İrəvanın quyruğu, Brüsselin qulağı

Ermənistan tərəfini seçməkdə hələ də tərəddüd edir. Moskva və Brüssellə, o cümlədən Vaşinqtonla münasibətlərdə mütəhərrikliyə üstünlük verir. Necə deyərlər, özünü tərəflərdən heç birinin ixtiyarına verməkdə tələsmir, guya düşünür, maraqlarının harada ağır gələcəyini hesablayır, bir sözlə tərəddüd edir. Guya hər üç “adaxlı” İrəvana kimi partnyor kimi seçəcəyi imkanını yaradıb. Əslində, Ermənistanın belə bir imkanı yoxdur, onu seçirlər, o seçmir. Bu gün Ermənistanda elə bir ab-hava yaşanır ki, guya sabah bu ölkənin Rusiyanın çətiri altında sonuncu günüdür və Avropa qollarını geniş açıb onu qucaqlayacaq. Halbuki, bu tarixi gözləyən ölkələrin sırası uzundur. Bu gün Bosniya və Herseqovina, Gürcüstan, Moldova, Şimali Makedoniya, Serbiya, Ukrayna, Monteneqro və Albaniya “qapıda gözləyənlər” statusuna malikdirlər. Avropa Komissiyası növbəti beş il ərzində sonuncu iki ölkə ilə üzvlük danışıqlarını başa çatdırmağı planlaşdırır.

Ermənistanda toydur, Avropanın xəbəri yox...

Ermənistan hakimiyyəti ölkənin xarici siyasət kursunu elan edib və Avropa İttifaqına daxil olmaq üçün uzun prosesə başlamaq üçün qanun layihəsini dəstəklədiyini açıqlayıb. Kreml avrointeqrasiyanı İrəvanın suveren hüququ adlandırıb, lakin ölkənin həm Aİ, həm də Moskvanın açıqladığı kimi, Ermənistan üçün son dərəcə faydalı olan Avrasiya İqtisadi İttifaqında (Aİİ) eyni vaxtda üzvlüyünün mümkünsüzlüyü barədə xəbərdarlıq edib. Yanvarın 9-da keçirilən iclasda “Ermənistanın Avropa İttifaqına daxil olması prosesinin başlanması haqqında” qanun layihəsi ölkə hökumətinin dəstəyini qazanıb. İndi sənəd parlamentdə nəzərdən keçirilməlidir, sonra hakimiyyət Brüsseldən olan həmkarları ilə Avropaya inteqrasiya prosesinin yol xəritəsini müzakirə edəcək.

Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan İrəvanla Brüssel arasında son illərdə inkişaf edən münasibətləri “intensiv və dinamik” adlandırıb. “Aİ müxtəlif hallarda erməni demokratiyasına güclü siyasi dəstəyini ifadə edib. "Aİ faktiki olaraq Ermənistan Respublikası ətrafında təhlükəsiz mühitin təmin edilməsində iştirak edib", - nazir vurğulayıb. Nümunə kimi o, Aİ-nin mülki müşahidəçi missiyasının Ermənistan-Azərbaycan sərhədində yerləşdirilməsini göstərib. “Ermənistan Aİ-nin mümkün hesab etdiyi qədər bu birliyə yaxın olmağa hazırdır. “Mən vizanın liberallaşdırılmasının başlanğıcını və Aİ ilə istifadə edilmiş və ya müzakirə olunan bir sıra digər alətləri nəzərdə tuturam”, - deyə Ararat Mirzoyan yekunlaşdırıb.

Baş nazir Nikol Paşinyan belə izah edib: “İstənilən ssenariyə əsasən, Ermənistan Respublikası yalnız referendum təyin edilərsə və konstitusiyamızda müəyyən edilmiş qaydada referendum iştirakçılarının müəyyən hissəsi səs verərsə, Avropa İttifaqına üzv ola bilər. Bu arada hökumətin iclasında Ararat Mirzoyan vurğulayıb ki, referendum hələ keçirilməsə də, təsdiq edilmiş qanun layihəsi artıq vətəndaş təşəbbüsünün nəticəsidir. Qanun layihəsi parlamentə təqdim edilməzdən əvvəl ölkə vətəndaşlarının Avrointeqrasiya lehinə 52 351 imzası toplanmışdı (50 000 imza tələb olunur).

Ermənistan hakimiyyətinin qərbyönlü ritorikası 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağdakı müharibədən sonra güclənib. Baş nazir Paşinyan KTMT-ni Azərbaycan qoşunlarının irəliləməsi fonunda İrəvan qarşısında götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməməkdə günahlandırıb, təşkilatın özü və xüsusilə Rusiya hakimiyyəti isə qanuni olaraq Ermənistana qarşı xarici təcavüzdən söhbət getmədiyini bildirib.

