Köhnə avtomobillərin idxalına aksiz artımı: fiskal tədbirdən ekoloji dönüşə doğru ŞƏRH

Gələn ildən etibarən Azərbaycanda istehsal tarixi 7 ildən çox olan minik avtomobillərinin idxalına tətbiq edilən aksiz dərəcələrinin artırılması planlaşdırılır. Vergi Məcəlləsinə təklif edilən dəyişikliklərə əsasən, 2026-cı ilin yanvarından belə avtomobillər üçün benzin mühərrikli modellərdə 1,5, dizel mühərrikli modellərdə isə 2 yüksəldici əmsal tətbiq olunacaq. Hazırda bu əmsallar müvafiq olaraq 1,2 və 1,5-dir. Dəyişiklik mühərrik həcminə görə hesablanan mövcud aksiz məbləğlərinə şamil ediləcək və nəticədə köhnə avtomobillərin idxal xərci əhəmiyyətli dərəcədə artacaq.
Bu addımın əsas məqsədi avtomobil parkının yenilənməsi, ekoloji yüklənmənin azaldılması və yol təhlükəsizliyinin artırılması kimi strateji hədəflərlə bağlıdır. Azərbaycanda hazırda istismarda olan nəqliyyat vasitələrinin təxminən yarısından çoxu 10 ildən artıq yaşı olan avtomobillərdir. Bu, həm texniki baxımdan qəza riskini artırır, həm də emissiya səviyyəsini yüksəldir. Köhnə avtomobillərin, xüsusilə də dizel mühərrikli modellərin yüksək səviyyədə tullantı buraxması, şəhər havasının keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Buna görə də vergi mexanizmi vasitəsilə belə avtomobillərin idxalını məhdudlaşdırmaq dövlətin ekoloji siyasətinin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirilə bilər.
Bununla yanaşı, aksiz dərəcələrinin artımı avtomobil bazarına bir sıra iqtisadi təsirlər göstərə bilər. Əvvəla, idxal olunan ikinci əl avtomobillərin qiyməti artacaq ki, bu da bazarda təklifin azalmasına və yeni avtomobillərə olan tələbin yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər. Bu tendensiya xüsusilə yerli və regional avtomobil satıcıları üçün yeni şərait yaradır. Son illərdə avtomobil idxalının əsas hissəsini məhz 8-12 yaş aralığındakı modellər təşkil edirdi. Yeni vergi dərəcələrinin tətbiqi nəticəsində bu seqmentdə ticarət azalacaq, istehlakçılar isə ya daha gənc modellərə, ya da hibrid və elektrik avtomobillərinə yönələcəklər.
Elektrikli avtomobillərə keçid istiqamətində də bu dəyişikliklər mühüm siqnal rolunu oynaya bilər. Azərbaycan son illərdə alternativ enerji və yaşıl iqtisadiyyat konsepsiyasına uyğun olaraq elektromobillərin idxalını stimullaşdıran siyasət həyata keçirir. Məsələn, elektrik mühərrikli avtomobillər aksizdən azaddır və gömrük rüsumları üzrə müəyyən güzəştlər tətbiq olunur. Köhnə daxiliyanma mühərrikli avtomobillərin xərclərinin artması fonunda bu güzəştlər daha da cəlbedici görünəcək.
Digər tərəfdən, bu dəyişikliklərin qısamüddətli dövrdə bəzi sosial-iqtisadi çətinliklər doğurması mümkündür. Əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin məhdudluğu nəzərə alındıqda, köhnə avtomobil seqmentində qiymət artımı aşağı və orta gəlir qruplarının yeni avtomobil əldə etməsini çətinləşdirə bilər. Lakin bu, eyni zamanda, nəqliyyat vasitələrinin daha məsuliyyətli şəkildə seçilməsini və texniki baxımdan təhlükəsiz nəqliyyatın stimullaşdırılmasını təmin edə bilər. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsində də oxşar fiskal alətlər vasitəsilə köhnə avtomobillərin dövriyyədən çıxarılması siyasəti geniş tətbiq olunur. Məsələn, Avropa İttifaqında artıq 15 ildən çox yaşı olan avtomobillər üçün yüksək ekoloji vergilər tətbiq edilir və bu, avtomobil parkının yenilənməsini sürətləndirib.
Beləliklə, Azərbaycanda tətbiqi nəzərdə tutulan aksiz artımı həm ekoloji, həm iqtisadi, həm də sosial baxımdan kompleks nəticələr doğura bilər. Qısamüddətli dövrdə idxal həcmlərində azalma və bazar qiymətlərində artım müşahidə oluna bilərsə də, uzunmüddətli perspektivdə bu dəyişiklik daha təhlükəsiz, ekoloji təmiz və enerjiyə qənaətli avtomobil parkının formalaşmasına şərait yarada bilər. Bu baxımdan, qərar təkcə fiskal tədbir deyil, həm də struktur islahatlarının tərkib hissəsi kimi dəyərləndirilə bilər.(aznews)