İrana qarşı müharibə hazırlığı: ABŞ İsrailə xüsusi bombalar göndərdi SENSASİON

Globalinfo.az israilli tarixçi və politoloq Avraham Şmuleviçlə müsahibəni təqdim edir:

– “Wall Street Journal”ın hesabatına görə, ABŞ kəşfiyyatı İsrailin bu il İranın nüvə təsisatlarına hücum edə biləcəyini deyib. Bildirilir ki, İsrail ötənilki hücumlardan sonra İran hərbi gücünün zəifləməsini bir növ fürsət sayır. Digər məlumatlara görə, İsrailin bu hücumu reallaşdırması üçün ABŞ-ın ciddi dəstəyinə ehtiyacı var. Lakin Tramp hücumun deyil, İranla anlaşmanın tərəfdarı olduğunu deyib. Yeni İsrail-İran savaşı olacaqmı? Cənab Şmuleviç, Trampın dövründə İranla münasibətlərin nizamlanmasını necə görürsünüz, anlaşma mümkündürmü?

– İranla anlaşma və normallaşma haqda danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, İsrailin ona qarşı heç bir iddiası yoxdur. İran xalqı ilə minilliklər ərzində dost münasibət olub. Lakin İranın hazırkı sözdə islamçı rejimi terrorçu-ekstremist siyasət yürüdür və İsrail dövlətinin məhv edilməsini açıq şəkildə qarşısına hədəf qoyub. Hətta İran parlamenti 2040-cı ilə qədər İsrail dövlətinin mövcudluğunu dayandırması haqda qərar qəbul edib. Beynəlxalq praktikada belə bir təcrübə yoxdur. İranın bu rejiminin bütün qonşu dövlətlərə qarşı iddiaları var və bu məqsədlə, eləcə də ictimaiyyətin diqqətini iqtisadi, sosial problemlərdən yayındırmaq üçün antisemitizmdən istifadə etmək istəyirlər. Bu rejimin dövründə normallaşma mümkün deyil. Bu səbəbdən istər Tramp olsun ya olmasın, bu, çətin ki mümkün ola. İran xalqına çox iztirablar gətirən indiki rejim dəyişərsə İsraillə yüksək səviyyədə münasibətlər bərpa oluna bilər. İran xalqı arasında antisemitizmin indeksi Yaxın Şərqdə Azərbaycan və Gürcüstan istisna olmaqla (onlarda daha aşağıdır –red.) digər dövlətlərlə müqayisədə xeyli aşağıdır. Ona görə əminəm ki, bu rejim dəyişincə qısa zamanda dost münasibətlər bərpa olunacaq.

İsrail və ABŞ İranın nüvə silahına sahiblənməsini strateji təhlükə olaraq görür və buna mane olmaq üçün hər şeyi edəcəklər. Hesab edirəm ki, Azərbaycan da bundan az narahat deyil. Əgər İran nüvə silahına yiyələnsə, qonşu dövlətlərə qarşı daha aqressiv olacaq. Bu baxımdan müharibə sonuncu variantdır. Trampın rəsmi mövqeyi belədir. O əmindir ki, İranın nüvə proqramından imtinasına təzyiqlər və sanksiyalarla nail ola biləcək və bu baş verməzsə güc tətbiq edəcək. Düşünürəm ki, İsrail Tramp administrasiyası ilə razılaşdırmadan İrana hücum etməyəcək. Onlar birgə hərbi əməliyyat keçirə bilərlər. Amma İsrail bu əməliyyatı təkbaşına da keçirmək iqtidarındadır. ABŞ-dan ilk dəfə İsrailə yeraltı hərbi obyektləri məhv etmək üçün bombalar tədarük edilib. Bu, nüvə silahından sonra ən güclü silahdır. ABŞ ondan Əfqanıstan mağaralarında gizlənən Əl-Qaidə liderlərinə qarşı istifadə edib.

– İsrail Türkiyə ilə münasibətlərdə yaxınlaşma üçün nə edir?