Tədricən, 2024-cü ildə İrəvan və Brüsseldə Ermənistanın Avropaya inteqrasiya perspektivləri ilə bağlı ehtiyatlı müzakirələr başlayıb. 2024-cü ilin martında Avropa Parlamenti Ermənistana namizəd ölkə statusu verilməsinə icazə verən qətnamə qəbul edib (bu qətnamələr, xatırlayırıq, məsləhət xarakteri daşıyır: qərarlar Aİ ölkələrinin liderlərində qalır).

Başqa yolda irəliləyiş bir qədər realdır: 2024-cü ilin sentyabrında Ermənistan və Aİ viza rejiminin liberallaşdırılması ilə bağlı danışıqlara başlayıb. Bildirilir ki, son məqsəd Avropa İttifaqına qısamüddətli səfərlərdə olan Ermənistan vətəndaşları üçün viza rejimini ləğv etməkdir.

Eyni zamanda, Aİ ilə yaxınlaşma Ermənistan üçün ən vacib məsələni – Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanması perspektivlərini daha da çətinləşdirir. Maneələr arasında sazişin iki mübahisəli bəndi (ümumilikdə 17-dir) var ki, bunlardan biri Ermənistan-Azərbaycan sərhədində kənar qüvvələrin yerləşdirilməməsi öhdəliyini nəzərdə tutur. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev deyib ki, “qondarma avropalı müşahidəçilər adı altında” (Aİ missiyasını nəzərdə tutur) Ermənistan-Azərbaycan sərhədində “NATO infrastrukturu yaradılıb”. Ermənistan hakimiyyəti israr edir ki, Aİ missiyası ən azı sərhədin demarkasiyası tamamlanana qədər burada qalması zəruridir.

Ermənistanın Avropaya üz tutması, Avropaya inteqrasiya qanun layihəsi kimi siyasi jestlər də Rusiya ilə münasibətlərə təsir edir. Cümə axşamı Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib ki, Ermənistanın Avropa İttifaqına üzvlük perspektivlərini qiymətləndirmək hələ də çətindir: ilk növbədə Brüsselin mövqeyini anlamaq lazımdır. Eyni zamanda, Kreml nümayəndəsi xatırladıb ki, ölkənin həm Aİ, həm də Aİİ-də eyni vaxtda iştirakı, “hipotetik olaraq, sadəcə olaraq mümkün deyil və biz əminik ki, Aİİ-yə üzvlük Ermənistan üçün faydalıdır”, - deyə cənab Peskov əlavə edib.

Ermənistan Ukrayna ilə eyni sırada

Ukraynanın atdığı dırmıqla Ermənistan da addım atacaq. Bu, özünü məhv edən prosesdir, politoloq Vladimir Kornilov mətbuata açıqlamasında bildirib. Bununla belə, o, zaman keçdikcə ölkənin Gürcüstan kimi anti-Rusiya kursundan dönəcəyini istisna etməyib. Cümə axşamı Ermənistan hökuməti Avropa İttifaqına üzvlük prosesinin başlanması ilə bağlı qərar layihəsini təsdiqləyib. “Ermənistan Ukraynanın Avropaya inteqrasiya yolunu tutmağa çalışır. İrəvan Qarabağı itirməklə yanaşı həm də geostrateji seçimini tükədib. Düşünürəm ki, Ermənistan Aİ-yə doğru irəlilədikcə, Ukraynanın atdığı dırmıqla addımlayacaq”. Avrasiya Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru Vladimir Kornilov “pis nümunə yoluxucudur” deyib.

Onun sözlərinə görə, Ermənistan uzun illər Aİ-yə daxil olmaq üçün öz növbəsini gözləyən ölkələr sırasında olacaq. Eyni zamanda, İrəvan üçün müəyyən güzəştlərin edilə biləcəyini də istisna etməyib. “Avropa İttifaqının müəyyən bir dövləti müxtəlif inteqrasiya səviyyələrinə qəbul etmək üçün standartlara öz yanaşmaları var. Ermənistan nə qədər çox anti-Rusiya kursu nümayiş etdirsə, Brüsseldən bir o qədər formal üstünlüklər alacaq”, - ekspert izah edib. Bununla belə, o, bir gün Ermənistanın “Brüsselin postsovet məkanı ölkələrinə yanaşma nümunələrini görərək bu fəlakətli yoldan dönəcəyi” proqnozunu da verib. Onun sözlərinə görə, Gürcüstan belə bir nümunə nümayiş etdirib.

Bundan əvvəl Ermənistan Nazirlər Kabineti Avropa İttifaqına üzvlük prosesinin başlanması ilə bağlı qərar layihəsini təsdiqləyib, indi ölkə parlamentində müzakirəyə çıxarılacaq. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan aydınlıq gətirib ki, bu, Ermənistanın avtomatik olaraq Aİ-yə daxil olması demək deyil. "Bu məsələ ilə bağlı qərar yalnız referendumla qəbul edilə bilər", - Paşinyan qeyd edib. Bununla belə, baş tutmazdan əvvəl Avropa İttifaqı ilə yol xəritəsinin müzakirəsi planlaşdırılır.

