalq kredit reytinq agentliyindən biri olan "Moody"s"in ölkəmizə aid qeyd olunan proqnozuna dair açıqlamasında qeyd olunur ki, bu yanaşma iqtisadiyyatın və fiskal sahənin neft-qaz sektorundan asılılıq səviyyəsinin azalmasına görə tərtib olunub.

Bundan ötrü, elə söhbət açdığımız dövlət büdcəsi gəlirlərinin ilin birinci yarısında artıqlaması ilə yerinə yetirilməsi strukturuna diqqət yetirsək, kifayətdir.

Belə ki, İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin xətti ilə daxilolmalar 8 703.7 milyon manat təşkil edərək proqnozdan 466.4 milyon manat və ya 5.7%, Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə daxilolmalar 3 091.1 milyon manat təşkil edərək 4.1 milyon manat və ya 0.1%, Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti üzrə daxilolmalar 21.9 milyon manat təşkil edərək 5.1 milyon manat və ya 30.3%, Dövlət Neft Fondundan (ARDNF) transfert isə 7 240.5 milyon manat təşkil edərək 100 % və sair daxilolmalar isə 434.6 milyon manat təşkil edərək 314.1 milyon manat və ya 3.6 dəfə çox icra edilib.

ARDNF-dən nəzərdə tutulan transfertin 100% yerinə yetirildiyini nəzərə almasaq, büdcəyə öhdəliklərin icrasında həqiqətən də müsbət elementlər vardır. Bu da ölkədə zəif də olsa iqtisadi aktivlik olduğunu göstərir. Buna şərait yaradan isə makroiqtisadi sabitlikdir.

Bu il iyulun 1-nə Azərbaycanda 1 630 743 vergi ödəyicisi olub. Bu, ötən il iyulun 1-i ilə müqayisədə 4.8% çox deməkdir. Ölkədə vergi ödəyicilərinin 86.9%-i fiziki, 13.1%-i isə hüquqi şəxslər və digər təşkilatlar olub ki, son 1 ildə fərdi sahibkarların sayı 4.4%, şirkətlərin sayısa 7.7% artıb.

İyunun sonuna ölkədə 197 038 kommersiya qurumu olub. Bu isə 1 il əvvələ nisbətən 8.1% çoxdur. Dövlət qeydiyyatında kommersiya hüquqi şəxslərin 91.7%-i məhdud məsuliyyətli cəmiyyət (MMC), 1.1%-i səhmdar cəmiyyəti (SC), 1.1%-isə kooperativ və s. formalarda olub. Təkcə bu ilin I yarısında 6 814 kommersiya qurumu dövlət qeydiyyatından keçib ki, onların da 88.9%-i yerli investisiyalı, 11.1%-i xarici investisiyalı sayılır.

Göstərilən tendensiyanı qoruyub saxlamaq lazımdır. Ümumiyyətlə, cari ilin ilk yarısının iqtisadi baxımdan uğurla yekunlaşmasının əsas səbəbləri sırasında da yuxarıda ilk olaraq nədən məhz, neftin orta ixrac qiymətinin dövlət büdcəmizdə nəzərdə tutulduğundan yuxarı təşkil etdiyi faktını misal çəkdim?

Çünki ölkəmiz üçün hər şeydən öncə neftin məhz dövlət büdcəmizdə fiksə etdiyimiz qiymətdən aşağı ola biləcəyi faktoru ciddi təhdid və təhlükə xarakteri daşıyır. Hansı ki, bunun da son həddi 50 ABŞ dolları və bundan aşağı sayılır.

Odur ki, qarşımızda duran əsas vəzifə ÜDM istehsalı həcminin artması qayğısına qalmaq və buna da qeyri-neft-qaz sektoru hesabına nail olmaqdır. Həm də yalnız bu zaman, büdcənin uğurlu icrası da dayanıqlı və davamlı xarakter daşıya bilər.

Belə ki, keçən il cari xərclərin 90.1%-i qeyri-neft-qaz sektoru üzrə daxilolmalar hesabına qarşılanıb ki, bunu 100%-ə çatdırmaq əsas hədəf hesab olunur.

İqtisadi artım məsələsinə gəldikdə isə, büdcə üzrə cari xərclər əgər, ən azı 70-80% qeyri-neft-qaz sektorundan əldə edilən gəlirlər hesabına təmin olunarsa, onda dünya bazarlarında qiymət rəqsləri ölkəmiz üçün ümumiyyətlə heç bir əhəmiyyət kəsb etməz və edə də bilməz.