Avraham Şmuleviç

– Türkiyə ilə münasibətlərin yaxşılaşması ehtimalı azdır. Ərdoğan İsrailə qarşı sərt siyasət yürüdür. İsrailin Türkiyə ilə heç bir problemi yoxdur. Biz uzun illər yaxın dost və müttəfiq olmuşuq. Türkiyə 1949-cu ildə İsrail dövlətini ilk tanıyan dövlətlərdən biri olub. Hazırda dərc olunan tarixi sənədlərə görə, türklər İkinci dünya savaşından sonra ABŞ-la münasibətləri yaxşılaşdırmaqda İsrailin vasitəçi olacağına inanırdılar və bu, həqiqətən baş verdi. Türkiyə və İsrail bir-birləri üçün çox müsbət addımlar atıblar. Türklərlə yəhudilərin münasibətləri hər zaman yaxşı olub. 7 oktyabr 2023-cü ildə müharibə başlayana qədər Türkiyə ilə yaranan növbəti gərginlik zamanı Ərdoğanın bu münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün siyasətçi və alimlər vasitəsilə addımlar atması məlumdur. İsrail hökuməti Türkiyə əhalisi arasında anti-İsrail təbliğatın dayandırılmasını istəmişdi, lakin bu baş vermədi. Bilirsiniz ki, Türkiyə İsrail ilə iqtisadi münasibətləri kəsib. Düşünmürəm ki, yaxın zamanda Ərdoğan bu siyasətini dəyişsin. Bu baş verərsə, bizim nöqteyi-nəzərimizdən türk və iran xalqı ilə problemimiz yoxdur.

– Azərbaycan-İsrail münasibətləri nə yerdədir?

– İsrail-Azərbaycan münasibətlərinə gəldikdə, kifayət qədər yüksək səviyyəli iqtisadi, mədəni, siyasi əlaqələr var. İsrail və Azərbaycan müttəfiq və strateji tərəfdaşdırlar. Xatırlayırsızsa, İran öz hərbi qüvvələrini Azərbaycanla sərhədə toplayanda münasibətlərdə gərginlik yaşanmışdı. Londonda aparıcı ərəb mətbuatı İran hücum edərsə, İsrailin Azərbaycana hərbi sahədə yardıma hazır olduğunu bəyan etməsi barədə məlumat yayılmışdı. Bu əlbəttə ki, rəsmi məlumat deyil, amma bu faktın özü belə ölkələrimiz arasında hərbi sahədə əməkdaşlığın səviyyəsindən xəbər verir. Və Türkiyə-İsrail münasibətlərinin pisləşməsi İsrail-Azərbaycan münasibətlərinə heç bir şəkildə təsir göstərmir.

– ABŞ-ın yeni administrasiyası İsrailin Yaxın Şərqdə və Cənubi Qafqazda rolunun artmasına, təmsilçiliyinin daha da təsirli ola biləcəyinə şərait yaradırmı?

-Tramp şübhəsiz ki, ABŞ-ın indiyədək ən böyük İsrail yönümlü prezidentidir. Bayden özünü sionist adlandırsa da Tramp İsrailin simasında strateji müttəfiq görür. Onun atası İsrailə böyük maliyyə yardımı edib və onu dəstəkləyib. İsrail və ABŞ-ın maraqları üst-üstə düşür. Bu, İsrailin Yaxın Şərqdə rolunun artmasına təsir edir. Tramp ilk dəfə seçiləndə İsrail və ərəb dövlətləri arasında sülh və əməkdaşlıq razılaşması əldə olundu. Daha sonra İsrail başqa müqavilələr də imzaladı. Tramp indi bəyan edib ki, Səudiyyə Ərəbistanı ilə diplomatik əlaqələrin yaxşılaşdırmasına çalışacaq. Bir neçə gün öncə Trampın Hindistan baş naziri Narendra Modi ilə görüşündə yeni nəqliyyat dəhlizinin bərpası təklif edildi. Bu dəhliz Bombeydən keçərək Birləşmiş Ərəb Əmirliyi, Səudiyyə Ərəbistanı və İsrailə, buradan isə Avropaya –İtaliya, Fransa və s. uzanacaq. Bu, Çin nəqliyyat dəhlizinə alternativ yeni nəqliyyat dəhlizi olacaq. Bu nəhəng layihə üçün Tramp bu yaxınlarda Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında diplomatik münasibətlərin inkişafına çalışacağını bəyan edib. Layihə dolayısı ilə dünya iqtisadiyyatı, eləcə də İsrailin iqtisadi inkişafını təşviq edəcək. Bu baxımdan Tramp administrasiyası İsrailin gücünün artmasında artıq rol oynamaqdadır.

– Son zamanlarda Azərbaycanın yüksək səviyyəli rəsmiləri (Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyev, Baş Nazir Əli Əsədov) İran və İsrailə səfərlər edib. Bəzi iddialara görə, Azərbaycan rəsmiləri İran-İsrail və ya İsrail-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasına cəhdlər edir. Digər iddiaya görə, bu, yalnız regional gərginlik fonunda Azərbaycanın özünün maraqlarına uyğun olaraq İsraillə əməkdaşlığın və müttəfiqliyin gücləndirilməsinə yönəlib. Bu haqda fikriniz varmı?

– Azərbaycan təbii ki, Türkiyə ilə İsrailin barışmasını istərdi. Heç kim əslində nə baş verdiyini bilmir. Dəqiq məlumat yoxdur.

Gülnar Səlimova,
Globalinfo.az
İstanbul