Paşinyandan Bakıya “təklif”?

Paşinyan yenə nala, mıxa vurub. Guya sülhdən danışıb, regionda təhlükəsizlik və sabitliyin tərəfdarıdır. Bəs, yeni silahların alınması, yeni bunkerlərin, səngərlərin qazılması, təlimlərin keçirilməsi, atəşkəsin pozulması nə deməkdir? Ermənistan hansı səbəbdən silahlandığına bir bəhanə də tapıb, guya Azərbaycandan özünü qorumaq. Amma unudur ki, işğalçı Ermənistanın gücsüz, ordusunun darmadağın olduğunu hamıdan yaxşı Azərbaycan bilir. Amma sülh istədiyi, müharibədən imtina etdiyi üçün Ermənistanla hələlik qonşuluq prinsiplərinə hörmət edən dövlət kimi davranır. Ermənistan isə...

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycana hüquqi, o cümlədən qarşılıqlı iddialardan əl çəkməyi və 90 faiz hazır olan sülh müqaviləsi bağlamağı təklif edib. Bildirib ki, onun təklifləri regionda uzunmüddətli sabitlik və sülhün bərqərar olmasına yönəlib. O, vəziyyəti gərginləşdirə biləcək ritorikadan çəkinməyin vacibliyini qeyd edib. O, həmçinin sərhədlərin delimitasiyası prosesinin və artıq 90% hazır olan sülh müqaviləsinin bağlanmasının davam etdirilməsinin vacibliyini vurğulayıb. Bundan əlavə, Ermənistan lideri “Sülh kəsişməsi” layihəsinin həyata keçirilməsini təklif edib. Layihənin məqsədi nəqliyyat kommunikasiyalarının qarşısının alınmasıdır. Paşinyan həmçinin atəşkəs rejiminin pozulması hallarının araşdırılması və saxlanılan şəxslərin məsələsinin tam həlli, habelə itkin düşənlərin taleyinə aydınlıq gətirilməsi üçün birgə mexanizmin tətbiqini təklif edib.

Üstəlik, silahlara qarşılıqlı nəzarət və onlardan istifadənin məhdudlaşdırılması üzrə danışıqlar mexanizminin formalaşdırılması ilə bağlı təkliflər də verib. Bundan əlavə, o, sülh bərqərar olduqdan sonra peşəkar ekspert komissiyasının yaradılmasını, hər iki ölkədən olan qaçqınlarla bağlı məsələləri birgə müzakirə etməyə çağırıb. Bundan əvvəl Paşinyan bildirib ki, Azərbaycanla sülhə nail olmaq üçün saxlanılan şəxslərlə bağlı məsələni həll etmək lazımdır. Yəni, söhbət separatçı qurum yaradaraq Azərbaycan dövlətinə qarşı çıxanlardan, azərbaycanlıları öz doğma yurdundan zorla qovanlardan, onlara məxsus mülkləri talayanlardan, xalqınızın milli, dini, tarixi abidələrinə qarşı vandalizmi aktı törədənlərdən, vətəndaşlarımızı qanunsuz olaraq girov və əsir götürənlərdən, onları istismaq edənlərdən, orqan mafiyasının predmetinə çevirənlərdən, öldürənlərdən, çeşidli qəddarlıqlar törədən terrorçulardan gedir. Paşinyan hətta onları “keçmiş prezidentlər” adlandırır. Belə görünür ki, bu “küçə siyasətçisi” məsələnin mahiyyətini anlamaqda hələ də çətinlik çəkir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev isə son müsahibəsində Ermənistanı “faşist dövləti” adlandırıb və Zəngəzur dəhlizinin açılmasının vacibliyini bildirib. Həmçinin Ermənistanla sülh müqaviləsinin 17 maddəsindən 15-nin razılaşdırıldığını, qarşılıqlı iddialarla bağlı fikir ayrılıqlarının qaldığını bildirib. Paşinyan Ermənistanın sülh sazişi layihəsinin iki mübahisəli bəndi ilə bağlı təkliflərini Azərbaycana göndərdiyi deyib. Rəsmi Bakı isə mövqeyindən geri çəkilmədiyini qeyd edir, konstitusiyda dəyişiklik və ATƏT-in “Minsk qrupu”nun ləğv olunmasına razılıq verməsini istəyir. Hər iki dəyişikliyin olmadığı müddətdə Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiası gündəmdə qalmaqda davam edir. Öz torpaqlarını işğaldan azad edən Azərbaycanın mövqeyində beynəlxalq qanunlara istinad var, bəs Ermənistanın? Ərazi iddiasının hələ də qalması nə anlamına gəlir? Belə bir nöqtədə sülh imzalana bilərmi? Maraqlı suallardır. Əlbəttə, Qərbə sığınmaqla məsuliyyətdən yayınmaq istəyən Ermənistanın quyruq bulamasında Avropanın qulağı da görünür, başqa əzaları da.

V.VƏLİYEV